Ενώ πλησιάζει η επέτειος από τη δολοφονία εκατοντάδων αμάχων στο Ισραήλ στις 7 Οκτωβρίου 2023 από τη Χαμάς, έναν χρόνο μετά, η αντοχή της οργάνωσης στο σφυροκόπημα ενός υπερσύγχρονου στρατού είναι τέτοια, που αφήνει άφωνους Αμερικανούς και Ισραηλινούς ειδικούς. Τι κατάφεραν όμως οι ευρηματικοί Παλαιστίνιοι στη Γάζα, κάνοντας σκληροτράχηλο Ισραηλινό στρατηγό να ομολογεί: «Τι να πω… τους βγάζω το καπέλο;».

Η Χαμάς έχει αναμφίβολα υποστεί μεγάλες απώλειες, της τάξης των περίπου 15.000 μαχητών καθώς και του κορυφαίου πολιτικού της ηγέτη. Τα αποθέματα μετρητών και όπλων μειώνονται, ενώ οι Ισραηλινοί εξοντώνουν ακόμα και αμάχους στις επιχειρήσεις. Πολλά από τα εκτιμώμενα 5.700 φρεάτια τούνελ της οργάνωσης έχουν καταστραφεί από ισραηλινές βόμβες.

Παρ΄όλα αυτά η οργάνωση όχι μόνο μάχεται ακόμα επιδέξια, αλλά οι δυνατότητες και οι τακτικές της, ανέτρεψαν τη συμβατική σκέψη για τη Χαμάς που υπήρχε πριν από τις 7 Οκτωβρίου 2023.

Σε ειδικό αφιέρωμα της Washington Post, που βασίζεται σε συνεντεύξεις σε Ισραηλινούς, Αμερικανούς, Άραβες στρατιωτικούς και αναλυτές πληροφοριών, αλλά και πρώην αξιωματούχους της Χαμάς περιγράφεται το οργανωτικό-στρατιωτικό θαύμα που πραγματοποίησε ο Γιαχία Σινουάρ, ο νέος αρχηγός της Χαμάς.

Η οργάνωση επικεντρώθηκε, με μεθοδικότητα, στην επίτευξη αυτάρκειας, συμπεριλαμβανομένης της ικανότητας παραγωγής δικών της όπλων και εκρηκτικών και διεξαγωγής περίπλοκων επιχειρήσεων με τη συμμετοχή χιλιάδων μαχητών υπό άκρα μυστικότητα.

«Σιγά σιγά μας αποκαλύφθηκε μπροστά στα μάτια μας. Και όταν το κατάλαβα — τι να πω, τους έβγαλα το καπέλο».

Οι σήραγγες της Χαμάς είναι ο μεγαλύρερος μηχανικός της άθλος που της επιτρέπει να επιβιώνει, κάτι που το γνώριζε εξαρχής ο Σινουάρ. «Καταφέραμε να κάνουμε τα εργοστάσια παραγωγής υπόγεια», είπε ο Γκάζι Χαμάντ, μέλος του πολιτικού γραφείου της Χαμάς από τη Γάζα, «γιατί ξέραμε ότι μια μέρα θα έκλειναν όλα τα κανάλια».

Μέχρι σήμερα πολλοί αναλυτές πίστευαν ότι η Χαμάς εξαρτιόταν σε μεγάλο βαθμό από το Ιράν και είχε διακινήσει λαθραία μεγάλες αποστολές ρουκετών και πυραύλων ιρανικής κατασκευής ενώ έφτιαχνε νέες σε μεγάλα υπόγεια εργοστάσια.

Ωστόσο, ένα χρόνο αργότερα, όπως αναφέρει η Washington Post, o Ισραηλινό στρατός εντόπισε ελάχιστα ιρανικά όπλα. Ένας Ισραηλινός διοικητής ανέφερε ότι δεν βρήκε νέες ενεργές σήραγγες λαθρεμπορίου που οδηγούσαν στην Αίγυπτο, όπως πίστευαν πολλοί ειδικοί ότι εισήγαγαν τα όπλα τους.

Προς τεράστια εκπληξή τους, όμως, οι Ισραηλινοί εντόπισαν πολλά μικρά εργαστήρια όπου οι μεταλλουργοί, με απλούς τόρνους, μετέτρεπαν τους καθαρισμένους σωλήνες και τα γεωργικά χημικά σε εξαρτήματα για εκρηκτικά βλήματα που θα εκτοξευθούν στο Ισραήλ. Η Χαμάς τροποποίησε ακόμη και τα σχέδια πυραύλων, έτσι ώστε τα εξαρτήματα να είναι αρκετά μικρά ώστε να εφαρμόζουν.

«Στη Γάζα δουλεύαμε μέρα και νύχτα»

Αλλά η μεγαλύτερη έκπληξη, λένε οι Αμερικανοί και Ισραηλινοί αξιωματούχοι, ήταν οι σήραγγες εντός της Γάζας. Μπορεί οι Ισραηλινοί να φαντάζονταν την προσπάθεια του εχθρού να μετακινέιται ελεύθερα υπογείως, αλλά το μέγεθος και η κλίμακα της πολυπλοκότητά του υπόγειο δικτύου ξεπέρασε κατά πολύ τις ισραηλινές εκτιμήσεις.

Ισραηλινοί αξιωματικοί απογοητεύονταν μόλις αντιλαμβάνονταν ότι κάτω μετά τις αποθήκες 9 μέτρων κάτω από τους δρόμους της Γάζας, υπήρχε ακόμα μεγαλύτερη σήραγγα άλλα 40 μέτρα κάτω από τη γη.

«Τα μάτια τους είχαν γουρλώσει», είπε ένας πρώην Αμερικανός αξιωματούχος της αντιτρομοκρατικής που επισκέφτηκε τις σήραγγες. «Δεν είχαν ιδέα από τον λαβύρινθο. Μπορείτε να φανταστείτε 150 χιλιόμετρα τούνελ; Η πραγματικότητα ήταν πολλές φορές μεγαλύτερη».

Ο Σινγουάρ φρόντισε τα χρήματα και το υλικό να υπήρχαν για πολλά χρόνια», είπε ο Αμπου Χάμζα διοικητής της Χαμάς στην πόλη Τζενίν στη Δυτική Όχθη. «Η Χαμάς χτίστηκε πολύ καλά για αυτό το πράγμα», είπε. Μέσα στις σήραγγες, η Χαμάς «έκρυβε όπλα και έφτιαχνε τα δικά της», ενώ προσπαθούσε να διασφαλίσει ότι η Χαμάς θα μπορούσε να αντέξει οποιαδήποτε ισραηλινή αντεπίθεση.

«Στη Γάζα δουλεύαμε μέρα και νύχτα, μέρα νύχτα, 24 ώρες», είπε ο Χαμάντ, μέλος του πολιτικού γραφείου της ομάδας. «Προετοιμαστήκαμε πολύ, όχι για ένα ή δύο χρόνια».

Αλλά ακόμη και τα αυτοσχέδια όπλα απαιτούν εξαρτήματα που πρέπει να φέρονται από έξω. Ο Χαμάντ είπε ότι το να ξεπεράσεις τον ισραηλινό αποκλεισμό ήταν μια συνεχής πρόκληση. Σχεδόν κάθε πτυχή της παραγωγής όπλων, από τις εργαλειομηχανές μέχρι τα γεωργικά χημικά για εκρηκτικά, ήταν είτε σήμανση για μη στρατιωτική χρήση είτε κρυμμένη μέσα σε αποστολές τροφίμων ή άλλων ειδών καθημερινής χρήσης.

«Βρισκόμαστε σε μια κατάσταση που μας πιέζει να κάνουμε τα πάντα και να συλλέξουμε τα πάντα», είπε. «Αντιμετωπίζουμε μια πολύ επικίνδυνη χώρα, με πολλή τεχνολογία και όπλα. Δεν είναι εύκολο να πολεμήσεις το Ισραήλ. Ξέραμε πολύ καλά αυτή την εξίσωση».

Μέσα σε λίγες μέρες, Ισραηλινοί στρατιώτες μπήκαν στις σήραγγες της Χαμάς, συχνά με υπόγεια μη επανδρωμένα αεροσκάφη παρακολούθησης ή σκυλιά που ανιχνεύουν βόμβες επικεφαλής. Μεταξύ των αρχικών ευρημάτων ήταν οπλοστάσια γεμάτα με όπλα, όπως βορειοκορεατικής κατασκευής βομβίδες πυραύλων F-7, βουλγαρικά τουφέκια, ιρανικοί όλμοι 60 χιλιοστών και νάρκες TC/6 ιταλικής σχεδίασης.

Ωστόσο, οι Ισραηλινοί κατέληξαν ότι έως και το 80% των όπλων της Χαμάς κατασκευάζονταν στη Γάζα, από την ίδια την οργάνωση. Μεταξύ των αυτοσχέδιων όπλων: αντιαρματικά IED (αυτοσχέδιοι εκρηκτικοί μηχανισμοί), νάρκες κατά προσωπικού τύπου Claymore κτλ. Η Χαμάς  έμαθε να τροποποιεί μικρά εμπορικά drones για να ρίχνει εκρηκτικά, δήλωσαν Ισραηλινοί αξιωματούχοι. Η ειδικότητα της Χαμάς είναι οι πύραυλοι μικρού και μεσαίου βεληνεκούς, όπως ο M-75, αντίγραφο του ιρανικού Fajr-5, ικανός να πλήξει στόχους μέχρι το Τελ Αβίβ. Πιο συνηθισμένος είναι ο Qassam, που συναρμολογείται από χαλύβδινους σωλήνες νερού, διαμορφώνοντας το μέταλλο σε σώματα πυραύλων χρησιμοποιώντας μεταλλικές πρέσες και τόρνους και συσκευάζοντας τις κεφαλές με εκατοντάδες λίβρες εκρηκτικών από ζάχαρη και λίπασμα νιτρικού καλίου.

Αν και είναι περιορισμένης εμβέλεια, η κατασκευή ενός μόνο Qassam κοστίζει μόνο μερικές εκατοντάδες δολάρια, ενώ το κόστος για την κατάρριψή του από τους Ισραηλινούς φτάνει τα 50.000 δολάρια.

Μέχρι τον Ιανουάριο, ο Ισραηλινός Στρατός είχε σκοντάψει στους κόμβους παραγωγής της Χαμάς. Ισραηλινοί στρατιώτες βρήκαν ειδικά κέντρα κατασκευής για την παραγωγή φορητών όπλων, πυρομαχικών και εκρηκτικών, καθώς και άλλα εργαστήρια για την κατασκευή κυλινδρικών πλαισίων για πυραύλους. Μερικές από τις εγκαταστάσεις παραγωγής αποτελούνταν από διασυνδεδεμένους υπόγειους θαλάμους που σχημάτιζαν ακατέργαστες γραμμές συναρμολόγησης. Αυτά δεν ήταν εργοστάσια, με την παραδοσιακή έννοια. Εξυπηρέτησαν όμως τον σκοπό.

«Είναι ουσιαστικά εργαστήρια με τόρνους», είπε ο Μάθιου Λέβιτ, πρώην αξιωματούχος της αντιτρομοκρατικής υπηρεσίας του υπουργείου Οικονομικών που έχει μελετήσει τη Χαμάς και τις σήραγγές της για περισσότερο από μια δεκαετία.

Ο μεγαλύτερος από τους κόμβους παραγωγής που ανακαλύφθηκαν μέχρι τώρα αποτελούνταν από ένα συγκρότημα υπόγειων εργαστηρίων και αποθηκών κάτω από μια πολυσύχναστη συνοικία στην Χαν Γιούνις. Συνδεδεμένο με σήραγγες, ισοδυναμούσε με μια γραμμή συναρμολόγησης όπλων που εκτεινόταν σχεδόν μισό μίλι, σύμφωνα με έναν ειδικό όπλων του Ισραηλινού Στρατού. «Υπήρχαν πολλές διαφορετικές δυνατότητες στην ίδια τοποθεσία», είπε ο αξιωματούχος. «Ήταν τόσο μεγάλη επιχείρηση, που μας πήρε περίπου μια εβδομάδα για να την επεξεργαστούμε».

Η Χαμάς είχε δημιουργήσει ένα «στρατιωτικό-βιομηχανικό συγκρότημα» που μπορούσε να παράγει μια ποικιλία φθηνών όπλων σε τεράστιες ποσότητες, είπε ο Λέβιτ. «Μερικά από τα όπλα είχαν ακόμη και το σήμα της Χαμάς», είπε.

«Κανείς δεν κατάλαβε πόσο εκτεταμένες ήταν οι σήραγγες ή ότι υπήρχαν τόσοι πολλοί διαφορετικοί τύποι τούνελ», είπε η Ντάνα Στρουλ, αναπληρώτρια βοηθός υπουργού Άμυνας για τη Μέση Ανατολή κατά τα τρία πρώτα χρόνια της διακυβέρνησης Μπάιντεν. «Δεν ξέρω κανέναν σύγχρονο στρατό να έχει αντιμετωπίσει την πολυπλοκότητα του πεδίου μάχης που αντιμετώπισε ο Ισραηλινός Στρατός στη Γάζα» προσέθεσε.

Οι σήραγγες χρησίμευαν για να κρύψουν την παραγωγή όπλων, σύμφωνα με Ισραηλινούς, Αμερικανούς και Άραβες αναλυτές, αλλά χρησίμευαν επίσης ως δίκτυο επικοινωνιών, αποθήκη ανεφοδιασμού, σύστημα αυτοκινητοδρόμων, αγωγός εφοδιαστικής, καταφύγιο βομβών και νοσοκομείο πεδίου, δήλωσαν αξιωματούχοι.

Τα κρυφά φρεάτια της σήραγγας χρησιμοποιήθηκαν ως χώροι για ενέδρες. Οι υπόγειοι χώροι διαβίωσης έγιναν κέντρα διοίκησης και εγκαταστάσεις κράτησης για ισραηλινούς ομήρους. Κοστίζοντας, τουλάχιστον, εκατοντάδες εκατομμύρια δολάρια, το υπόγειο αυτό σύστημα μέχρι τις 7 Οκτωβρίου είχε επεκταθεί περίπου 500 χιλιόμετρα, όσο η απόσταση Αθήνας-Θεσσαλονίκης. Έτσι, όπως αναφέρει το αμερικανικό δημοσίευμα, ο Ισραηλινός στρατός αναγνωρίζει ότι ότι δεν υπάρχει πρακτικός τρόπος να καταστραφεί ολόκληρο το σύστημα.

Τους έβγαλα το καπέλο

O Ισραηλινός ειδικός στις καταστροφές τούνελ Νταν Γκόλντφους, είπε στην εβραϊκή εφημερίδα Israel Hayom τον Αύγουστο «όλοι οι ορισμοί μας για φρεάτια τούνελ, τακτικές σήραγγες, στρατηγικές σήραγγες – τίποτα από αυτά δεν ισχύει εκεί. Είναι όλα ένα μεγάλο δίκτυο. μπορείτε να εισέλθετε στο βόρειο πέρασμα Ερέζ και να βγείτε στη Ράφα. Τα πάντα εκεί συνδέονται με τα πάντα».

Ο Γκόλντφους περιέγραψε μια στιγμή έκπληξης τον Φεβρουάριο, όταν οι Ισραηλινοί Στρατοί έφτασαν στο βιαστικά εγκαταλειμμένο υπόγειο κέντρο διοίκησης του Σινγουάρ, μια σουίτα από καλά εξοπλισμένα καταφύγια θαμμένα βαθιά κάτω από τους δρόμους του Χαν Γιούνις.

«Φτάσαμε στα συγκροτήματα ανώτερων αξιωματούχων και μελετήσαμε αυτή την υποδομή… αυτό το κέντρο ισχύος, τη σημασία του», είπε ο Γκόλντφους στην εφημερίδα. «Σιγά σιγά μας αποκαλύφθηκε μπροστά στα μάτια μας. Και όταν το κατάλαβα — τι να πω, τους έβγαλα το καπέλο».

Επειδή ο Σινγουάρ είχε προβλέψει το μέγεθος της Ισραηλινής απάντησης είχε αφιερώσει μεγάλο μέρος του σχεδιασμού και της προετοιμασίας τα χρόνια που προηγήθηκαν της επίθεσης στη διασφάλισης της επιβίωσης της Χαμάς και την ανάκαμψή της.

Οι σήραγγες, άφθονες εφοδιασμένες με προμήθειες και όπλα για να διαρκέσουν πολλούς μήνες, θα έπαιζαν καθοριστικό ρόλο. Αλλά το ίδιο θα έκαναν και τα αποθέματα μετρητών της Χαμάς.

Η Χαμάς πιστεύεται ότι έχει αφαιρέσει εκατοντάδες εκατομμύρια δολάρια σε μετρητά και κρυπτονομίσματα πριν από τις 7 Οκτωβρίου, μεγάλο μέρος τους από φορολογικά έσοδα που εισπράττονται από τους κατοίκους της Γάζας καθώς και από οικονομική βοήθεια που δόθηκε από το Κατάρ -με σιωπηρή έγκριση των ισραηλινών- τα τελευταία χρόνια για να μην καταρρεύσει η οικονομία του θύλακα.

Τα χρήματα επέτρεψαν επίσης στη Χαμάς να διατηρήσει έναν λειτουργικό δημόσιο τομέα για να καλύψει τις βασικές ανάγκες των κατοίκων της Γάζας, ανέφεραν οι αξιωματούχοι. Η μισθοδοσία του ομίλου περιλαμβάνει 50.000 εργαζόμενους, συμπεριλαμβανομένων δασκάλων, γιατρών, συνεργείων υγιεινής και άλλων. Ό,τι χρήματα απομένουν χρησιμεύουν ως ζωτικής σημασίας σανίδα σωτηρίας για τους κατοίκους της Γάζας που αγωνίζονται να θρέψουν τις οικογένειές τους σε μια εποχή που πολλές επιχειρήσεις και καταστήματα έχουν κλείσει ή καταστραφεί.

Ωστόσο, ένα χρόνο μετά τη σύγκρουση, η βρύση φαίνεται να τελειώνει. Από την άνοιξη, πολλοί εργάτες της Γάζας άρχισαν να παίρνουν μόνο τους μισούς κανονικούς μισθούς τους, όταν πληρώνονταν καθόλου.

Μπορεί τα ταμείο της Χαμάς να φαίνεται ότι στερεύει, αλλά ο  Χαμάντ υποστηρίζει ότι η οργάνωση έχει ακόμα «κανάλια» για να εξασφαλίσει τη ροή μετρητών στη Γάζα.

Ωστόσο, η Χαμάς έχει ανεξάντλητο απόθεμα σε προσωπικό, καθώς σύμφωνα με αναλυτές που επικαλείται η Washington Post η καταστροφή της Γάζας ωθεί πολλούς απελπισμένους πολίτες στην αγκαλιά της. «Δεν υπάρχει έλλειψη νέων εθελοντών», είπε ένας ανώτερος αξιωματούχος των αραβικών υπηρεσιών πληροφοριών. «Ίσως δεν είναι τόσο καλά εκπαιδευμένοι, αλλά θα βοηθήσουν τη Χαμάς να αναπληρώσει τις απώλειές της. Αυτοί είναι οι άνθρωποι που έχασαν οικογένειες και έχουν ένα κίνητρο: την εκδίκηση».

Headlines