Ο ρόλος της τοπικής αυτοδιοίκησης στο δημογραφικό

Με επικεφαλής τους κ.κ. Ηλία Αποστολόπουλο, Πρόεδρο του Ινστιτούτου Τοπικής Αυτοδιοίκησης Ι.Τ.Α. της Κεντρικής Ένωσης Δήμων Ελλάδας Κ.Ε.Δ.Ε και Δήμαρχο Παπάγου-Χολαργού, τον Στράτο Κοντό, Δήμαρχο Ξάνθης και τον Σάββα Μιχαηλίδη, Δήμαρχο Νέστου και Πρόεδρο της ΠΕΔ Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης, πραγματοποιήθηκε με επιτυχία και πλήθος Αυτοδιοικητικών στελεχών η Διημερίδα με θέμα «Δημογραφικό και Τοπική Αυτοδιοίκηση», στο Δημαρχείο της Ξάνθης.

Χαιρετισμό απηύθυνε η Υπουργός Κοινωνικής Συνοχής και Οικογένειας, κα Σοφία Ζαχαράκη καθώς και ο Πρόεδρος της ΚΕΔΕ και Δήμαρχος Αμπελοκήπων-Μενεμένης, κ. Λάζαρος Κυρίζογλου.

Ένα από τα σημαντικότερα ζητήματα που αντιμετωπίζει η χώρα μας, που οφείλεται σε έναν συνδυασμό παραγόντων όπως κοινωνικών, οικονομικών, κ.α. και έχει βασικά αίτια, την υπογεννητικότητα και τη γήρανση του πληθυσμού.

Το Ινστιτούτο Τοπικής Αυτοδιοίκησης, παρουσίασε στοιχεία από σχετική μελέτη και συζητήθηκε ο ρόλος της τοπικής αυτοδιοίκησης στην αντιμετώπιση του σοβαρού αυτού θέματος.

Στο καλοσώρισμα του, ο Πρόεδρος του ΙΤΑ και Δήμαρχος Παπάγου-Χολαργού, Ηλίας Αποστολόπουλος επισήμανε την αναγκαιότητα εφαρμογής άμεσων μέτρων αναστροφής του δημογραφικό προκειμένου να προληφθούν μετεγενέστερες μη αναστρέψιμες καταστάσεις:

Θέλω καταρχάς να σας ευχαριστήσω για την παρουσία σας σήμερα εδώ και τη θετική σας ανταπόκριση στο κάλεσμα του Ινστιτούτου Τοπικής Αυτοδιοίκησης, του επιστημονικού βραχίονα της Κεντρικής Ένωσης Δήμων Ελλάδος κι ευρύτερα της αυτοδιοίκησης πρώτου βαθμού, με αφορμή την παρουσίαση της μελέτης που εκπονήσαμε σε συνεργασία με την επιστημονική μας ομάδα , με θέμα το Δημογραφικό.

Ένα ζήτημα με τεράστια εθνική διάσταση που μπορεί να εξελιχθεί σε εθνικό κίνδυνο, αν δεν λάβουμε έγκαιρα μέτρα πολιτικής για την αντιμετώπισή του.

Οι δημογραφικές εξελίξεις στην Πατρίδα μας, η υπογεννητικότητα και η γήρανση του πληθυσμού, δεν μας επιτρέπουν κανέναν εφησυχασμό.

Αν δεν εφαρμόσουμε άμεσα ένα ολιστικό σχέδιο ανατροπής της σημερινής κατάστασης, σε πολύ λίγα χρόνια,θα βρεθούμε αντιμέτωποι με δυσμενείς επιπτώσεις, σε πολλά επίπεδα, που δύσκολα θα αντιμετωπίζονται.

Αν συνεχιστεί η μείωση του πληθυσμού της χώρας μας που παρατηρείται από το 2010 και μετά, οι συνέπειες που θα κληθούμε να πληρώσουμε θα είναι πολλές.Θα είναι συνέπειες γεωστρατηγικές, για ένα έθνος σαν το δικό μας και σε μια κομβική περιοχή του παγκόσμιου χάρτη.

Θα υπάρξουν συνέπειες που θα συνδεθούν άμεσα με την παραγωγικότητα του τόπου και της οικονομίας μας, με την πρόοδο των πολιτών, με τη βιωσιμότητα του ασφαλιστικού μας συστήματος,
και το κυριότερο, με την ευημερία των επόμενων γενιών που θα ζήσουν στην Ελλάδα τις δεκαετίες που ακολουθούν.

Μπροστά σε αυτό το μεγάλο εθνικό πρόβλημα, η Αυτοδιοίκηση δεν μπορεί να αρκεστεί στο ρόλο του παρατηρητή.

Οφείλουμε απέναντι στο κύρος του θεσμού που υπηρετούμε αλλά κυρίως, απέναντι στους πολίτες των τοπικών μας κοινωνιών, να αναλάβουμε δράση.Με σοβαρότητα και υπευθυνότητα.

Ως Ινστιτούτο Τοπικής Αυτοδιοίκησης δεν φιλοδοξούμε να εκπονήσουμε μια μελέτη που απλά θα παρουσιαστεί σε μια ημερίδα όπως η σημερινή, θα μοιραστεί σε στελέχη της αυτοδιοίκησης και κάποιους επίσημους και στη συνέχεια θα μείνει ξεχασμένη σε συρτάρια ή στα ράφια της βιβλιοθήκης μας.

Η δική μας η βούληση, είναι να συμμετάσχουμε ως αυτοδιοίκηση ενεργά στο δημόσιο διάλογο που έχει ξεκινήσει για την αντιμετώπιση του δημογραφικού προβλήματος, όχι απλά με σκέψεις και ιδέες, αλλά ουσιαστικά, συμμετέχοντας στο σχεδιασμό και την υλοποίηση πολιτικών ,που θα θέτουν ως στόχο την ανακοπή των υφιστάμενων δημογραφικών τάσεων και των αρνητικών τους επιπτώσεων.

Με στόχευση τοπική, ανάλογα με τις ιδιαιτερότητες της κάθε περιοχής.

Όπως θα διαπιστώσετε αύριο κατά την παρουσίαση της μελέτης από την επιστημονική μας ομάδαμε επικεφαλής τον καθηγητή κο Ιωάννη Ψυχάρη, η πληθυσμιακή υποχώρησηδεν εκδηλώνεται ισομερώς σε κάθε Περιφέρεια της χώρας.

Σε κάποιες περιοχές,όπως οι μικροί Ηπειρωτικοί και οι ορεινοί Δήμοι, το πρόβλημα είναι μεγαλύτεροκαι σε κάποιες άλλες λιγότερο οξύ. Παρατηρείται δηλαδή, μια μεγάλη ανομοιογένειαστην ένταση και στην έκταση του φαινομένου.

Αυτή η κατάσταση, μας υποδεικνύει ότι το δημογραφικό είναι ένα ζήτημα που αποτελεί μεν εθνική υπόθεση, έχει όμως και τοπική διάσταση.

Τα στοιχεία που θα παρουσιαστούν, αποδεικνύουν:πως δεν αρκούν από μόνες τους οι εθνικές στρατηγικές και πολιτικές, αλλά απαιτούνται παράλληλα και συγκεκριμένες, στοχευμένες τοπικές δράσεις .

Αξιοποιώντας τα στοιχεία αυτά, οι Δήμοι φιλοδοξούμε να συμβάλουμε στο μέτρο των δυνατοτήτων μας, στη διαχείριση του προβλήματος.

Ξεκαθαρίζοντας, πως δεν επιθυμούμε σε καμία περίπτωση να υποκαταστήσουμε το κράτος.Γνωρίζοντας ότι δεν υπάρχουν μαγικές συνταγές κι εύκολες λύσεις.Αποδεχόμενοι, πως όποιες πολιτικές και αν εφαρμοστούν , θα απαιτήσουν πολλά χρόνια για να αποδώσουν.

Κυρίζογλου: Το δημογραφικό πρόβλημα δεν φαίνεται ότι μπορεί να επιλυθεί μόνο με δημογραφικά μέσα

Στην εισήγηση του ο Πρόεδρος της ΚΕΔΕ Λάζαρος Κυρίζογλου ανέφερε μεταξύ άλλων:

Η Τοπική Αυτοδιοίκηση Α’ Βαθμού έχει να παίξει σημαντικό ρόλο στην αντιμετώπιση του δημογραφικού προβλήματος στο πλαίσιο ενός σχεδίου πολυεπίπεδης διακυβέρνησης.

Το σχέδιο αυτά θα πρέπει να περιλαμβάνει πολιτικές για την αναστροφή της μείωσης και γήρανσης του πληθυσμού κι θα εξειδικεύεται σε άξονες δράσης και συγκεκριμένα μέσα για την υλοποίησή τους.

Τα μέτρα που προτείνονται επεκτείνονται πέραν των δημογραφικών και περιλαμβάνουν τις συνθήκες ζωής, εργασίας και περιβάλλοντος τα οποία είναι κρίσιμης σημασίας παράμετροι όχι όνο για την αναβάθμιση της ζωής των κατοίκων αλλά και για την αντιμετώπιση του δημογραφικού προβλήματος. Το δημογραφικό πρόβλημα δεν φαίνεται ότι μπορεί να επιλυθεί μόνο με δημογραφικά μέσα, αλλά απαιτεί σφαιρική και πιο ολιστική προσέγγιση.

Ο στόχος 1 «Συγκράτηση της πληθυσμιακής μείωσης» μπορεί να εξειδικεύεται στους παρακάτω άξονες:

• Ανάδειξη ενός «συγκριτικού πλεονεκτήματος»
• Βελτίωση των υποδομών Παιδείας
• Βελτίωση των υποδομών Υγείας
• Προγράμματα στέγασης
• Προσέλκυση επενδύσεων
• Προσέλκυση νέων κατοίκων
• Χρήση νέων τεχνολογιών-Smart Cities
• Κατάρτιση Σχεδίου Δράσης για την αντιμετώπιση ακραίων καιρικών φαινομένων

 O στόχος 2 «Διαχείριση της Δημογραφικής Γήρανσης» μπορεί να περιλαμβάνει τους παρακάτω άξονες:

• Προσβασιμότητα -Απρόσκοπτες μετακινήσεις
• Προώθηση της κοινωνικής συμμετοχής
• Οικοδόμηση διαγενεακών κοινοτήτων
• Προώθηση Υγειούς Γήρανσης
• Γερνάω σπίτι -περιορισμός ή καθυστέρηση της ιδρυματοποίησης
• + μία ακόμη: Ενίσχυση αισθήματος εκτίμησης και σεβασμού προς τους ηλικιωμένους

Η μελέτη προτείνει μια πληθώρα μέσω ανά στόχο και άξονα δράσης που θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν στο στρατηγικό σχεδιασμό της αντιμετώπισης του δημογραφικού προβλήματος όπου θα αναδεικνύεται ο κρίσιμος ρόλος που μπορούν να διαδραματίσουν οι Δήμοι, στο πλαίσιο της πολυεπίπεδης διακυβέρνησης.

Όπως τονίστηκε ήδη ένα σχέδιο δράσης αποτελεί και το μέσο για την επίλυση και άλλων προβλημάτων που έχουν οι περισσότεροι Δήμοι της χώρας. Η απάντηση στο δημογραφικό μπορεί να αλλάξει συνολικότερα την εικόνα των Δήμων.

Δέκα Προτάσεις

Πρώτον, η κατανόηση και αντιμετώπιση του προβλήματος της μείωσης και γήρανσης του πληθυσμού απαιτεί διεπιστημονική προσέγγιση και πολυεπίπεδη παρέμβαση.

• Η ΚΕΔΕ, μέσω του ΙΤΑ, θα μπορούσε να συστήσει ένα όργανο παρακολούθησης, διάχυσης και συντονισμού της πολιτικής για την αντιμετώπιση του προβλήματος της μείωσης και γήρανσης τους πληθυσμού στους Δήμους της χώρας.

Δεύτερον, το δημογραφικό θα πρέπει να αποτελέσει γραμμή δράσης σε όλα τα τομεακά και περιφερειακά προγράμματα του ΕΣΠΑ.

• Τόσο τα περιφερειακά όσο και τα περιφερειακά προγράμματα θα πρέπει να περιλαμβάνουν διακριτή γραμμή δράσης για την αντιμετώπιση του δημογραφικού προβλήματος.

Τρίτον, να δοθούν φορολογικά, οικονομικά και μισθολογικά κίνητρα για την παραμονή και εγκατάσταση νέων κατοίκων στις περιοχές που εμφανίζουν μακροχρόνια και σταθερή μείωση του πληθυσμού.

• Η δέσμη κινήτρων θα μπορούσε να αφορά τόσο σε φορολογικές ελαφρύνσεις του δηλωθέντος εισοδήματος, όσο σε φορολογικές εκπτώσεις αλλά και οικονομικές ενισχύσεις για την πρώτη εγκατάσταση.

Τέταρτον, να δοθεί ιδιαίτερη πρόνοια για την κάλυψη των βασικών αναγκών σε ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, με λειτουργία μονάδων πρωτοβάθμιας φροντίδας, με ενεργό ρόλο της τοπικής αυτοδιοίκησης.

• Η πρωτοβάθμια φροντίδα θα πρέπει να παρέχεται σε όλους τους πολίτες της χώρας ανεξάρτητα από τον τόπο κατοικίας και τις οικονομικές τους δυνατότητες των κατοίκων. Αν ανατρέξει κανείς σε οποιαδήποτε περιοχή της χώρας με δημογραφικό πρόβλημα το πρώτο αίτημα που διατυπώνεται είναι ότι “δεν έχουμε γιατρό “. Κατά συνέπεια να υπάρξει ειδικό πρόγραμμα, “γιατρός για όλους” με τη συμμετοχή της τοπικής αυτοδιοίκησης για την εξασφάλιση ιατρικής φροντίδας σε όλους τους κατοίκους, με έμφαση στις πιο απομακρυσμένες και φθίνουσες περιοχές. Η δράση αυτή θα μπορούσε να χρηματοδοτηθεί από το ταμείο ανάκαμψης.

Πέμπτο, να δοθούν κίνητρα έναρξης παραγωγικής δραστηριότητας σε συνεργασία με τα τοπικά επιμελητήρια και τους φορείς ανάπτυξης των Δήμων

• Η παραγωγική δραστηριότητα αποτελεί την κινητήριο δύναμη για την επιλογή του τόπου εγκατάστασης των ανθρώπων και των επιχειρήσεων σε μια περιοχή. Επομένως, η εξασφάλιση απασχόλησης και εισοδήματος αποτελεί cine qua non στόχο προτεραιότητας της πολιτικής. Θα μπορούσε να υπάρξουν προγράμματα ενίσχυσης της επιχειρηματικότητας σε περιοχές που “μένουν πίσω”, με εξασφάλιση της χρηματοδότησης από υφιστάμενα προγράμματα, αλλά και επιπλέον ενίσχυση με βάση της ρήτρα “να μην μείνει καμμιά περιοχή πίσω “.
• Έκτο, να υπάρξει ειδικό πρόγραμμα τεχνικής στήριξης των Δήμων από την ΚΕΔΕ, μέσω της ΠΕΤΑ, της ΕΕΤΑΑ και της ΜΟΔ. Η τεχνική στήριξη θα προχωράει παράλληλα με την διαμόρφωση εστιασμένων προγραμμάτων και την αξιοποίηση χρηματοδοτικών εργαλείων κυρίως μέσω του Ταμείου Παρακαταθηκών και Δανείων.

Το Ταμείο Παρακαταθηκών και Δανείων να διαμορφώσει ή να εξειδικεύσει τις δράσεις του για προγράμματα που θα εκπονηθούν για τους Δήμους με πληθυσμιακή μείωση. Θα μπορούσε επίσης να διερευνηθεί η δυνατότητα αξιοποίησης δράσεων ευρωπαϊκής εμβέλειας μέσω της συνεργασίας με την ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων.

• Έβδομο, απλοποίηση των διαδικασιών, αντίστοιχη με αυτή που εφαρμόστηκε κατά τη διάρκεια της πανδημίας, για την έγκαιρη εκτίμηση και ταχεία υλοποίηση των έργων και δράσεων που έχουν περάσει τις διαδικασίες ελέγχου.

Η γραφειοκρατία και η διοικητική ικανότητα των μικρών και αποδυναμωμένων Δήμων δεν τους επιτρέπει να διαχειριστούν την υλοποίηση των προγραμμάτων. Η ΚΕΔΕ να παρέχει μηχανισμό διοικητικής στήριξης και απλοποίησης των διαδικασιών μέσω της ΜΟΔ και της ΕΕΤΤΑ.

• Όγδοο, προγράμματα διατήρησης της ταυτότητας και συντήρησης και αποκατάστασης του δομημένου και προστασία του φυσικού περιβάλλοντος των Δήμων

Το οικιστικό απόθεμα των Δήμων ακόμη και σε περιοχές με μεγάλη πληθυσμιακή συρρίκνωση, αποτελεί μέρος της πολιτιστικής παράδοσης και της ταυτότητας μιας περιοχής. Θα πρέπει να υπάρξει ένα πρόγραμμα αποκατάστασης και επαναξιοποίησης των δημόσιων και των ιδιωτικών κτιρίων. Αυτό το πρόγραμμα, αντίστοιχο με το εξοικονομώ κατ” οίκον. θα μπορούσε να χρηματοδοτηθεί μέσω του Υπουργείου Περιβάλλοντος.

Οι προτάσεις που διατυπώνονται και τα παραδείγματα που καταγράφονται σε αυτή την μελέτη δεν αποτελούν παρά την πρώτη απόπειρα προσέγγισης του δημογραφικού προβλήματος από τη σκοπιά των Δήμων της Ελλάδας. Απομένουν να γίνουν πολύ περισσότερα, τόσο στο επίπεδο καταγραφής και τεκμηρίωσης των δεδομένων του δημογραφικού προβλήματος, όσο και σε επίπεδο προτάσεων και προγραμμάτων πολιτικής για την αντιμετώπιση του. Οι Οργανισμοί Τοπικής Αυτοδιοίκησης Α” Βαθμού, με βάση της αρχή της εγγύτητας και επικουρικότητας, είναι άμεσοι γνώστες του προβλήματος και στο πλαίσιο μιας πολυεπίπεδης συνεργασίας, που θα διαπερνά όλα τα επίπεδα διοίκησης από την ευρωπαϊκή ένωση, μέχρι το τοπικό και θα συμμετέχουν ενεργά στην αντιμετώπισή του.