Ισραήλ: Πώς η 7η Οκτωβρίου πυροδότησε ένα έτος συγκρούσεων

Ένας χρόνος έχει πλέον συμπληρωθεί από την επίθεση της Χαμάς την 7η Οκτωβρίου στο Ισραήλ. Η κίνηση αυτή προκάλεσε, τόσο την αλλαγή της στρατηγικής του κράτους, όσο και την επανεκκίνηση των εχθροπραξιών μεταξύ των δυνάμεων της περιοχής. Όλα αυτά οδηγούν σε έναν ατελείωτο πόλεμο στη Μέση Ανατολή.

Σύμφωνα δε με πληροφορίες της Wall Street Journal, που επικαλείται τα λεγόμενα ενός πρώην συμβούλου εθνικής ασφάλειας, η στρατηγική του κράτους έχει πλέον αλλάξει, προσθέτοντας τους προληπτικούς πολέμους  στην φαρέτρα των Ισραηλινών.

Σημειώνεται ότι είναι ο μακροβιότερος πόλεμος μεταξύ Ισραηλινών και Αράβων από το τέλος της σύγκρουσης που καθόρισε τα όρια του ισραηλινού κράτους το 1949. Είναι επίσης μακράν ο πιο θανατηφόρος. Περισσότεροι από 1.500 Ισραηλινοί έχουν σκοτωθεί και περίπου 250 άλλοι έχουν απαχθεί. Περισσότεροι από 40.000 Παλαιστίνιοι έχουν σκοτωθεί στην αντεπίθεση του Ισραήλ, η οποία ξεκίνησε με έναν από τους πιο έντονους βομβαρδισμούς που έχουν καταγραφεί ποτέ στον σύγχρονο πόλεμο.

Οι συνέπειες της στρατηγικής

Ο αντίκτυπος αυτής της νέας στρατηγικής αναμένεται να αγγίξει σχεδόν κάθε μέρος της ισραηλινής κοινωνίας, να αναδιαμορφώσει τη γεωπολιτική της Μέσης Ανατολής και να κλονίσει τις σχέσεις με τις ΗΠΑ, οι οποίες ως ο κύριος διπλωματικός σύμμαχος του Ισραήλ και προμηθευτής όπλων έχουν δει την επιρροή τους να μειώνεται.

Θα μπορούσε να αποβεί εις βάρος των διπλωματικών στόχων του Ισραήλ, συμπεριλαμβανομένης της οικοδόμησης μιας περιφερειακής συμμαχίας που θα μπορεί να αντιμετωπίσει το Ιράν. Η Σαουδική Αραβία έχει δηλώσει ότι δεν θα εξομαλύνει τις σχέσεις της με το Ισραήλ, εκτός εάν υπάρχει μια αξιόπιστη οδός προς ένα παλαιστινιακό κράτος, μια ιδέα που παραμένει αντιδημοφιλής στο Ισραήλ και αποτελεί απαγορευτικό για τη σημερινή δεξιά κυβέρνηση του Ισραηλινού πρωθυπουργού Μπενιαμίν Νετανιάχου.

Χωρίς την αναζήτηση πολιτικών και διπλωματικών λύσεων, «πρόκειται για ατελείωτο πόλεμο», δήλωσε ο Tamir Hayman, πρώην επικεφαλής των ισραηλινών στρατιωτικών μυστικών υπηρεσιών και εκτελεστικός διευθυντής της δεξαμενής σκέψης Institute for National Security Studies με έδρα το Τελ Αβίβ. «Μετά τη Γάζα, θα πάμε στον Λίβανο. Μετά τον Λίβανο, θα πάμε στη Δυτική Όχθη. Μετά τη Δυτική Όχθη, θα πάμε στο Ιράν».

Τι προβλέπει ο νόμος

Σύμφωνα με το BBC, οι ανθρωπιστικές οργανώσεις του ΟΗΕ έχουν καταδικάσει τόσο το Ισραήλ όσο και τη Χαμάς: «Η συμπεριφορά των μερών τον τελευταίο χρόνο γελοιοποιεί τον ισχυρισμό τους ότι τηρούν το διεθνές ανθρωπιστικό δίκαιο και τα ελάχιστα πρότυπα ανθρωπιάς που αυτό απαιτεί».

Και οι δύο πλευρές αρνούνται τις κατηγορίες ότι έχουν παραβιάσει τους νόμους του πολέμου. Η Χαμάς ισχυρίζεται ότι διέταξε τους άνδρες της να μην σκοτώνουν Ισραηλινούς αμάχους. Το Ισραήλ λέει ότι προειδοποιεί τους Παλαιστίνιους αμάχους να απομακρυνθούν από τον κίνδυνο, αλλά η Χαμάς τους χρησιμοποιεί ως ανθρώπινες ασπίδες.

Το Ισραήλ έχει παραπεμφθεί στο Διεθνές Δικαστήριο, κατηγορούμενο από τη Νότια Αφρική για γενοκτονία. Ο επικεφαλής εισαγγελέας του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου έχει ζητήσει εντάλματα σύλληψης για μια σειρά από κατηγορίες για εγκλήματα πολέμου για τον Γιαχία Σινουάρ της Χαμάς και τους Ισραηλινούς Βενιαμίν Νετανιάχου και Γιοάβ Γκαλάντ.

Προβλήματα στο Ισραήλ – Τα όρια της αμερικανικής επιρροής

Σύμφωνα με τους New York Times, το Ισραήλ έχει αρκετά εσωτερικά προβλήματα και  η σύγκρουση αυτή έχει μεγεθύνει μακροχρόνιους κοινωνικούς διχασμούς και έχει πυροδοτήσει πικρές συζητήσεις για το αν θα πρέπει να δοθεί προτεραιότητα στην καταστροφή της Χαμάς ή σε μια συμφωνία για την απελευθέρωση των ομήρων.

Ο πόλεμος στη Γάζα ανέδειξε επίσης τα όρια της αμερικανικής επιρροής, με την κυβέρνηση Μπάιντεν να μην μπορεί ή να μην θέλει να ασκήσει την πίεση που απαιτείται για τη μεσολάβηση μιας εκεχειρίας. Και επί του πεδίου, έχει εκτοπίσει εκατομμύρια ανθρώπους, κυρίως στη Γάζα αλλά και στο Ισραήλ.

Σύμφωνα με τις περισσότερες στρατιωτικές μετρήσεις, το Ισραήλ συνέτριψε τη Χαμάς, σκοτώνοντας το μεγαλύτερο μέρος της ηγεσίας της και πολλούς μαχητές της, καταλαμβάνοντας το μεγαλύτερο μέρος της επικράτειάς της σε κάποιο στάδιο, καταλαμβάνοντας ή καταστρέφοντας μεγάλο μέρος του οπλοστασίου της και εμποδίζοντας τις οδούς από τις οποίες θα μπορούσε να εισάγει λαθραία νέα όπλα.

Στόχος του Ισραήλ η απελευθέρωση ομήρων – Μετριοπαθής ο στόχος

Το Ισραήλ θέλει να καταστρέψει την ηγεσία της Χαμάς, καθώς και να απελευθερώσει τους περίπου 100 ομήρους που εξακολουθεί να κρατά η ομάδα. Ο πρώτος στόχος ουσιαστικά αποκλείει τον δεύτερο: οι επιζώντες διοικητές της Χαμάς στη Γάζα, με επικεφαλής τον Yahya Sinwar, πιστεύεται ότι κρύβονται μαζί με τους ομήρους, καθιστώντας δύσκολο για τους ισραηλινούς στρατιώτες να τους συλλάβουν ή να τους σκοτώσουν χωρίς να βλάψουν τους δικούς τους πολίτες.

Η Χαμάς επιδιώκει κυρίως να επιβιώσει από τον πόλεμο ως κίνημα, ένας μετριοπαθής στόχος που της επιτρέπει να αντέξει ένα επίπεδο καταστροφής που θα μπορούσε να κάνει άλλους να παραδοθούν. Στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, η Ιαπωνία παραδόθηκε αφού υπέστη εκτεταμένες καταστροφές, ενώ η Γαλλία το έκανε για να αποφύγει τέτοια ζημιά. Η Χαμάς δεν έχει κάνει τίποτα από τα δύο, καθώς οι ηγέτες της προσπαθούν να πυροδοτήσουν μια περιφερειακή σύγκρουση που θέτει σε κίνδυνο το μακροπρόθεσμο μέλλον του Ισραήλ.

Ο πόλεμος συνεχίζεται επίσης λόγω του τρόπου με τον οποίο τον διεξάγει η κάθε πλευρά. Η Χαμάς πολεμά ως αντάρτικο, κρυμμένη σε ένα τεράστιο δίκτυο τούνελ, καθιστώντας δύσκολο για το Ισραήλ να καταφέρει ένα αποφασιστικό πλήγμα. Και όταν το Ισραήλ κατέλαβε τμήματα της Γάζας, στις περισσότερες περιπτώσεις εγκατέλειψε αυτά τα κέρδη αρνούμενο να κρατήσει το έδαφος.

Πρωταγωνιστές ο Νετανιάχου και ο Σινουάρ

Νετανιάχου και Σινουάρ καθοδηγούν τα πλήγματα. Οι δύο άνδρες έχουν τον έλεγχο του Ισραήλ και της Χαμάς αντιστοίχως. Στο Ισραήλ, η νομή της εξουσίας του κ. Νετανιάχου στηρίζεται σε αρκετούς ακροδεξιούς νομοθέτες που έχουν απειλήσει να καταρρεύσει την εύθραυστη κυβέρνηση συνασπισμού του, αν τερματίσει τον πόλεμο χωρίς να καταστρέψει τη Χαμάς. Τουλάχιστον εν μέρει, αυτή η εξάρτηση εμπόδισε τον κ. Νετανιάχου να συμφωνήσει σε μια συμφωνία απελευθέρωσης ομήρων.

Στη Γάζα, ήταν ο κ. Σινουάρ που επέβλεψε τα σχέδια για την επιδρομή που ξεκίνησε τον πόλεμο. Είναι η ανοχή του για την επακόλουθη καταστροφή και τον μεγάλο αριθμό των νεκρών αμάχων που επέτρεψε στη Χαμάς να συνεχίσει να πολεμά, ακόμη και όταν μεγάλο μέρος της Γάζας βρίσκεται σε ερείπια και οι κορυφαίοι στρατιωτικοί διοικητές του είναι νεκροί. Και είναι η επιμονή του σε μια μόνιμη κατάπαυση του πυρός, σε συνδυασμό με την επιμονή του κ. Νετανιάχου σε μια προσωρινή, που έχει αποτρέψει οποιαδήποτε εκεχειρία.

Και οι δύο πλευρές φαίνεται να έχουν αποφασίσει ότι δεν θα επιστρέψουν στο πώς ήταν τα πράγματα πριν από τις 7 Οκτωβρίου. Οι ηγέτες της Χαμάς έχουν πει ότι η προπολεμική δυναμική της ατελείωτης ισραηλινής κατοχής πρέπει να διακοπεί ανεξάρτητα από το ανθρώπινο κόστος. Το Ισραήλ αισθάνεται πολύ πιο ευάλωτο μετά την πιο θανατηφόρα ημέρα στην ιστορία του και αποφάσισε ότι δεν μπορεί πλέον να ανέχεται ομάδες αφιερωμένες στην καταστροφή του στα σύνορά του.

Κρυφός εχθρός

Το πρώτο σημάδι ότι το Ισραήλ μπορεί να δυσκολευτεί να επιτύχει μια συμβατική στρατιωτική νίκη ήρθε τις ώρες μετά την εισβολή των δυνάμεών του στη Γάζα στις 27 Οκτωβρίου. Το Τελ α Βιβ έστειλε περισσότερους από 20.000 στρατιώτες να καταλάβουν την πόλη της Γάζας και την ενδοχώρα της, συνοδευόμενοι από εκατοντάδες άρματα μάχης, αφού τα ισραηλινά πολεμικά αεροσκάφη είχαν περάσει σχεδόν τρεις εβδομάδες σφυροκοπώντας τη Γάζα με μια από τις πιο θανατηφόρες αεροπορικές εκστρατείες του 21ου αιώνα. Σε μια παραδοσιακή συνάντηση στο πεδίο της μάχης, η δύναμη εισβολής του Ισραήλ θα είχε καταστρέψει γρήγορα τη στρατιωτική πτέρυγα της Χαμάς.

Αντ’ αυτού, οι μαχητές της Χαμάς ήταν άφαντοι. Οι διοικητές τους φάνηκε να έχουν πάρει μια στρατηγική απόφαση για να μην δώσουν στο Ισραήλ την ευκαιρία να δώσει ένα χτύπημα νοκ-άουτ.
Σταδιακά, έγινε ξεκάθαρο. Οι ένοπλοι της Χαμάς κρύβονταν σε μεγάλο βαθμό σε ένα δίκτυο τούνελ, μήκους εκατοντάδων χιλιομέτρων, που εκτεινόταν κάτω από σπίτια, σχολεία, νοσοκομεία και εγκαταστάσεις των Ηνωμένων Εθνών. Φορώντας συνηθισμένα ρούχα που καθιστούσαν δύσκολη τη διάκρισή τους από τους πολίτες, οι μαχητές εμφανίζονταν ξαφνικά από αυτές τις σήραγγες για να πυροβολήσουν τους Ισραηλινούς στρατιώτες και να τοποθετήσουν νάρκες στα άρματα μάχης τους.

Το αποτέλεσμα ήταν μια εκστρατεία φθοράς. Με το να κρύβεται υπόγεια, η Χαμάς μπόρεσε να αμβλύνει μεγάλο μέρος της τεχνολογικής υπεροχής του Ισραήλ, αναγκάζοντάς το να ξοδεύει σημαντικό χρόνο για να ψάχνει για καταπακτές, παγίδες και μυστικές σήραγγες και να τις ανατινάζει.

Η ένσταση του Σινουάρ για την συμφωνία

Αν υπήρξε μια στιγμή που έγινε σαφές ότι ο πόλεμος δεν θα τελείωνε σύντομα, αυτή ήταν η ημέρα που κατέρρευσε η εκεχειρία στα τέλη Νοεμβρίου. Τα ισραηλινά στρατεύματα εγκαταστάθηκαν κοντά στους ειρηνευτές του ΟΗΕ στο Λίβανο, όπως δείχνουν οι δορυφορικές εικόνες.

Μέχρι τότε, κανείς δεν ήταν σίγουρος πόσο μακριά θα προχωρούσε το Ισραήλ ή πόσο καιρό θα άντεχε η Χαμάς. Διπλωμάτες και διαπραγματευτές υπέθεσαν ότι θα ήταν δυνατόν να επαναληφθεί η σύντομη κατάπαυση του πυρός, ίσως αρκετές φορές. Η ελπίδα ήταν ότι, μάλλον νωρίτερα παρά αργότερα, μία από αυτές τις προσωρινές ανακωχές θα μπορούσε να εξελιχθεί σε μόνιμη συμφωνία και να τερματίσει τον πόλεμο.

Ο κ. Σινουάρ πίστευε ότι θα μπορούσε να συνεχίσει να παρατείνει την κατάπαυση του πυρός υποσχόμενος να απελευθερώσει περισσότερους ομήρους, κάτι που πίστευε ότι θα μπορούσε να ενθαρρύνει το ισραηλινό κοινό να πιέσει την κυβέρνησή του να συμφωνήσει σε παράταση, σύμφωνα με τους αξιωματούχους, οι οποίοι μίλησαν υπό τον όρο της ανωνυμίας προκειμένου να μιλήσουν πιο ελεύθερα. Οι Ισραηλινοί αντιτείνουν ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες, επικρίνοντας πολύ συχνά δημοσίως τον κ. Νετανιάχου, ενθάρρυναν άθελά τους τη Χαμάς να επιμένει για περισσότερες παραχωρήσεις με την εσφαλμένη υπόθεση ότι το Ισραήλ είχε χάσει την υποστήριξη του ευεργέτη του.

Σύμφωνα με έναν ανώτερο ισραηλινό αξιωματούχο και έναν ανώτερο δυτικό διπλωμάτη που ενημερώθηκε για τις σχέσεις ΗΠΑ-Ισραήλ, και οι δύο ισχυρισμοί ισχύουν εν μέρει: Σε καίρια σημεία των διαπραγματεύσεων, είπαν, η προθυμία της Αμερικής να επικρίνει δημοσίως τον κ. Νετανιάχου ώθησε τη Χαμάς να σκληρύνει τις θέσεις της, ενώ η αμερικανική απροθυμία να χαράξει και να επιβάλει κόκκινες γραμμές κατ’ ιδίαν σήμαινε ότι ο ίδιος ένιωθε μικρή πίεση να συμβιβαστεί.

Η στρατηγική αποτυχία του Μαρτίου

Την ώρα που ισραηλινοί στρατιώτες και μαχητές της Χαμάς μάχονταν για τον έλεγχο της περιοχής, το κατεστραμμένο νοσοκομείο ήταν μια συγκλονιστική μαρτυρία για τον βαρύτατο φόρο αίματος που είχε επιφέρει ο πόλεμος στη ζωή των πολιτών.

Η πρόσοψη του νοσοκομείου ήταν καμένη από αιθάλη, τρυπημένη από δεκάδες οβίδες και σφαίρες. Οι τοίχοι του χειρουργικού τμήματος είχαν ανατιναχτεί – μια υπενθύμιση τόσο της προθυμίας της Χαμάς να βασίσει τις στρατιωτικές της επιχειρήσεις σε πολιτικά ιδρύματα, όσο και της προθυμίας του Ισραήλ να τις συνεχίσει εκεί, ανεξάρτητα από τις συνέπειες.

Στο μεταξύ, το Ισραήλ είχε εγκαταλείψει το νοσοκομείο, επιτρέποντας στη Χαμάς να το επαναφέρει ως νευραλγικό κέντρο για τις επιχειρήσεις της. Για να εκδιώξουν ξανά τη Χαμάς, οι ισραηλινοί κομάντος επέστρεψαν στα τέλη Μαρτίου, ξεκινώντας μια 12ήμερη μάχη που κατέστρεψε τα περισσότερα από τα κτίρια που είχαν επιβιώσει από την πρώτη επιδρομή.

Εμπόδιο ο Νετανιάχου στη συμφωνία εκεχειρίας του Ιουλίου

Αν ο Σινουάρ στάθηκε εμπόδιο για μια εκεχειρία τον Δεκέμβριο, στα τέλη του Ιουλίου, υπεύθυνος ήταν ο Νετανιάχου.  Μετά από πολύμηνες διαπραγματεύσεις οι δύο πλευρές είχαν αρχίσει να συμβιβάζονται σε βασικά ζητήματα και στις αρχές Ιουλίου μια συμφωνία φαινόταν εφικτή, σύμφωνα με αξιωματούχους από διάφορες χώρες που συμμετείχαν στις συνομιλίες. Η Χαμάς είχε σηματοδοτήσει την προθυμία της να διαπραγματευτεί ένα πλαίσιο που θα μπορούσε να επιτρέψει τη λήξη της κατάπαυσης του πυρός μετά από έξι εβδομάδες, ικανοποιώντας ενδεχομένως τον στόχο του Ισραήλ να αποφύγει μια μόνιμη ρύθμιση.

Το Ισραήλ είχε συμφωνήσει να αποσυρθεί από τη Γάζα κατά τη διάρκεια μιας κατάπαυσης του πυρός και επέδειξε μεγαλύτερη ευελιξία όσον αφορά την επιστροφή των εκτοπισμένων Παλαιστινίων στα σπίτια τους στη βόρεια Γάζα, δύο παραχωρήσεις που ικανοποίησαν τη Χαμάς. Τουλάχιστον 30 όμηροι θα απελευθερώνονταν σε αντάλλαγμα για εκατοντάδες Παλαιστίνιους κρατούμενους, καθώς και μια αύξηση της ανθρωπιστικής βοήθειας για εκατομμύρια κατοίκους της Γάζας.

Στη συνέχεια, ο κ. Νετανιάχου άλλαξε γνώμη. Καθώς οι διαμεσολαβητές ετοιμάζονταν να πετάξουν στη Ρώμη, ο Ισραηλινός πρωθυπουργός έδωσε εντολή στη διαπραγματευτική του ομάδα να θέσει αρκετές νέες απαιτήσεις της τελευταίας στιγμής, σύμφωνα με διπλωμάτες, Ισραηλινούς αξιωματούχους και ένα αντίγραφο των απαιτήσεων που εξέτασαν οι Times. Ακυρώνοντας προηγούμενες συνεννοήσεις, ο κ. Νετανιάχου ήθελε τώρα το Ισραήλ να διατηρήσει τον έλεγχο των νότιων συνόρων της Γάζας.

Οι λόγοι της στροφής του κ. Νετανιάχου αποτελούν αντικείμενο μιας πικρής διαμάχης στο Ισραήλ. Ο ίδιος ο κ. Νετανιάχου έχει πει ότι ήταν απαραίτητο να διατηρηθεί ο έλεγχος των νότιων συνόρων της Γάζας με την Αίγυπτο για να αποτραπεί η Χαμάς από το λαθρεμπόριο όπλων.

Ένας χρόνος μετά την επίθεση: Δεν προβλέπεται το τέλος του πολέμου

Η αποτυχία της επίτευξης εκεχειρίας με τη Χαμάς ήταν καταστροφική για τους πολίτες όλων των ειδών. Μετά από την τελευταία προσπάθεια εκεχειρίας, οι Ισραηλινοί στρατιώτες συνέχισαν την προέλαση τους.  Όσο περισσότερο διαρκεί ο πόλεμος, τόσο περισσότερο διευρύνονται τα κοινωνικά χάσματα του Ισραήλ -που είχαν στενέψει στην αρχή του πολέμου- επιταχύνοντας μια εσωτερική αναμέτρηση για το τι είδους χώρα θέλει να είναι το Ισραήλ.

Μια μακροχρόνια διαμάχη σχετικά με τον ρόλο της δικαιοσύνης, τον χαρακτήρα του κράτους και τη σημασία των δικαιωμάτων των μειονοτήτων επανήλθε σταδιακά στην επιφάνεια, ιδίως μετά τις εξεγέρσεις ακροδεξιών Ισραηλινών υπέρ των στρατιωτών που κατηγορήθηκαν για βιασμό Παλαιστίνιου κρατούμενου.

Τώρα που η κατάσταση στη Γάζα είναι στάσιμη, το Ισραήλ έχει στρέψει την προσοχή του στους συμμάχους της Χαμάς σε όλη την περιοχή. Εισέβαλε στον Λίβανο για να κυνηγήσει τη Χεζμπολάχ, αφού δολοφόνησε τον ηγέτη της, Χασάν Νασράλα, και απείλησε με μια δυνητικά καταστροφική αντιπαράθεση με το Ιράν, τον κράτος που βοηθά της Χαμάς, το οποίο στη συνέχεια επιτέθηκε στο Ισραήλ με 200 βαλλιστικούς πυραύλος.

Μετά από ένα χρόνο, ως πρώτη είδηση στα ΜΜΕ, ο πόλεμος στη Γάζα επισκιάστηκε ξαφνικά από την ευρύτερη σύγκρουση στην οποία συνέβαλε και η οποία έχει πλέον αποκτήσει τη δική της λογική. Με όλες τις πλευρές να υπόσχονται κλιμάκωση, δεν είναι σαφές πότε ή πώς μπορεί να σταματήσει κάτι από όλα αυτά. Εν τω μεταξύ, τα εκατομμύρια των Ισραηλινών και των Παλαιστινίων, των οποίων οι ζωές ανατράπηκαν στις 7 Οκτωβρίου του περασμένου έτους, έχουν μείνει σε μια ατέλειωτη κατάσταση αβεβαιότητας.