1ο Athens Rebetiko Festival – Τρεις εκλεκτοί του ρεμπέτικου στο in

Το 1ο Athens Rebetiko Festival γίνεται στις 12 και 13 Οκτωβρίου, είναι Διήμερο και πραγματοποιείται στον πολιτιστικό πολυχώρο «Ελληνικό Μολύβι» επί της Ιεράς Οδού 154. Είναι η πρώτη φορά που τόσο σημαντικά ονόματα της αναβίωσης, συνέχισης και ανανέωσης του ρεμπέτικου είδους συγκεντρώνονται σε έναν χώρο για δύο μέρες, ενώ πέραν των παιξιμάτων και αφιερωμάτων θα υπάρχει πλαισίωση ομιλιών και παρουσιάσεων.

Σήμερα οι παροικούντες στην μουσική Ιερουσαλήμ γνωρίζουν το άνοιγμα του χώρου, το ρεπερτόριο που βαθαίνει όλο και περισσότερο και επίσης ξέρουν πως σπουδαίοι μουσικοί και ερμηνευτές μιας νεότερης γενιάς συνεχώς προστίθενται στην εν εξελίξει σκηνή, συχνά όχι απλώς αποκαλύπτοντας όλες τις όψεις του μουσικού είδους, μα και ανανεώνοντας το με τις τάσεις και τις προσλήψεις της εποχής.

Ταυτόχρονα έχει προχωρήσει και η έρευνα και προφανώς έχουμε ρυμουλκηθεί μακριά από μια σχηματική ή και φολκλόρ αντίληψη για το ρεμπέτικο που το ήθελε απλώς και μόνον ταυτισμένο ή συνδεδεμένο με τα λαϊκά ή λούμπεν στρώματα.

Όσοι συχνάζουν στα σημερινά στέκια, μικρά και μεγάλα και συχνά χωρίς μικρόφωνα, έχουν εικόνα της άνθησης της τάσης του είδους, την διάδρασή του με άλλες τέχνες όπως το Θέατρο Σκιών και μια νέα ανοιχτότητα που είναι σε θέση να κάνει συγκερασμούς του τότε με το σήμερα.

Όλα αυτά θα αποτυπωθούν στο διήμερο αλλά και είναι ερέθισμα να μιλήσουμε με τρεις εκ των οργανωτών του φεστιβάλ. Ο καθένας έχει την δική του πορεία, διαδρομή στο είδος. Ο καρδιολόγος, συνθέτης και συγγραφέας Γιάννης Τσιαντής. Η ερμηνεύτρια και συγγραφέας Κατερίνα Τσιρίδου. Ο πολυμουσικός και τραγουδιστής Σωτήρης Παπατραγιάννης.

Και οι 3, εκλεκτοί και σπουδαίοι στην συνέχιση του είδους μάς μιλούν με αφορμή το Φεστιβάλ.

Τρία πρόσωπα του ρεμπέτικου μιλούν στο in

Γιάννης Τσιαντής: Το ρεμπέτικο έχει χαραχτεί στην κυτταρική μας τέρψη

Τι στόχο έχει ένα ρεμπέτικο φεστιβάλ σήμερα;

Η αλήθεια είναι ότι η ύπαρξη και η καθιέρωση του Ρεμπέτικου δεν έχει ανάγκη ενός ρεμπέτικου φεστιβάλ. Το Ρεμπέτικο είναι ένα άκρως βιωματικό συναισθηματικό μουσικό είδος που γεννήθηκε στις αρχές του 20 ου αιώνα, κουβαλάει στις πλάτες μισό αιώνα ελληνικής ιστορίας και έχει για τα καλά χαραχτεί στην κυτταρική μας τέρψη.

Με γιατρεύει την ώρα που πρέπει. Με αρρωσταίνει τη στιγμή που χρήζει να απαλλαχτώ από τον καθωσπρεπισμό μου.

Η πρωτοβουλία αυτή, το να πραγματοποιηθεί δηλαδή και με την ευχή να καθιερωθεί ένα ετήσιο Ρεμπέτικο Φεστιβάλ Αθηνών από μια ψυχομένη πενταπλέτα ανθρώπων που οι τρεις τους απαρτίζουν το Αρχείο Ελληνικής Μουσικής “Grecous”, αποτελεί από μόνο του μια ευχάριστη είδηση. Ο στόχος δεν είναι η καρμπονίστικη αναπαραγωγή του Ρεμπέτικου ως ένα μουσειακό αρχειακό υλικό ηχογραφήσεων αλλά ως ένα ζωντανό κύτταρο συνέχειας και μιας γεφυρικής εξέλιξης του τότε με το τώρα.

Ελπίζουμε και στοχεύουμε σε μια δημιουργική πολιτιστική ώσμωση από φορείς, πανεπιστημιακούς, μουσικολόγους, ερευνητές, δημοσιογράφους, συγγραφείς, καλλιτέχνες κ.α. που ασχολούνται με το είδος και τη διάδοση και διάσωση του Ελληνικού Μουσικού Πολιτισμού, ώστε να προωθηθεί η έρευνα και η μελέτη. Αυτή η φυσική διαδικασία ανταλλαγής γνώσεων, καταγραφής ερευνητικών στοιχείων, μελετών και κατάθεσης ψυχής συνήθως γεννάει ένα εξισορροπημένο κοινό τόπο.

Με την ευχή μας λοιπόν να δημιουργηθεί μια ενοποιημένη και συνεχώς αύξουσα ερευνητική βάση υψηλού επιπέδου που θα εσωκλείει σε ελεύθερη πρόσβαση όλα εκείνα τα χαρακτηριστικά της ελληνικής μουσικής μας κληρονομιάς, που απαρτίζουν το λεγόμενο Αστικό Λαϊκό μας Τραγούδι.

Τι είναι αυτό που σας συγκινεί σε αυτό το είδος;

Με γιατρεύει την ώρα που πρέπει. Με αρρωσταίνει τη στιγμή που χρήζει να απαλλαχτώ από τον καθωσπρεπισμό μου. Μου αδειάζει μια μουσική μποτίλια στη γκλάβα μου. Με ξεκαρφώνει από το σκαμνί για να ρίξω την προσωπική μου γυροβολιά.

Το Ρεμπέτικο όπως λέγανε και οι παλιοί είναι σαν την όπερα ή το λατρεύεις ή το μισείς. Το γιατί συμβαίνει όλο αυτό είναι ιδιοσυγκρασιακό. Σε εμένα δημιουργεί ένα χωρο-χρονικό πλαίσιο απαλλαγής, αυτογνωσίας και πληρότητας. Με βουτάει σε κινηματογραφικά καρέ εποχής δείχνοντάς μου πώς να συμπονώ το μόχθο της σημερινής φτώχειας, τον πόνο του σημερινού ξεριζωμένου πρόσφυγα, τον τωρινό ανεκπλήρωτο έρωτα του καψούρη ψυχάκια.

Το Ρεμπέτικο έχει τέμπο που σου μπαλοθιάζει στήθια και ποδάρια. Έχει στίχο απαλλαγμένο από λεξικά και φιοριτούρες, κουμπώνοντας εκείνες τις λαϊκές αράδες που σου φουσκώνουν τα μάτια δάκρυα και σου αλείφουν την πέτσα με αλμύρα και βάλσαμο. Έχει τα ζεϊμπέκικα βήματα που δεν διδάσκονται από σχολές αλλά από τον ίδιο σου τον Ουρανό και Σταυρό που κουβαλάς.

Το Ρεμπέτικο ίσως και να είναι το μοναδικό μουσικό είδος στον κόσμο που δεν χρειάζεται να πάρεις ντρόγκα και αλκοόλ για να μεθύσεις μαζί του. Ακούγοντάς το – Νοιώθοντας το – Ζώντας το, μαστουρώνεις από τις δικές σου ενδορφίνες που εκκρίνεις. Γιατί όπως έλεγε και ο Νίτσε, παραφράζοντάς τον κατά μια λέξη… Χωρίς τη «Ρεμπέτικη» Μουσική η Ζωή θα ήταν ένα λάθος.

Τι θα δούμε και θα ακούσουμε;

Είναι ένα πολυθεματικό Φεστιβάλ. Ένα μωσαϊκό event με κεντρικό άξονα το Ρεμπέτικο με τη συμμετοχή αναγνωρισμένων ακαδημαϊκών, μουσικολόγων δημοσιογράφων, ερευνητών, συγγραφέων, ραδιοφωνικών παραγωγών και κορυφαία μουσικά ονόματα καλλιτεχνών της 3ης μεταρεμπέτικης σχολής και της νεότερης γενιάς.

Είναι ένα διήμερο Φεστιβάλ από τις 11:00 πμ με εσωτερική, εξωτερική σκηνή και προαύλιους χώρους που θα πραγματοποιηθούν πολλαπλές συναυλίες από διάφορα μουσικά σχήματα και καταξιωμένους καλλιτέχνες άλλοτε με ελεύθερες επιλογές και άλλοτε με συγκεκριμένες θεματικές ενότητες.

Θα έχουμε δυο κεντρικές συναυλίες με πολλές συμμετοχές τραγουδιστών -ιών, οι οποίες είναι αφιερωμένες την πρώτη ημέρα στον Αγάθωνα και την επόμενη ημέρα στον Μπάμπη Γκολέ. Θα υλοποιηθούν μουσικές παραστάσεις βιβλίων και CD από τη Μαρίκα Νίνου και το Κορίτσι του Τεκέ έως τους «Οργανοποιοί εκ Μάκρης Μικράς Ασίας» και το μουσικό ταξίδι της ελληνικής μετανάστευσης «America».

Θα υπάρχουν σεμινάρια φωνητικής και ταμπαχανιώτικου χασάπικου, χορευτικά από Μικρασιατικό Σύλλογο και εκθέσεις οργανοποιίας, ραδιο-γραμμόφωνων, θέατρο σκιών μέχρι και μουσικών δρώμενων για παιδιά. Επίσης, σε σχέση πάντα με το Ρεμπέτικο, θα ακούσουμε και θα δούμε εξαιρετικές παρουσιάσεις από δεινούς ομιλητές για την πολιτική, το ραδιόφωνο, την τηλεόραση, τις παράνομες ουσίες, τον Πειραιά, το σήμερα και το χθες, το Ιντερνετ, τους βιολιστές κ.α..

Το 1ο Ρεμπέτικο Φεστιβάλ Αθηνών αποτελεί γεγονός! Μοιάζει σαν να είναι ένας μουσικός διάλογος πολιτισμού από τραγούδια, ταξίμια, μανέδες, χορούς στίχους, έτσι όπως χορτάριασαν στον τόπο μας, δημιουργώντας αυτό το υπέροχο χαρμάνι ιστορίας και αστικού λαϊκού τραγουδιού που λέγεται Ρεμπέτικο.

Κατερίνα Τσιρίδου: Το Ρεμπέτικο είναι πάντα στην επικαιρότητα

Ο έρωτας, η αδικία, η απογοήτευση, ο θάνατος, η ξενιτιά, τα ναρκωτικά… Ποιο από αυτά τα θέματα δεν μας απασχολεί και σήμερα;

Θεωρείτε πως το Ρεμπέτικο έχει σήμερα μια επικαιρότητα;

Το Ρεμπέτικο είναι πάντα στην επικαιρότητα. Ο στίχος του είναι ζωντανός, απλός, κατανοητός και χτυπάει κατευθείαν στο ψαχνό. Αυτή η αμεσότητα είναι καταλυτική. Η θεματολογία του είναι επίσης διαχρονική. Ο έρωτας, η αδικία, η απογοήτευση, ο θάνατος, η ξενιτιά, τα ναρκωτικά… Ποιο από αυτά τα θέματα δεν μας απασχολεί και σήμερα; Όσο για το μουσικό μέρος οι ήχοι του Ρεμπέτικου πηγάζουν από την αρχαιότητα και υπάρχουν στο DΝΑ μας.

Δεν έχουμε τα κλασικά ρεμπετάδικα της δεκαετίας του ‘90. Έχουμε όμως πολλούς μικρούς χώρους και χωρίς μικρόφωνο συχνά. Διαδίδεται έτσι το είδος;

Η αλήθεια είναι πως η νύχτα έχει πάρει μια νέα μορφή, ειδικά μετά την καραντίνα. Οικονομικές δυσκολίες και εμπόδια από το κράτος έκαναν τη λειτουργία των μαγαζιών με μεγάλη ορχήστρα, δυσβάσταχτη. Από κει που εμφανιζόμασταν σε μεγάλα μαγαζιά με δέκα και δώδεκα άτομα ορχήστρα, περιοριζόμαστε σε μικρότερους χώρους με λιγότερα άτομα και ακόμη λιγότερη υποδομή.

Το Ρεμπέτικο διαδίδεται και σε αυτούς τους χώρους που έχουν δώσει μια άλλη διάσταση, μυσταγωγική ή άλλες φορές παρεΐστικη. Η μόνη διαφορά είναι ότι οι μουσικοί κάνουν μεγαλύτερο κόπο και αμείβονται λιγότερο.

Ποιες οι δικές εκκινήσεις για να μπείτε στο ρεμπέτικο; Πώς ξεκίνησαν όλα;

Οι Μικρασιατικές καταβολές και η πολλή ανοιχτή οικογένεια εξασφάλισαν τα ακούσματα μου από κούνια! Περίπου στα δεκατρία ξεκίνησα να συλλέγω δίσκους βινυλίου και κασέτες μανιωδώς (ξοδεύοντας όλα τα χαρτζιλίκια μου) ερωτευμένη με τη φωνή της Μαρίκας και του Παγιουμτζή…

Λίγο κατόπιν έμπλεξα με μια παρέα με όργανα . Τραγουδούσα πάντα. Ο πατέρας μου έκανε το παν για να γίνω τραγουδίστρια. Στα δεκαεννέα είχα ήδη βγει στο πάλκο διπλά στον Σπύρο Λιόση. Συνεχίζω ακάθεκτη! Τριάντα τρία χρόνια και πάμε!

Σωτήρης Παπατραγιάννης: Παραμένω πάντα εραστής του ρεμπέτικου, από την πρώτη μέρα που το γνώρισα μέχρι σήμερα!

Το ρεμπέτικο δεν είναι ένα μουσειακό μουσικό είδος. Ζει και αναπνέει και το βιώνουμε όλοι μας αδιάλειπτα στα στέκια της πόλης.

Υπάρχει σήμερα ένα πιο ψαγμένο ρεπερτόριο του ρεμπέτικου από τις νέες δυνάμεις;

Η αλήθεια είναι πως τις τελευταίες δεκαετίες οι νεότερες γενιές καλλιτεχνών που ασχολούνται με το ρεμπέτικο έχουν εμβαθύνει πολύ περισσότερο στο ρεπερτόριο.

Αυτό δεν έχει να κάνει βέβαια μόνο με το κέφι ή το μεράκι τους – γιατί και οι γενιές των περασμένων δεκαετιών του ΄70 και του ΄80 είχαν επίσης πολύ μεράκι και διάθεση και ήταν εξάλλου κι αυτοί που μετέφεραν την φλόγα του ρεμπέτικου που κάποια εποχή κινδύνευσε να σβήσει ενώνοντας την «πρώτη γενιά» με το σήμερα – αλλά κυρίως έχει να κάνει σε μεγάλο βαθμό και με την τεχνολογία και το διαδίκτυο.

Έτσι λοιπόν όλος αυτός ο μέχρι κάποια στιγμή κρυμμένος πλούτος του ρεμπέτικου στον οποίο είχαν πρόσβαση μόνο λίγοι συλλέκτες, διαδόθηκε και διαμοιράστηκε μέσω διαδικτύου και ήρθαν στην επιφάνεια τραγούδια που μέχρι τότε έπρεπε κάποιος να σκάψει πολύ βαθιά και να σταθεί πολύ τυχερός για να καταφέρει να φτάσει να τα ακούσει και μόνο, πόσο μάλλον να τα εντάξει και σε ένα ρεπερτόριο και να τα κάνει γνωστά στον κόσμο.

Κάνω εδώ μια παρένθεση για να πω πώς δύο καλλιτέχνες που είχαν μεγάλο ένστικτο και ταλέντο στο να εντάσσουν με επιτυχία άγνωστα τραγούδια στο ρεπερτόριό τους, ήταν ο Μπάμπης Γκολές και ο Αγάθωνας, τους οποίους τιμάμε φέτος στο φεστιβάλ. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα της διεύρυνσης και διάδοσης του ρεμπέτικου ρεπερτορίου και ένας από τους πρωτεργάτες των τελευταίων δεκαετιών είναι το site – φαινόμενο “rebetiko sealabs” για το οποίο θα έχουμε την χαρά και την ευκαιρία να μας μιλήσει ο ιδρυτής του, ο Μάκης ο Δρυμώνας, σε μία από τις ομιλίες που θα πραγματοποιηθούν στο φετινό Athens Rebetiko Festival.

Παρόλα αυτά, θα ήθελα να πω ότι ψαγμένο ρεπερτόριο για εμένα δεν σημαίνει «εξυπνακίστικο», ούτε απαραίτητα άγνωστο! Γιατί υπάρχει κι αυτή η τάση από κάποιους μουσικούς, να περιφρονούν τα λεγόμενα γνωστά η εμπορικά τραγούδια. Για να φτάσει όμως ένα τραγούδι να γίνει γνωστό και εμπορικό πρέπει να συντρέχουν κάποιες προϋποθέσεις. Ας μην ξεχνάμε ότι εκείνης της εποχής τα λαϊκά τραγούδια γίνονταν επιτυχίες μόνο αν τα αγκάλιαζε ο κόσμος στα μαγαζιά! Δεν «επιβάλλονταν» όπως συνηθίζουμε να βλέπουμε σήμερα να συμβαίνει. Και αντίστοιχα κάποια τραγούδια έμειναν στην αφάνεια γιατί ήταν λιγότερο δυνατά από κάποια άλλα.

Σίγουρα υπάρχουν αδικημένα τραγούδια, τα οποία εκτιμήθηκαν αργότερα από την εποχή τους ή αναδεικνύονται ακόμα και σήμερα, αλλά δεν συμφωνώ απαραίτητα με την νοοτροπία πως ότι είναι άγνωστο πρέπει να παίζεται και να είναι προτιμότερο από τα γνωστά τραγούδια. Ψαγμένο λοιπόν κατά τη γνώμη μου είναι το ρεπερτόριο που εξυπηρετεί τη στιγμή και τον σκοπό για τον οποίο επιλέχθηκε από τον καλλιτέχνη. Όποιος κι αν είναι αυτός! Προσωπικά ψάχνομαι πολύ και βάζω πολλή σκέψη στο ρεπερτόριο που θα επιλέξω, ανάλογα με την περίσταση στην οποία συμμετέχω.

Τι σηματοδοτεί το ρεμπέτικο Φεστιβάλ και τι προοπτική θέτετε;

Το ρεμπέτικο φεστιβάλ έρχεται να καλύψει ένα κενό που παρατηρούσαμε εδώ και πολλά χρόνια και μας ενοχλούσε. Η Αθήνα είναι, δόξα τω θεώ, μια πόλη με αμέτρητα πολιτιστικά δρώμενα και φεστιβάλ, όπου μπορεί κανείς όλο τον χρόνο να βρει φεστιβάλ τζαζ, swing, rock και τόσες άλλες μουσικές που δεν χρειάζεται να αναφέρω, αλλά δυστυχώς από αυτή την τεράστια ατζέντα έλειπε το ρεμπέτικο τραγούδι.

Αυτό βέβαια εξηγείται σε ένα βαθμό, γιατί το ρεμπέτικο δεν είναι ένα μουσειακό μουσικό είδος. Ζει και αναπνέει και το βιώνουμε όλοι μας αδιάλειπτα στα στέκια της πόλης. Παρόλα αυτά θεωρήσαμε ότι ήταν απαραίτητη μια μεγάλη ετήσια γιορτή που θα συγκεντρώνει κόσμο και έξω από τον λεγόμενο κύκλο των ρεμπετόφιλων και θα συνεχίσει να διαδίδει αυτή τη μουσική κρατώντας την ζωντανή για πολλά χρόνια ακόμα.

Νομίζω πως είναι λίγο πρώιμο να πω πολλά αυτή τη στιγμή για τις προοπτικές που έχουμε εμείς στο μυαλό μας, γιατί ακόμα δεν έχουμε τον απολογισμό και την εμπειρία του φετινού πρώτου φεστιβάλ. Σίγουρα όμως είναι κάτι που θα θέλαμε να καθιερωθεί ως θεσμός, να γίνει ετήσιος και να μεγαλώσει σε μέγεθος και συμμετοχή όσο το δυνατόν περισσότερο. Ο χρόνος θα δείξει! Και σε μεγάλο βαθμό θα εξαρτηθεί από την συμμετοχή και τη μαζικότητα του φετινού εγχειρήματος.

Είναι ένα πεδίο που μπορεί να απασχολεί και ακαδημαϊκά ή τελικά η μαγεία του είναι ο τρόπος που βιώνεται ως ακρόαμα;

Νομίζω ότι δεν είμαι ο πλέον ειδικός για να αναλύσω το ακαδημαϊκό σκέλος, καθώς ανήκω ξεκάθαρα στη δεύτερη κατηγορία, των ανθρώπων δηλαδή που το βιώνουν εξασκώντας το ως επάγγελμα, προσκαλώντας και τον υπόλοιπο κόσμο σε ένα συμμετοχικό γλέντι. «Έχω την ευθύνη» δηλαδή, που λέει και ο Σαββόπουλος! Αλλά παράλληλα παραμένω πάντα εραστής του ρεμπέτικου, από την πρώτη μέρα που το γνώρισα μέχρι σήμερα!

Παρόλα αυτά νομίζω πως η ακαδημαϊκή έρευνα μόνο συμπληρωματικά και θετικά μπορεί να λειτουργήσει και δεν υπάρχει περίπτωση να αφαιρέσει κάτι από τη μαγεία της ζωντανής ακρόασης και συμμετοχής. Η συγκέντρωση, η καταγραφή και εν τέλη η διάσωση της ελληνικής δισκογραφικής κληρονομιάς, με οργανωμένο τρόπο μόνο όφελος μπορεί να είναι για τις μελλοντικές γενιές και κυρίως τους μελλοντικούς δημιουργούς!