9 Οκτωβρίου 1944: Το παζάρεμα μεταξύ Λονδίνου και Μόσχας για την Ελλάδα και όχι μόνο

Ψυχρά, κυνικά, με τον παγερό υπολογισμό του «δούναι και λαβείν», αποκαλύπτεται σήμερα ότι ο Ουίνστον Τσώρτσιλ, σε διαπραγμάτευσή του με τον Στάλιν, ξεπούλησε το 1944 την Πολωνία, πιστή και αφοσιωμένη πολεμική σύμμαχο, για ν’ αποκτήση η Βρεταννία επιρροή στα Βαλκάνια και ιδιαίτερα στην Ελλάδα, που την ήθελε ως σφαίρα βρεταννικής επιρροής κατά 90%. Η συναλλαγή αυτή, που χαρακτηρίζεται ως «η μεγαλυτέρα πολιτική γκάφα του πολέμου», περιέχεται σε μυστικούς φακέλλους του Τσώρτσιλ από την εποχή του τελευταίου παγκοσμίου πολέμου, που για πρώτη φορά τώρα δίδονται στη δημοσιότητα από τη βρεταννική κυβέρνηση. Τελικά, από την πρωτοφανή σε κυνισμό δοσοληψία, η μεν Σοβιετική Ένωσις «κράτησε» την Πολωνία και μέγα μέρος των Βαλκανίων, ενώ η Βρεταννία δεν απεκόμισε τελικά κανένα όφελος.

Κατωτέρω παραθέτομε εκτενή περίληψη του αποκαλυπτικού δημοσιεύματος του Ian Colvin (σ.σ. βρετανός δημοσιογράφος και συγγραφέας, 1912-1975) στην «Νταίηλυ Τέλεγκραφ» του Λονδίνου.

Τα πλέον απόρρητα έγγραφα του σερ Ουίνστον Τσώρτσιλ από την εποχή του πολέμου, που περιέχουν λεπτομερές μυστικό παζάρεμα στη Μόσχα με τον Ιωσήφ Στάλιν το 1944, στη διάρκεια του οποίου ο Βρεταννός ηγέτης εγκατέλειψε την Πολωνία στη Ρωσία, εδόθησαν σήμερα (σ.σ. 1η Αυγούστου 1973) στη δημοσιότητα από την Κυβέρνηση.

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 2.8.1973, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Η συμφωνία, που ίσως αποδειχθή ως η μεγαλυτέρα πολιτική γκάφα της Βρεταννίας κατά τον πόλεμο, επραγματοποιήθη στη Μόσχα τον Οκτώβριο του 1944. Εκτός από τους δύο πρωταγωνιστάς, παρόντες ήσαν οι υπουργοί Εξωτερικών Μολότωφ και Ήντεν. Κατά τη διάσκεψη αυτή ο Τσώρτσιλ, προβλέπων ότι θα διεφώνη με τον Πρόεδρο Ρούσβελτ σ’ ό,τι αφορά στο μέλλον της Βρεταννικής Αυτοκρατορίας, επεδίωξε μία διαπραγμάτευση με τον Στάλιν, που θα διασφάλιζε τα ζωτικά βρεταννικά συμφέροντα.

Είναι φανερό γιατί τα πρακτικά από τη διάσκεψη αυτή εθεωρούντο ιδιαίτερα απόρρητα από τον Τσώρτσιλ και τους πολεμικούς συνεργάτες του. Η διάσκεψις δεν είναι καν από τις συνήθεις, και όσα αποφασίσθηκαν σ’ αυτήν καταχωρήθηκαν στην προσωπική συλλογή εγγράφων του πρωθυπουργού υπό την κωδική ένδειξη «Τολστόι».

Οι προφυλάξεις αυτές ενδεχομένως ελήφθησαν για ν’ αποτρέψουν τη διείσδυση της αμερικανικής περιεργείας στις συναντήσεις Τσώρτσιλ – Στάλιν, στις οποίες ούτε και αυτός ο Άβερελ Χάρριμαν, ειδικός αντιπρόσωπος του Ρούσβελτ στη Μόσχα, προσεκλήθη να μετάσχη.

Ο Τσώρτσιλ έφθασε στη Μόσχα τον Οκτώβριο του 1944, αφού απέτυχε στο Ντάμπαρτον Όουκς να συμφωνήση με τον Ρούσβελτ επί του μέλλοντος της Βρεταννικής Αυτοκρατορίας στην Άπω Ανατολή. Εφοβείτο ότι η Εθνικιστική Κίνα, με την αμερικανική υποστήριξη, ίσως διεκδικούσε το Χονγκ Κονγκ και ότι, ακόμη, η Πολωνία, έτσι κι’ αλλοιώς, ήταν χαμένη για τη Δύση. Βασική του επιδίωξη ήταν να φθάση ως ένα «ευήκοον ους» του Στάλιν, με τον οποίον η Βρεταννία είχε τότε μια 20ετή συνθήκη φιλίας.

Στα πολεμικά Απομνημονεύματα του Τσώρτσιλ απλώς αναφέρεται μια πρόσκλησις τών εις το Λονδίνο Πολωνών να επισκεφθούν τη Μόσχα. Τα επίσημα όμως βρεταννικά αρχεία δείχνουν τον Τσώρτσιλ στον κυνικό ρόλο του ξεπουλήματος των Πολωνών.

«Ο πρωθυπουργός», αναφέρεται, «επρότεινε την έναρξη των συζητήσεων με το πλέον ακανθώδες θέμα — την Πολωνία. Είπε ότι θα πρέπει να έχουν μια κοινή πολιτική σχετικά με την Πολωνία. Προς το παρόν ο καθένας κρατούσε στο χέρι από έναν πετεινό κοκορομαχιών (στο Λονδίνο η πολωνική Κυβέρνηση και σε σοβιετικό έδαφος η Πολωνική Επιτροπή). Ο στρατάρχης Στάλιν απάντησε (γελώντας) ότι είναι δύσκολο να κάνη κανείς χωρίς πετεινούς. Δίνουν το πρωινό εγερτήριο».

Ο Τσώρτσιλ παρετήρησε ότι το θέμα των συνόρων είχε ρυθμισθή όπως συνεφωνήθη. Θα ήθελε τώρα να ελέγξη τα σύνορα σ’ ένα χάρτη. Ο Στάλιν επενέβη για να υπογραμμίση ότι, αν τα σύνορα συνεφωνήθησαν επί της γραμμής Κόρζον, τούτο θα συμβάλη θετικά στις συζητήσεις.

Ο Τσώρτσιλ εδήλωσε ότι στην Τράπεζα της Ανακωχής θα υποστηρίξη τη γραμμή των συνόρων που προσδιωρίσθηκε στη διάσκεψη της Τεχεράνης και θεωρεί πιθανόν ότι και οι Ηνωμένες Πολιτείες θα πράξουν το ίδιο, διότι, όπως είπε, αυτό θα είναι το σωστό, το δίκαιο και το απαραίτητο για την ασφάλεια και το μέλλον της Ρωσίας. Αν κάποιος στρατηγός Σοσυκόφσκυ είχε αντιρρήσεις, δεν θα βάρυνε αυτό, αφού η Βρεταννία και οι Ηνωμένες Πολιτείες το έκριναν ορθό και δίκαιο. Ο ίδιος και ο Ήντεν επί μήνες κατέβαλαν προσπάθειες να παραμερίσουν τον Σοσυκόφσκυ.

Τώρα είχε πια παραμερισθή, και όσο για τον στρατηγό Μπορ (ηγέτη της πολωνικής Αντιστάσεως στη Βαρσοβία), τον καταζητούσαν οι Γερμανοί.

[…]

Για τα Βαλκάνια ο Τσώρτσιλ είπε ότι «η Βρεταννία πρέπει να είναι η ηγέτις δύναμις στη Μεσόγειο και ελπίζει ότι ο στρατάρχης Στάλιν θα τον αφήση να έχη τον κύριο λόγο στην Ελλάδα».

Ο Στάλιν συμφώνησε. Ο Τσώρτσιλ, ύστερα από μια νύξη για την πιθανότητα να ζητήση η Εθνικιστική Κίνα από τη Βρεταννία να εγκαταλείψη το Χονγκ Κονγκ στη διάσκεψη της ειρήνης, επανήλθε στο θέμα των Βαλκανίων. Ένα από τα βασικά έγγραφα στον φάκελλο «Τολστόι» είναι ένα φύλλο χαρτιού πάνω στο οποίο ο Τσώρτσιλ έγραψε πρόχειρα μια πρόταση σε ποσοστά για τη διαίρεση των Βαλκανίων σε σφαίρες αμέσου ενδιαφέροντος. Προβλέπει η πρόταση αυτή:

ΡΟΥΜΑΝΙΑ: Ρωσία 90%, οι άλλοι 10%

ΕΛΛΑΣ: Μεγάλη Βρετανία 90%, οι άλλοι 10%

ΓΙΟΥΓΚΟΣΛΑΒΙΑ: 50-50% και

ΟΥΓΓΑΡΙΑ: 50-50%

ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ: Ρωσία 75%, οι άλλοι 25%

Ο Στάλιν έδωσε την εντύπωση να συμφωνή κι’ έκανε με το μολύβι ένα μεγάλο σημάδι πάνω στο φύλλο του χαρτιού. Κι’ όταν ο Τσώρτσιλ είπε να το κάψουν για ν’ αποφύγουν την ύπαρξη στοιχείων κυνισμού, ο Στάλιν απάντησε: «Όχι, κρατήστε το».

Την επομένη, όμως, ο Μολότωφ επανήλθε μ’ επιχειρηματολογίες στον Ήντεν, διότι ο Στάλιν ήθελε 75% επιρροή στην Ουγγαρία. Σ’ αντάλλαγμα προσφερόταν να μετριάση την κακή συμπεριφορά των Βουλγάρων απέναντι των Βρεταννών επισήμων.

Μετά τον πόλεμο οι Ρώσοι απέκτησαν τον πλήρη έλεγχο επί της Ρουμανίας, Γιουγκοσλαβίας, Ουγγαρίας και Βουλγαρίας, ενώ η βρεταννική επιρροή στην Ελλάδα βαθμιαία εξασθένησε και εξέλιπε.

Για τη Χιτλερική Γερμανία στον φάκελλο κατεχωρήθη ότι:

«Ο πρωθυπουργός εδήλωσε ότι είναι κηρυγμένος υπέρ της επιβολής σκληρών όρων. Στις Ηνωμένες Πολιτείες οι γνώμες ήταν διηρημένες. Το προτιμότερο θα ήταν να εξαναγκασθούν οι Γερμανοί σε άνευ όρων παράδοση και μετά θα τους υπαγορευθή τι να πράξουν». Η αντίληψη αυτή έρχεται σε οξεία αντίθεση με τις κατοπινές αντιρρήσεις του Τσώρτσιλ για σαρωτική επίθεση στην Κεντρική Ευρώπη.

*Άρθρο για τις μυστικές διαπραγματεύσεις μεταξύ Τσώρτσιλ και Στάλιν τον Οκτώβριο του 1944, στη Μόσχα. Έφερε τον τίτλο Ο Τσώρτσιλ «ξεπούλησε» την Πολωνία για να έχη τον έλεγχο στην Ελλάδα και είχε δημοσιευτεί στην εφημερίδα «Το Βήμα» την Πέμπτη 2 Αυγούστου 1973.

Τον Οκτώβριο του 1944 δεν απελευθερώθηκε μόνο η πόλη των Αθηνών από το ζυγό του γερμανού κατακτητή, γεγονός που ευλόγως ανακαλούμε στη μνήμη μας κάθε χρόνο, στις 12 του μηνός, αλλά και συνήφθη στη Μόσχα, πολύ μακριά από την ελληνική πρωτεύουσα, μια συμφωνία που καθόρισε ουσιαστικά τις μετέπειτα εξελίξεις στη χώρα μας.

Η λεγόμενη συμφωνία των ζωνών επιρροής μεταξύ Βρετανών και Σοβιετικών συνομολογήθηκε στη Μόσχα τις βραδινές ώρες της 9ης Οκτωβρίου 1944.