Το ιστορικό βιβλιοπωλείο «Χαλκίδη» στη Μυτιλήνη κλείνει έπειτα από 70 χρόνια

«Απαγορευόταν να τρως και να πιάνεις βιβλίο. Ο ιδιόρρυθμος βιβλιοπώλης Χαλκίδης όμως, δημιούργησε αναγνώστες, συμπεριλαμβανομένης και εμού. Είδα ανθρώπους να ξοδεύουν για βιβλία το μήνα, όσα αναλογούσαν για να πληρώσουν ένα ενοίκιο. Οι εποχές άλλαξαν, το βιβλίο ακρίβυνε ήρθε το διαδίκτυο, με τις μεγάλες εκπτώσεις, πώς να αναμετρηθείς με τα θηρία; Οι κύκλοι κάποτε κλείνουν». 

Με αυτά τα λόγια αποχαιρέτησε η κυρία Μαρία Χαλκίδου, κόρη του Θεόδωρου Χαλκίδη, έναν πνεύμονα πολιτισμού που φιλοτέχνησε η οικογένεια της. Επρόκειτο για έναν μικρό και τρυφερό χώρο γεμάτο ήθος, γνώση, αυστηρότητα που έφερε το όνομα «Βιβλιοπωλείο Χαλκίδη» και κοσμούσε τη Μυτιλήνη.

Η μακρά ιστορία του

Πριν από εβδομήντα χρόνια, το μακρινό 1955, ο κύριος Θεόδωρος Χαλκίδης ίδρυσε ένα μικρό βιβλιοπωλείο στην πλατεία Σαπφούς της Μυτιλήνης, πουλώντας περιοδικά όπως ΜΙΚΡΟΣ ΗΡΩΣ και ΜΙΚΡΟΣ ΣΕΡΙΦΗΣ, με τους μικρούς/ες αναγνώστες του νησιού να κάνουν ουρά για να τα πάρουν στα χέρια τους.

Λίγο καιρό αργότερα, το βιβλιοπωλείο που χάριζε απλόχερα ζεστασιά και γνώση, μεταφέρθηκε επί της οδού Αθανασίου Μητρέλια, φιλοξενώντας πια και κλασικούς τίτλους, από «ντοστογιεφσκικά» διαμάντια μέχρι Τολστόι και Χέμινγουεϊ.

Ακολούθησαν τα ανελεύθερα χρόνια της δικτατορίας. Ακόμη και τότε, η βαναυσότητα της εποχής δεν ήταν αρκετή για να σβήσει το όραμα του κύριου Χαλκίδη. «Στο σπίτι μας είχε κρυμμένα «απαγορευμένα» βιβλία. Ωστόσο θυμάμαι να λέει αργότερα ότι χωροφύλακες είχαν προβεί σε έλεγχο βιβλίων και σε κατάσχεση, όσων είχαν κόκκινο εξώφυλλο», μας λέει η κόρη του κυρία Μαρία Χαλκίδου, η οποία γνωστοποίησε μέσα από μια ανάρτηση στον προσωπικό της λογαριασμό στο Facebook, το κλείσιμο του ιστορικού βιβλιοπωλείου, το οποίο διαχειρίζεται ο αδερφός της Γιώργος, τα τελευταία τριάντα χρόνια.

Το βιβλιοπωλείο «Χαλκίδη» ρίχνει αυλαία, λοιπόν. Όμως οι αναμνήσεις των ανθρώπων που το στήριξαν, κοντοστάθηκαν στην βιτρίνα του χαζεύοντας βιβλία και κάνοντας συζητήσεις με τους ιδιοκτήτες του, το κρατούν ζωντανό, όσο κλισέ και αν ακούγεται αυτό.

«Το βιβλίο δεν το ξεφυλλίζουμε σαν να είναι ρομάντζο»

-Το βιβλιοπωλείο που ίδρυσε ο πατέρας σας, κύριος Θεόδωρος Χαλκίδης, πριν από εβδομήντα χρόνια κλείνει φέτος, αφήνοντας πίσω του μια τεράστια παρακαταθήκη. Θα θέλατε να μας μιλήσετε για την ιστορία του;

Καταρχάς σας ευχαριστώ για την πρόσκληση που μου κάνατε, και για τα καλά σας λόγια. Θα σας πω αυτά που γνωρίζω και θυμάμαι, από αφηγήσεις του πατέρα μου όσο ζούσε, για την ιστορία της διαδρομής του βιβλιοπωλείου. Ο Θεόδωρος Χαλκίδης άνοιξε αρχικά ένα μαγαζάκι το 1955 στην κεντρική πλατεία Σαπφούς της Μυτιλήνης, όπου πουλούσε παιδικά περιοδικά της εποχής όπως, ΜΑΣΚΑ στην τρίτη περιοδική έκδοσή του, από τον εκδότη Σπύρο Δαρεμά. Επίσης πουλούσε τα περιοδικά ΜΙΚΡΟΣ ΗΡΩΣ, ΜΙΚΡΟΣ ΣΕΡΙΦΗΣ.

Αυτά τα περιοδικά απ’ ό,τι έλεγε ο πατέρας μου είχαν μεγάλη απήχηση στα παιδιά τότε, αφού σχημάτιζαν ουρά έξω από το μαγαζί για να τα αγοράσουν. Από κει και πέρα, μετακομίζοντας σε άλλο μαγαζί επί της οδού Αθανασίου Μητρέλια όπου βρίσκεται και σήμερα, άρχισε να φέρνει σιγά σιγά λογοτεχνικά κλασικά βιβλία όπως Ντοστογιέφσκι, Χέμινγουεϊ, Ουγκώ, Τολστόι και άλλους, πάλι από τις εκδόσεις του Δαρεμά.

Παράλληλα αγόραζε και μεταχειρισμένα βιβλία. Με τον καιρό στράφηκε και σε άλλες κατηγορίες βιβλίων κυρίως ιστορικά, πολιτικά, φιλοσοφικά, αρχαία ελληνική γραμματεία, ποίηση, θέατρο πολλών άλλων εκδοτικών οίκων, Δίφρος, Ίκαρος, Εστία, Φέξης, Κάλβος κ.α. Έτσι σιγά σιγά δημιουργήθηκε το βιβλιοπωλείο, που συγκέντρωνε τους προοδευτικούς διανοούμενους της πόλης. Περνούσαν συχνά από κει, το είχαν κάνει στέκι, συζητώντας και αναλύοντας συγγραφείς. Θυμάμαι τον πατέρα μου να θέτει ερωτήματα φιλοσοφικού τύπου στους πελάτες, που είχαν γνώση για βιβλία και συγγραφείς. Άνοιγε ενδιαφέρουσες συζητήσεις και πιστεύω ότι μάθαινε και από τους πελάτες. Δεν είναι υπερβολή να πούμε ότι αποτελούσε ένα μικρό κέντρο πολιτισμού. Δε θα παραλείψω να πω ότι την εποχή εκείνη δούλευε ως υπάλληλος στο βιβλιοπωλείο ένας νέος στην ηλικία ο Κώστας ο Βουδούρης, που δεν τον πρόλαβα γιατί «έφυγε» νωρίς, αλλά είχα ακούσει από τον πατέρα μου ότι ήταν γνώστης του αντικειμένου, με πολλούς γνώριμους, στις κοινωνικές του συναναστροφές, με δυο λόγια η ψυχή του βιβλιοπωλείου. Ακόμα κοσμεί το κάδρο του, γωνιά του χώρου.

Ακολούθησαν δύσκολα χρόνια, που στερούσαν βασικές ελευθερίες του ανθρώπου λόγω δικτατορίας. Στο σπίτι μας είχε κρυμμένα «απαγορευμένα» βιβλία. Ωστόσο θυμάμαι να λέει αργότερα ότι χωροφύλακες είχαν προβεί σε έλεγχο βιβλίων και σε κατάσχεση , όσων είχαν κόκκινο εξώφυλλο. Στη μεταπολίτευση γνωρίζω ότι τα ζήτησε πίσω και του επεστράφησαν. Επίσης συχνά δεχόταν παρατηρήσεις γιατί έβαζε μέσα στο βιβλιοπωλείο αριστερούς αναγνώστες. Αργότερα εμπλούτισε το βιβλιοπωλείο και με Λέσβιους συγγραφείς. Τα τελευταία τριάντα χρόνια το βιβλιοπωλείο, πέρασε στα χέρια του αδελφού μου Γιώργου Χαλκίδη, που κι αυτός έκανε την προσπάθειά του όσο μπορούσε, διατηρώντας τη Λεσβιακή βιβλιοθήκη πλήρως ενημερωμένη, μέχρι και σήμερα. Επιπλέον είναι χαρακτηριστική η προσωπική του συλλογή με παλιές φωτογραφίες γραφικών τύπων της παλιάς Μυτιλήνης, η οποία εκτίθεται στο βιβλιοπωλείο.

-Η παιδική σας ηλικία είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την οικογενειακή επιχείρηση; Τι αναμνήσεις έχετε από τότε;

Θυμάμαι πολύ έντονα την παιδική μου ηλικία, ανάμεσα σε χιλιάδες τίτλους, στο βιβλιοπωλείο. Διάβασα πολλά παραμύθια, ως παιδί – αργότερα κατάλαβα πόσο τυχερή ήμουν- το βιβλιοπωλείο λειτουργούσε για μένα ως δανειστική βιβλιοθήκη, γι’ αυτό από μικρή έμαθα να τα επιστρέφω διαβασμένα αλλά άθικτα. Εξάλλου όπως ανέφερα και σε προσωπική μου ανάρτηση, ο Θεόδωρος Χαλκίδης ήταν ένας ιδιόρρυθμος βιβλιοπώλης που απαιτούσε από τους πελάτες, σεβασμό στο βιβλίο.

Χαρακτηριστικά ήταν τα λόγια του: «το βιβλίο δεν το ξεφυλλίζουμε σαν να είναι ρομάντζο. Δεν το ανοίγουμε διάπλατα γιατί σπάει η ράχη, κοιτάμε το συγγραφέα, τον τίτλο, διαβάζουμε την περίληψη στο οπισθόφυλλο και μετά τα περιεχόμενα. Να σκέφτεσαι ότι δεν είναι απλά ένα βιβλίο αυτό που κρατάς, να σκέφτεσαι ότι κρατάς στα χέρια σου έναν άνθρωπο, το συγγραφέα.» Με λίγα λόγια σε νέο πελάτη, έδινε αυστηρές οδηγίες χρήσεως, αυτές οι υποδείξεις βέβαια δεν ήταν εύηχες, στα αυτιά κάποιων πελατών , του αναγνωρίζω όμως ότι δημιούργησε συνειδητοποιημένους και συστηματικούς αναγνώστες.

-Θυμάστε ποιο ήταν το πρώτο βιβλίο που διαβάσατε ποτέ και πώς ήρθε στα χέρια σας;

Το πρώτο βιβλίο που διάβασα ήταν η καλύβα του Μπαρμπα-Θωμά. Εκείνο όμως που με έκανε τακτική αναγνώστρια σε ηλικία δεκατεσσάρων χρονών ήταν η μάνα του Γκόρκι. Μου το σύστησε ο πατέρας μου, ο οποίος δεν παρέλειπε να με παροτρύνει να διαβάζω. Έτσι σιγά σιγά μπήκα στον κόσμο του βιβλίου, ακούγοντας συγχρόνως συζητήσεις πελατών με τον πατέρα μου, προσπαθώντας με ορθάνοιχτα τα αυτιά μου, να αποκρυπτογραφήσω αυτά που άκουγα ελάχιστα καταλάβαινα ομολογουμένως ,ήταν αρκετά όμως για να αρχίσω να υποψιάζομαι και αργότερα να αμφιβάλλω για τα ωραία παραμύθια που διάβαζα μικρή και που όλοι διαβάζαμε δηλαδή, με επίλογο «και έζησαν αυτοί καλά και μεις καλύτερα.»

-Οι άνθρωποι του νησιού στήριξαν το εγχείρημα;

Το βιβλιοπωλείο το στήριξε μια μεγάλη μερίδα αναγνωστών, για πολλά χρόνια, αφού έβρισκαν αυτό που έψαχναν κι αν όχι, και ο πατέρας μου και ο αδελφός μου αργότερα, το αναζητούσαν με κάθε τρόπο και το έφερναν στον πελάτη ακόμα κι αν ήταν ελάχιστο το κέρδος. Επιπλέον οι πελάτες πλήρωναν και με δόσεις.

-Τα τελευταία χρόνια, ακόμη και στην πρωτεύουσα, πολλά μικρά βιβλιοπωλεία κλείνουν. Σε τι πιστεύετε ότι οφείλεται αυτό;

Δυστυχώς κλείνουν γιατί δεν μπορούν να αντέξουν τον ανταγωνισμό, με τις μεγάλες επιχειρήσεις, αδυνατούν δηλαδή να κάνουν μεγάλες εκπτώσεις, επιπλέον τα φορολογικά μέτρα που έχουν επιβληθεί τα τελευταία χρόνια είναι δυσβάσταχτα για όλα τα μικρά μαγαζιά κι έτσι αναγκάζονται να οδηγηθούν στο κλείσιμο, μη μπορώντας να ανταπεξέλθουν στα έξοδα. Για τα απομακρυσμένα επαρχιακά βιβλιοπωλεία δε, υπάρχει και το κόστος μεταφοράς.

-Θεωρείτε ότι το ίντερνετ έκανε τους αναγνώστες να απομακρυνθούν από το βιβλίο και να στραφούν προς την διαδικτυακή ανάγνωση;

Θεωρώ ότι το χειροπιαστό βιβλίο είναι αναντικατάστατο, έχοντας τη δική του μυρωδιά και αίσθηση, στο βιβλιοπωλείο θα συζητήσεις με το βιβλιοπώλη, θα ανταλλάξεις ιδέες, έτσι πιστεύω ότι είναι πολύ περισσότεροι οι αναγνώστες που το προτιμούν αρκεί να είναι προσιτό στην τιμή. Αποδείχτηκε τώρα, που δυστυχώς κλείνει το βιβλιοπωλείο, και μπήκαν τα βιβλία σε προσφορά. Μεγάλη η ανταπόκριση του κόσμου, τόση που ξεπέρασε κατά πολύ και την περίοδο της ακμής του.