Βασίλης Βασιλικός: Η απαρχή ενός νέου πολιτισμού για το έθνος μας

«Νομίζω πως η νεώτερη Ιστορία μας, αυτή του αιώνα μας τελοσπάντων, ξεκινά όχι τόσο από το 1909, την Επανάσταση στο Γουδί, όσο από το 1922. Η Καταστροφή που έχει ως συνέπεια τους πρόσφυγες από τα παράλια της Μικράς Ασίας, οι οποίοι έρχονται κυνηγημένοι στην ηπειρωτική Ελλάδα, σηματοδοτεί την απαρχή ενός νέου πολιτισμού για το έθνος μας, που μέχρι τότε υπέφερε από τη βλαχο-βαλκανο-πελοποννησιακή υπανάπτυξή του.

Οι πρόσφυγες φέρνουν μαζί τους τα δώρα μιας ανώτερης κουλτούρας στο εμπόριο, τη μαγειρική, τη μουσική, το θέατρο και την ποίηση. Είναι χρυσοχέρηδες και προοδευτικοί. Απ’ αυτούς γεννιούνται τα προοδευτικά κινήματα στην Ελλάδα. Όπου φυτεύονται, ανθούν. Όπου στεγάζονται, στην αρχή κάτω από άθλιες συνθήκες, μεταμορφώνουν τον γύρω χώρο τους και τον αναπτύσσουν. Οι -όπουλοι υποχωρούν μπροστά σ’ αυτήν τη ζωογόνα μετάγγιση, με τι κόστος των προσφύγων είναι αλήθεια…

«ΤΑ ΝΕΑ», 6.3.1992, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Σήμερα ο νέος άνθρωπος, αν θέλει να μάθει ποιος είναι, δεν έχει παρά να ρωτήσει τον παππού και τη γιαγιά του. Αν είναι από την Κωνσταντινούπολη ή από τα μέρη της Μικράς Ασίας, αν είναι πρόσφυγας δηλαδή, θα καταλάβει γιατί και σε τι διαφέρει από το φίλο του ή τη φίλη του που έχουν π.χ. παππού Καλαματιανό ή γιαγιά Καρπενησιώτισσα».

«ΤΑ ΝΕΑ», 6.3.1992, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Αυτή ήταν η απάντηση που είχε δώσει ο διάσημος συγγραφέας Βασίλης Βασιλικός στο ερώτημα αφενός ποια είναι η σημασία της υπενθύμισης στους σημερινούς νέους των θλιβερών γεγονότων της Μικρασιατικής Καταστροφής και αφετέρου γιατί κάθε σχετική μαρτυρία κρίνεται πολύτιμη. Το εν λόγω ερώτημα είχε υποβάλει στον Βασιλικό η εφημερίδα «Τα Νέα» (δημοσίευμα της 6ης Μαρτίου 1992, με την επιμέλεια της δημοσιογράφου – βιβλιοκριτικού Μικέλας Χαρτουλάρη), με αφορμή την κυκλοφορία του βιβλίου «Ημερολόγιο της Μικρασιατικής Εκστρατείας – Η Δίκη των Εξ» (εκδόσεις «Γνώση», 1992) και τη συμπλήρωση εβδομήντα χρόνων από τη μεγαλύτερη τραγωδία που έμελλε να βιώσει ο σύγχρονος ελληνισμός.

Το βιβλίο αυτό γράφτηκε από τους Νίκο (1898-1987) και Βασίλη Βασιλικό (1934-2023), πατέρα και γιο, δύο άνδρες με δυνατή πένα. Το ανέκδοτο έως τότε πολεμικό ημερολόγιο του πρώτου, ο οποίος συμμετείχε στη Μικρασιατική Εκστρατεία και έζησε το μεγάλο εθνικό δράμα εκ των ένδον, στα μέτωπα των επιχειρήσεων, συμπληρώθηκε από ένα μοντάζ των σημαντικότερων στιγμών της περίφημης Δίκης διά χειρός του δευτέρου, με αποτέλεσμα να γεννηθεί ένα συναρπαστικό ρεπορτάζ της Μικρασιατικής Καταστροφής.

«ΤΑ ΝΕΑ», 6.3.1992, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Τα τραυματικά γεγονότα που έζησε ο Νίκος Βασιλικός —ο στοχαστικός φαντάρος που έγινε αργότερα πετυχημένος δικηγόρος, αγωνιστής και ιδεολόγος— στη μικρασιατική γη και σμίλεψαν παντοτινά το χαρακτήρα του, η όλη διαδρομή από τη θριαμβευτική προέλαση του Ελληνικού Στρατού έως την ολέθρια οπισθοχώρησή του, αποτυπώνονται σε ένα πολύ μικρό απόσπασμα από τον πρόλογο του Ημερολογίου του: «Υπηρέτης και εγώ μιας κακής υποθέσεως, έκαυσα το πολυτιμότερον μέρος της ζωής μου εις τον βωμόν ενός αμφιβόλου ιδανικού».

Το παρόν άρθρο είναι αφιερωμένο στη μνήμη των δύο ανδρών. Στον δεύτερο εξ αυτών, το σπουδαίο συγγραφέα, ήταν αφιερωμένη και η εκδήλωση που πραγματοποιήθηκε χθες το απόγευμα με πρωτοβουλία του Μορφωτικού Ιδρύματος της ΕΣΗΕΑ και τίτλο «Ένας χρόνος χωρίς τον Βασίλη Βασιλικό – Η ζωή και το αποτύπωμά του».

Υ.Γ.: Το οικογενειακό δέντρο του υπογράφοντος, ενός από τους αναρίθμητους -όπουλους της πατρίδας μας, σχετίζεται αφενός με την Ευρυτανία και αφετέρου με τη Λακωνία…