«Αντίο γκαζόν»; – Πώς η κλιματική αλλαγή αλλάζει τον σχεδιασμό για πράσινο αστικό τοπίο

Μπορεί εν προκειμένω να μην.. φταίει για όλα το γκαζόν, όμως στα μάτια πολλών ειδικών και οικολόγων αποτελεί άλλο ένα χαρακτηριστικό δείγμα της αλόγιστης στάσης των δυτικών κοινωνιών στην ταχέως εξελισσόμενη κλιματική αλλαγή σε κρίση.

Από τους κήπους των σπιτιών μέχρι τα δημόσια πάρκα, η χαμηλή και πυκνή χλόη παραμένει το πιο κοινό είδος βλάστησης που θα δει κανείς στην Ευρώπη και τη Βόρεια Αμερική.

Θεωρείται μια αντανάκλαση των μεγάλων ποσοτήτων νερού, λιπασμάτων, φυτοφαρμάκων και ενέργειας που απαιτεί ο κόσμος που έχουμε φτιάξει.

Όμως η ξηρασία και οι υψηλές θερμοκρασίες καθιστούν αδύνατο να διατηρηθεί το γρασίδι καλά ποτισμένο όλο το χρόνο και η φροντίδα που απαιτεί για καλλωπιστικούς λόγους είναι ιδιαίτερα δαπανηρή.

Όχι τυχαία, όλο και περισσότεροι ιδιώτες σε περιοχές, όπου επιβάλλονται περιορισμοί στη χρήση νερού -όπως συμβαίνει εδώ και χρόνια στην Καλιφόρνια των ΗΠΑ- καταλήγουν να βάφουν το γκαζόν για να παραμείνει πράσινο.

Παλαιότερες μελέτες -πριν το πρόβλημα της ξηρασίας γίνει τόσο οξύ, όσο είναι σήμερα- κατέγραψαν ότι η διατήρηση ενός χλοοτάπητα απαιτεί κατά μέσο όρο καθημερινά 2,67 έως 3,57 λίτρα νερού ανά τετραγωνικό μέτρο σε περιόδους με υψηλές θερμοκρασίες.

Πλέον μεγάλες εκτάσεις με γρασίδι και φυτά που απαιτούν νερό δεν είναι βιώσιμες σε πολλές περιοχές.

Η εναλλακτική είναι η προσαρμογή, τονίζουν ειδικοί.

Προκρίνονται λύσεις προσαρμοσμένες στο εκάστοτε μικροκλίμα, με ιθαγενή είδη φυτών, που μοιάζουν περισσότερο με τα άγρια φυσικά οικοσυστήματα.

Ενδεικτικά, η ξηροφυτική κηπουρική αποτελεί μια ανερχόμενη τάση.

Συνίσταται στην καλλιέργεια και χρήση φυτών που είναι προσαρμοσμένα σε ξηρά περιβάλλοντα.

Συμπεριλαμβανομένης της Ευρώπης, αποτελεί πλέον μέρος των προσπαθειών κλιματικής προσαρμογής των χώρων πρασίνου στο αστικό τοπίο, με διατήρηση της βιοποικιλότητας και ενίσχυση της άμυνας απέναντι στο εντεινόμενο φαινόμενο της θερμικής αστικής νησίδας.

H διατήρηση του γκαζόν απαιτεί μεγάλες ποσότητες νερού (Photo: Unsplash/Ochir-Erdene Oyunmedeg)

Επιστροφή στη φύση

Μια από τις πλέον πληττόμενες χώρες της Ευρώπης από την ξηρασία, και δη στον μεσογειακό νότο της, είναι η Ισπανία.

Τα στοιχεία και οι προβλέψεις της Γενικής Διεύθυνσης Υδάτων της χώρας της Ιβηρικής δείχνουν σταθερή μείωση των βροχοπτώσεων στον 21ο αιώνα.

Το φαινόμενο θα γίνει περισσότερο ή λιγότερο έντονο ανάλογα με το εάν οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου θα συνεχιστούν σαν να μην υπάρχει αύριο στον πλανήτη ή εάν η διεθνής κοινότητα θα επιδείξει πραγματική βούληση για τον δραστικό περιορισμό τους.

Σε κάθε περίπτωση, τονίζουν ειδικοί, θα υπάρχουν σε παγκόσμιο επίπεδο περιοχές όπου θα βρέχει περισσότερο -με καταρρακτώδη και λιγότερο προβλέψιμο τρόπο- και άλλες όπου θα βρέχει λιγότερο.

Κατατάσσουν την περιοχή της Μεσογείου στη δεύτερη κατηγορία.

Σε αυτό το φόντο, αναλαμβάνονται διάφορες πρωτοβουλίες.

Η κεντρική ιδέα είναι ότι «οι άγριοι κήποι, με αναπαραγωγή του φυσικού περιβάλλοντος, είναι εξίσου ωφέλιμοι και επιτρέπουν τη διατήρηση της εγγενούς χλωρίδας και των επικονιαστών» εξηγεί στον ισπανικό ιστότοπο La Marea ο Μαριάνο Σάντσεθ, επικεφαλής κηπουρικής στον Βασιλικό Βοτανικό Κήπο στη Μαδρίτη.

Στις εγκαταστάσεις δεσπόζουν ήδη πολυετή φυτά, διακοσμητικοί βολβοί και θάμνοι από το μεσογειακό περιβάλλον, ως απτή απόδειξη των δυνατοτήτων των ιθαγενών ειδών στην κηπουρική που είναι φιλική στην ξηρασία.

Πιο βορειοδυτικά, στον Βοτανικό Κήπο της Βαρκελώνης η εστίαση είναι σε συλλογές μεσογειακών φυτών, με ιδιαίτερη έμφαση στην αυτοφυή χλωρίδα.

«Ως επιστημονικά ιδρύματα στην υπηρεσία του πληθυσμού και της διάδοσης της γνώσης, οι βοτανικοί κήποι παίζουν ρόλο στην αύξηση της περιβαλλοντικής ευαισθητοποίησης», υπογραμμίζει ο επιμελητής των εγκαταστάσεων, Νταβίντ Μπετράν.

«Αναβιώνουν φυσικά περιβάλλοντα όσο το δυνατόν καλύτερα, με είδη που είναι είτε αυτόχθονα, είτε από κοντινές περιοχές», επισημαίνει.

«Η κλασική ιδέα του βοτανικού κήπου που περιλαμβάνει τεράστιες εκτάσεις με γρασίδι και εξωτικά φυτά, η οποία είναι τυπική της αποικιακής νοοτροπίας που έφερε είδη από μακρινά μέρη στη μητρόπολη, έχει παρέλθει προ πολλού»…

View this post on Instagram

A post shared by Fabien Caumont (@fabien_caumont)

Αναπροσαρμογή στην κλιματική αλλαγή

Στη γαλλική πόλη Μεζ, κοντά στο Μονπελιέ, στη νότια Γαλλία, ο Ολιβιέ και η Κλαρά Φιλιπί μελετούν την ποικιλία των μεσογειακών φυτών και την αντοχή τους στην ξηρασία εδώ και περισσότερο από 30 χρόνια.

Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, έχτισαν το Pépinière Filippi, έναν χώρο μεταξύ φυτωρίου και βοτανικού κήπου.

Στο επίκεντρο είναι η γηγενής χλωρίδας.

«Περίπου 25.000 είδη φυτών αναπτύσσονται στη Μεσόγειο. Πολλά είναι όμορφα και ανθεκτικά στην ξηρασία, αλλά πολύ λίγα είναι διαθέσιμα σε φυτώρια ή καλλιεργούνται σε κήπους», εξηγεί ο Ολιβιέ.

«Οι ξηροί κήποι δεν χρειάζονται πολύ νερό. Με την δική μας τεχνική φύτευσης, πρέπει να τους ποτίσουμε μόνο τον πρώτο χρόνο», επισημαίνει.

«Είναι επίσης πιο οικολογικοί, απαιτούν λίγη συντήρηση και εξελίσσονται φυσικά.

»Είναι διαφορετικοί και προέρχονται από μεγάλη ποικιλία ενδιαιτημάτων, από σκιερά δέντρα μέχρι φυτικούς φράχτες ή παρτέρια με λουλούδια.

»Κι αυτό με τη σειρά του επιτρέπει μεγάλη ποικιλία εντόμων και πουλιών».

Υποστηρίζει ότι αυτή η λύση αποτελεί πλέον μονόδρομο ειδικά για την ευρύτερη περιοχή της Μεσογείου.

«Η ξηρασία θα διαταράξει σίγουρα τον τρόπο με τον οποίο καλλιεργούμε οπωρώνες και κήπους, αλλά η κλιματική αλλαγή εγείρει άλλα ερωτήματα», αναφέρει, παραθέτοντας τα πιο σημαντικά από αυτά.

Ποιο είδος θα προσαρμοστεί στις νέες συνθήκες ζέστης και ξηρασίας;

Πώς θα μπορέσουν να προσαρμοστούν γρήγορα στην αλλαγή των οικολογικών συνθηκών;

Και πώς μπορούν οι αυλές μας να λειτουργήσουν ως καταφύγιο και τόπος προσαρμογής για τα φυτά, τα έντομα, τα πουλιά και άλλα έμβια όντα;

Ένας πρώτος τρόπος να το μάθουμε είναι να ανοίγουμε λιγότερο συχνά τη βρύση…