Ε. Ε. Κάμμινγκς: Ποιητής αναγκαίος

Το όνομα του Ε. Ε. Κάμμινγκς είναι για μένα συνυφασμένο με τα φοιτητικά μου χρόνια και την πρώτη μου σοβαρή γνωριμία με την αμερικανική ποίηση. Ήταν τον πρώτο μου χρόνο στο πανεπιστήμιο του Μπρίστολ, το 1976, όταν ένας Αμερικανός συμφοιτητής μου (ακόμη τον θυμάμαι με ευγνωμοσύνη) μου χάρισε τα «Εκατό ποιήματα» του Κάμμινγκς, μια σπάνια έκδοση, που έκτοτε έγινε ο σταθερός μου σύντροφος, ένα εγκόλπιο που δεν θα εγκατέλειπα ποτέ, μια φωνή έμπνευσης και ενθάρρυνσης. Είχα ένα χρέος να ξεπληρώσω στον Κάμμινγκς και το ανέβαλα για καιρό, απορροφημένος από την ποίηση του (φίλου του) Πάουντ, του Στίβενς και των (αγαπημένων του) Άγγλων ρομαντικών. Τώρα, ύστερα από τόσα χρόνια συνομιλίας μαζί του, ανακαλύπτω ξανά, με άλλον τρόπο αυτήν τη φορά (μέσα από τη δύσκολη διαδικασία της μετάφρασης), τη μεγάλη χάρη και δύναμη των στίχων του.

Ο Κάμμινγκς δεν συγκαταλέγεται στην πρώτη σειρά των μοντερνιστών, που μονοπωλείται συνήθως από τον Έλιοτ, τον Γέιτς και τον Πάουντ και ολοκληρώνεται με τον Στίβενς και τον Γουίλιαμς. Στον τόπο μας δεν είναι τόσο γνωστός και, με την εξαίρεση λίγων φανατικών, σπάνια διαβάζεται. Υπάρχουν, όμως, κάποιες ανεκτίμητες πλευρές του που θα ήθελα έστω κι εδώ να τονίσω. Πρώτα απ’ όλα το ότι βρίσκεται στην αιχμή του μοντερνιστικού πειραματισμού. Ο Πάουντ, στο επίκεντρο του κινήματος, είναι εκείνος που αφοσιώθηκε στο να αποδώσει στις λέξεις καινούργιο νόημα και βάρος, αντιμαχόμενος τη στείρα και εξουθενωμένη στιχουργική παράδοση της εποχής του, ευαγγελικά παροτρύνοντας τους ποιητές της γενιάς του να ανανεώσουν την ποιητική τέχνη, to make it new. Ο Κάμμινγκς, από την πλευρά του, μολονότι δεν ήταν μέλος καμιάς ομάδας ή κινήματος, εξωθώντας τον πειραματισμό στα όριά του και πέρα απ’ αυτά, με την απολύτως ξεχωριστή του τυπογραφία και την αντισυμβατική του σύνταξη, γραμματική και στίξη, πρόσφερε ανεκτίμητες υπηρεσίες στην ποίηση, υπογραμμίζοντας με το παράδειγμά του (και την τολμηρή του στάση) την ανάγκη για διαρκή ανανέωση του ποιητικού ιδιώματος.

«ΤΑ ΝΕΑ», 12.5.1998, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Ύστερα, ο Κάμμινγκς δεν ήταν μόνο τολμηρός πειραματιστής αλλά και άφθαστος λυρικός και σατιρικός συγγραφέας. Σαν λυρικός, ύμνησε εκείνες τις εμπειρίες, τις αξίες και τις στάσεις που έχουν υμνήσει οι λυρικοί όλων των εποχών — περισσότερο όμως από κάθε τι την αγάπη: σεξουαλική, ρομαντική, ιδεώδη ή υπερβατική. Άλλοτε άσεμνος, άλλοτε συναισθηματικός, πότε συγκεκριμένος και πότε όχι, όμως πάντοτε συγκλονιστικός, ο Κάμμινγκς έχει, κατά τη γνώμη μου, γράψει μερικά από τα ωραιότερα και δραστικότερα ερωτικά ποιήματα του αιώνα μας. Κάποιοι κριτικοί υποστηρίζουν πως το ύφος του Κάμμινγκς δεν «εξελίχθηκε ουσιαστικά»: ασφαλώς ο Κάμμινγκς δεν εγκατέλειψε το πρώιμο ποιητικό του σύμπαν όπως ο Πάουντ ή ο Έλιοτ, προκειμένου να συνθέσει το δικό του «έπος». Με το πέρασμα του χρόνου δεν άλλαξε· έγινε απλώς περισσότερο Κάμμινγκς. Η ποίησή του πορεύτηκε στη γραμμή που είχε ορίσει στα πρώτα του βήματα· όμως το όραμά του από τις «Τουλίπες και καμινάδες» ως το «ΧΑΙΡΕ» και τα «73 ποιήματα» βάθυνε και κρυσταλλώθηκε σ’ ένα βαθμό που δεν έχει ακόμη επαρκώς εκτιμηθεί.

Στη σατιρική του ποίηση, ο Κάμμινγκς είχε κύριο στόχο τον άνθρωπο en masse. Στα ποιήματα με θέμα τον στρατό, για παράδειγμα, η σάτιρά του καυτηριάζει την απορρόφηση του ατόμου από τη μάζα, την ισοπέδωση και την ακύρωση των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών του μέσα στον ομοιογενή πολτό. Την ίδια ισοπέδωση καταγγέλλει στα ποιήματά του που αφορούν στη σύγχρονη διαφήμιση και τη βιομηχανοποίηση. Στόχος της ειρωνείας του κι εδώ η μαζική αγορά και η μαζική κουλτούρα που μετατρέπουν τον άνθρωπο σε καθοδηγούμενο όχλο.

Η ποίηση του Κάμμινγκς δοξολογεί την αγάπη, τον αυθορμητισμό, την ατομικότητα· είναι το βλέμμα ενός έκθαμβου παιδιού μπροστά στη φύση. Επιτίθεται στον κομφορμισμό, τη μαζική κουλτούρα, την τυφλή πρόοδο, την υποκρισία. Μας τραβάει από το μανίκι για να μας αφυπνίσει: όχι, η ατομικότητα δεν σημαίνει αδιαφορία για τον άλλον, ο υποκειμενισμός δεν ισοδυναμεί με το ρηχό εγωισμό. Μην αμύνεστε απέναντι στη συγκίνηση και μην απομακρύνεστε από το θαύμα του αισθήματος. «Έκσταση και άγχος, είναι και γίγνεσθαι· η αθανασία του δημιουργικού νου και η ακατανίκητη ορμή του ανθρώπινου πνεύματος» που στοιχειώνουν το έργο του, τον καθιστούν ποιητή αναγκαίο, ικανό να αρδεύσει την αποστεγνωμένη, συρρικνωμένη ευαισθησία μας. Ο Κάμμινγκς μάς καθοδηγεί φιλικά στον δρόμο για την επίτευξη της ολοκληρωμένης και ολοκληρωτικά ανθρώπινης δυνατότητάς μας: «τώρα τα αυτιά των αυτιών μου ξύπνησαν και / τώρα τα μάτια των ματιών μου άνοιξαν».

*Κείμενο του Χάρη Βλαβιανού, που έφερε τον τίτλο «Χαίρε» Κάμμινγκς και είχε δημοσιευτεί στην εφημερίδα «Τα Νέα» την Τρίτη 12 Μαΐου 1998.

Ο αμερικανός λογοτέχνης (ποιητής, πεζογράφος και θεατρικός συγγραφέας) Ε. Ε. Κάμμινγκς (Edward Estlin Cummings, ευρέως γνωστός ως E.E. Cummings ή και e.e. cummings) γεννήθηκε στο Καίμπριτζ της Μασαχουσέτης στις 14 Οκτωβρίου 1894 και απεβίωσε στο Μάντισον του Νιου Χάμσαϊρ στις 3 Σεπτεμβρίου 1962.

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 5.9.1962, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Ο Κάμμινγκς υπήρξε ένας από τους κορυφαίους μοντερνιστές ποιητές, αλλά και τους πλέον διαβασμένους στη χώρα του.

Ο ποιητής και μεταφραστής Χάρης Βλαβιανός έχει τιμηθεί με το Κρατικό Βραβείο Ποίησης και με το Βραβείο Ποιήσεως του Ιδρύματος Πέτρου Χάρη της Ακαδηµίας Αθηνών.

Ο Χάρης Βλαβιανός