Πλάτων: Η ιδέα του αγαθού (Μέρος ΙΣΤ’)

Ο Μένων είναι το πρώτο από τα συγγράμματα εκείνα του Πλάτωνος που τοποθετούνται στη λεγόμενη ώριμη δημιουργική περίοδό του, ανάμεσα δηλαδή στο πρώτο και το δεύτερο σικελικό ταξίδι του. Η σημασία του διαλόγου αυτού έγκειται στο γεγονός ότι αποτελεί ένα αξιοπρόσεκτο βήμα στη διαμόρφωση της περίφημης πλατωνικής θεωρίας των ιδεών, καθώς συνδέει το ζήτημα του διδακτού της αρετής –που είχε εξεταστεί πρώτη φορά στον Πρωταγόρα– με προβλήματα της οντολογίας και της γνώσης. Μολονότι εδώ δεν προσεγγίζονται ακόμα οι ιδέες ως μεταφυσικές οντότητες, ο Σωκράτης, συζητώντας με το νεαρό αριστοκράτη Μένωνα (μαθητή και θαυμαστή του λεοντίνου σοφιστή Γοργία) και προσπαθώντας να συλλάβει με έναν ορισμό τη φύση (την ουσία) της αρετής –της διερευνητέας έννοιας του διαλόγου–, διατυπώνει τη θεωρία της αναμνήσεως, που αργότερα αποδείχθηκε μεγάλης σπουδαιότητας.

Σύμφωνα με αυτήν, η ψυχή του ανθρώπου είναι αθάνατη, άλλοτε τελευτά και άλλοτε ξαναγεννιέται, αλλά ποτέ δε χάνεται. Μέσα στον κύκλο αυτόν των πολλών γεννήσεων η ανθρώπινη ψυχή έχει δει όλα τα πράγματα, και όσα είναι στη γη και όσα είναι στον Άδη, και έχει μάθει τα πάντα, διατηρεί δε την ικανότητα να ξαναθυμηθεί όσα και πριν ήξερε. Στο σημείο αυτό, αξίζει να παρατηρήσουμε, είναι ολοφάνερη η επίδραση και συνένωση ορφικών και πυθαγορικών στοιχείων.

Προκειμένου να υποστηρίξει την εν λόγω θεωρία και να αποδείξει πως ό,τι ονομάζουμε μάθηση είναι ανάμνηση και όχι προϊόν διδαχής, ο Σωκράτης δοκιμάζει έναν από τους δούλους του Μένωνος στην επίλυση ενός γεωμετρικού προβλήματος –του διπλασιασμού της επιφάνειας ενός τετραγώνου– που δεν έχει διδαχθεί ποτέ. Κατ’ αυτόν τον τρόπο το ζήτημα τής εκ των προτέρων (a priori) γνώσης τίθεται στο οπτικό πεδίο της πλατωνικής φιλοσοφίας.

Σε ό,τι αφορά το εφικτόν ή μη της διδασκαλίας της αρετής, ο διάλογος φέρνει σαφώς τους συνομιλητές –στον κύκλο τους έχει προστεθεί και ο Άνυτος, ο μετέπειτα κατήγορος του Σωκράτη– σε απορία, καθώς δεν καθίσταται δυνατόν να τεκμηριωθεί με ασφαλή τρόπο ούτε η φύσει (εκ φύσεως, με φυσικό τρόπο) ούτε η διαμέσου διδασκαλίας μετάδοση της αρετής. Έτσι, συνάγεται τελικά ότι αυτή εμφανίζεται –σε όσους εμφανίζεται– προερχόμενη από τη θεία μοίρα, τη θεϊκή εύνοια ή θέληση, πλην της περιπτώσεως εκείνης όπου κάποιος ενάρετος πολιτικός θα μπορούσε να μεταδώσει την αρετή του και σε άλλον.

*Στη φωτογραφία του παρόντος άρθρου, ο «Μένων» του Πλάτωνος (ισπανική έκδοση του 1970).

Πλάτων: Η ιδέα του αγαθού (Μέρος Α’)

Πλάτων: Η ιδέα του αγαθού (Μέρος Β’)

Πλάτων: Η ιδέα του αγαθού (Μέρος Γ’)

Πλάτων: Η ιδέα του αγαθού (Μέρος Δ’)

Πλάτων: Η ιδέα του αγαθού (Μέρος Ε’)

Πλάτων: Η ιδέα του αγαθού (Μέρος ΣΤ’)

Πλάτων: Η ιδέα του αγαθού (Μέρος Ζ’)

Πλάτων: Η ιδέα του αγαθού (Μέρος Η’)

Πλάτων: Η ιδέα του αγαθού (Μέρος Θ’)

Πλάτων: Η ιδέα του αγαθού (Μέρος Ι’)

Πλάτων: Η ιδέα του αγαθού (Μέρος ΙΑ’)

Πλάτων: Η ιδέα του αγαθού (Μέρος ΙΒ’)

Πλάτων: Η ιδέα του αγαθού (Μέρος ΙΓ’)

Πλάτων: Η ιδέα του αγαθού (Μέρος ΙΔ’)

Πλάτων: Η ιδέα του αγαθού (Μέρος ΙΕ’)