Σαν σήμερα: «Ο Μεγάλος Δικτάτωρ» του Τσάρλι Τσάπλιν κάνει πρεμιέρα στους κινηματογράφους

«Άρχισα να λαμβάνω ανησυχητικά μηνύματα από τη United Artists», έγραψε στην αυτοβιογραφία του ο Τσάρλι Τσάπλιν αναφορικά με την ταινία του «ο Μεγάλος Δικτάτωρ».

«Τους είχαν ενημερώσει ότι θα αντιμετώπιζα προβλήματα με τη λογοκρισία. Επίσης, τα κεντρικά στην Αγγλία ανησυχούσαν υπέρμετρα για μια αντιχιτλερική ταινία και αμφέβαλλαν αν θα μπορούσε να προβληθεί στη Βρετανία. Πιο ανησυχητικές επιστολές ερχόταν από τα κεντρικά της Νέας Υόρκης που με παρακαλούσαν να μην κάνω την ταινία, δηλώνοντας ότι δεν θα προβαλλόταν ποτέ στην Αγγλία ή την Αμερική».

Δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι ο Μεγάλος Δικτάτωρ του Τσάρλι Τσάπλιν απαγορεύτηκε στη Γερμανία, και σε κάθε χώρα που είχε καταληφθεί από τη Γερμανία, το 1940. Μια ταινία που διακωμωδούσε τον Αδόλφο Χίτλερ δεν θα μπορούσε ποτέ να είναι η πρώτη επιλογή των ναζί για την ψυχαγωγία της Κυριακής.

Μάλιστα ο Τσάπλιν είχε προειδοποιηθεί ότι μπορεί να μην προβαλλόταν ούτε στη Βρετανία ούτε στις ΗΠΑ. Η «καταπραϋντική» πολιτική της Βρετανίας συνεχίστηκε μέχρι τον Μάρτιο του 1939 ενώ οι ΗΠΑ δεν εισήλθαν στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο μέχρι τον Δεκέμβριο του 1941 (η ταινία είχε κυκλοφορήσει ένα χρόνο νωρίτερα), οπότε όταν ο Τσάπλιν έγραφε το σενάριο και γύριζε την ταινία, οι συνάδελφοι στο στούντιο του οποίου ήταν συνιδιοκτήτης φοβόντουσαν ότι καμία κυβέρνηση δεν θα επέτρεπε να προβληθεί.

Αλλά ο Τσάπλιν δεν υποχωρούσε. Ήξερε ότι ο «Μεγάλος Δικτάτωρ» άξιζε να γυριστεί και, σίγουρα, ήταν μια μεγάλη εμπορική επιτυχία: η δεύτερη μεγαλύτερη επιτυχία του 1941 στις ΗΠΑ.

Ο Μεγάλος Δικτάτωρ είναι ένα αριστούργημα που δεν αποτελεί απλώς μια διασκεδαστική κωμωδία και ένα ζοφερό agitprop δράμα, αλλά μια ανατριχιαστικά εύστοχη ματιά στην ψυχοσύνθεση του Χίτλερ.

«Είναι μια φευγαλέα αποκάλυψη, μέσα από μια γνήσια θεόπνευστη μίμηση, των τραγικών αδυναμιών, της υπερβολικής έπαρσης, ακόμη και της κενής τρέλας ενός δικτάτορα. Του Χίτλερ, φυσικά»

Αξιοσημείωτο είναι δε, ότι ο Τσάπλιν δεν αιχμαλώτισε μόνο τον Χίτλερ, αλλά και κάθε δικτάτορα που ακολούθησε τα βήματά του. «Είχε απήχηση εκείνη την εποχή και συνεχίζει να έχει απήχηση», λέει ο Σιμόν Λουβίς, συγγραφέας του βιβλίου Chaplin: The Tramp’s Odyssey μιλώντας στο BBC. Αν θέλετε να δείτε μια κρυστάλλινη αντανάκλαση των δεσποτάδων του 21ου αιώνα, θα τη βρείτε σε μια ταινία που βγήκε πριν από σχεδόν οκτώ δεκαετίες.

«Δεν πρόκειται για καραγκιοζιλίκια»

Την εποχή που ο Τσάπλιν γύρισε τον Μεγάλο Δικτάτορα, η σχέση του με τους ναζί ήταν αμοιβαία περιφρονητική. Μια γερμανική προπαγανδιστική ταινία τον κατήγγειλε ως έναν από τους «ξένους Εβραίους που έρχονται στη Γερμανία» – άσχετα αν δεν ήταν Εβραίος – ενώ ο αμερικανικός Τύπος τον αποκαλούσε «Ο Μωυσής του 20ού αιώνα» επειδή χρηματοδότησε τη διαφυγή χιλιάδων Εβραίων προσφύγων.

Όταν άρχισε να εργάζεται για την ταινία με τον αρχικό τίτλο «Ο δικτάτωρ», ήταν «ένας άνθρωπος με αποστολή», λέει ο Λούβις. «Κάποιοι από τους συγχρόνους του, όπως ο Λόρελ και ο Χάρντι, ήθελαν απλώς να κάνουν αστείες ταινίες και να βγάλουν χρήματα. Αλλά ο Τσάπλιν ήταν πολύ συγκεκριμένος σε αυτό που ήθελε να πει. Ο Μεγάλος Δικτάτωρ δεν ήταν απλώς μια ταινία. Ήταν πραγματικά κάτι αναγκαίο».

Αφίσα για την αμερικανική κινηματογραφική κυκλοφορία της ταινίας του Τσάρλι Τσάπλιν «Ο Μεγάλος Δικτάτωρ» του 1940.

«Δεν πρόκειται για καραγκιοζιλίκια, ούτε για μια χαριτωμένη και ευγενική κοινωνική σάτιρα, όπως οι προηγούμενες ταινίες του Τσάπλιν. Ο «Μεγάλος Δικτάτωρ» είναι ουσιαστικά μια τραγική ταινία -ή τραγικοκωμική με την κλασική έννοια- και έχει έντονα πικρές προεκτάσεις. Διότι είναι ένας καυστικός μύθος για τη θλιβερή μοίρα των αξιοπρεπών ανθρώπων σε μια χώρα ολοκληρωτισμού, για όλη τη μισητή καταπίεση που έχει συνθλίψει την ανθρωπιά μέσα στις ψυχές των ανθρώπων. Και, κυρίως, είναι μια φευγαλέα αποκάλυψη, μέσα από μια γνήσια θεόπνευστη μίμηση, των τραγικών αδυναμιών, της υπερβολικής έπαρσης, ακόμη και της κενής τρέλας ενός δικτάτορα. Του Χίτλερ, φυσικά», είχε γράψει στις 16 Οκτωβρίου του 1940 ο επί εικοσιπέντε χρόνια κριτικός κινηματογράφου των New York Times, Μπόσλεϊ Κρόουθερ.

Ο καλός και ο ναζί

Τα ανθρωπιστικά κίνητρα δεν ήταν ο μόνος λόγος που ο Τσάπλιν αποφάσισε να γυρίσει την ταινία. Τον γοήτευαν επίσης οι αλλόκοτοι δεσμοί του με τον Χίτλερ, ο οποίος γεννήθηκε την ίδια εβδομάδα με εκείνον, τον Απρίλιο του 1889.

Ένα σατιρικό τραγούδι για τον Φύρερ, που ηχογραφήθηκε από τον Τόμι Χάντλεϊ το 1939, είχε τίτλο «Ποιος είναι αυτός ο άνθρωπος; (Που μοιάζει με τον Τσάρλι Τσάπλιν)». Ένα άρθρο στο περιοδικό The Spectator, με αφορμή τα 50α γενέθλια των ανδρών, διερεύνησε το θέμα σε βάθος: «Η Θεία Πρόνοια είχε ειρωνική διάθεση όταν… ορίστηκε ότι ο Τσαρλς Τσάπλιν και ο Αδόλφος Χίτλερ θα έκαναν την είσοδό τους στον κόσμο με διαφορά τεσσάρων ημερών(…)Η ημερομηνία της γέννησής τους και το πανομοιότυπο μουστάκι (σκόπιμα γκροτέσκο όσον αφορά τον Τσάπλιν) μπορεί να είχαν καθοριστεί από τη φύση για να προδώσουν την κοινή καταγωγή της ιδιοφυΐας τους. Για την ιδιοφυΐα που αναμφισβήτητα διαθέτει ο καθένας τους. Καθένας τους καθρέφτισε την ίδια πραγματικότητα – τη δυσχερή θέση του «μικρού ανθρώπου» στη σύγχρονη κοινωνία. Και οι δύο είναι ένας καθρέφτης, ο ένας για το καλό, ο άλλος για το ανείπωτο κακό».

«Ο Μεγάλος Δικτάτωρ»: Πώς περιέγραψαν οι New York Times την πρεμιέρα

«Ενώ χιλιάδες ενθουσιασμένοι θαυμαστές ξεχύνονταν έξω από τα θέατρα Astor και Capitol και τα φώτα klieg διαγράφονταν στο σκοτάδι πάνω από την Times Square, ο Τσαρλς Τσάπλιν έκανε σύντομες εμφανίσεις χθες το βράδυ και στους δύο κινηματογράφους, όπου ο «Μεγάλος Δικτάτωρ», η πρώτη ταινία του μικρού κωμικού μετά από πέντε χρόνια, προβαλλόταν σε μια διπλή παγκόσμια πρεμιέρα σε ένα ακροατήριο που περιελάμβανε ανθρώπους με δύναμη και άλλους από το πολιτικό και θεατρικό στερέωμα.

Συνοδευόμενος από την Πολέτ Γκόνταρντ, τη σύζυγό του, η οποία επίσης εμφανίζεται στην ταινία, ο κ. Τσάπλιν έφτασε στο Astor στις 8:30 μ.μ. και εισήλθε ορμητικά στην αίθουσα, ενώ μια ομάδα τριάντα περιπολικών και έφιππων αστυνομικών προσπαθούσε να συγκρατήσει το πλήθος. Εμφανώς ταραγμένο, το ζευγάρι πόζαρε για τους φωτογράφους στο λόμπι. Στη συνέχεια, μέσα στις κραυγές και τις επευφημίες του κοινού, ο κ. Τσάπλιν πήγε μπροστά στην ορχήστρα για να χαιρετήσει και να φωνάξει ένα απλό: «Ελπίζω να σας αρέσει». Αμέσως μετά ο ίδιος και η δεσποινίς Γκόνταρντ βγήκαν εσπευσμένα από μια πλαϊνή πόρτα και κατευθύνθηκαν προς το Καπιτώλιο με συνοδεία αστυνομικών.

Εκεί τα πλήθη πίεσαν και πάλι το ζευγάρι τόσο έντονα που ο κ. Τσάπλιν έπεσε για μια στιγμή στα γόνατα. Στο λόμπι ο κωμικός συμμετείχε σε μια εκπομπή που έκανε ο Τζακ Όουκι από τον σταθμό WHN και χαιρέτησε και πάλι σύντομα [καθώς εισήλε] στον κατάμεστο χώρο πριν συναντήσει την παρέα του στο θεωρείο, στην οποία βρίσκονταν ο Χ. Τζ. Γουέλς, η Κόνστανς Κόλιερ και ο Τιμ Ντουράντ.

Μεταξύ των διασημοτήτων που παρευρέθηκαν στην πρεμιέρα ήταν οι Άλ Σμιθ, Τζέιμς Φάρλεϊ, Φράνκλιν Ρούσβελτ Τζούνιορ, Τζον Τζ. Ράσκομπ, Φάνι Χερστ, Τσαρλς Λότον και Έλσα Λάντσεστερ. Η αστυνομική ομάδα στο Καπιτώλιο διοικούνταν από τον αναπληρωτή αρχιεπιθεωρητή Ο’Σάλιβαν- στο Astor, επικεφαλής ήταν ο αναπληρωτής επιθεωρητής Μπράοουν».

*Με πληροφορίες από: BBC | Nicholas Barber |  NYT