Άνεργοι Πτυχιούχοι – Πώς το όνειρο της ανώτατης εκπαίδευσης έγινε εφιάλτης

Τα όνειρα για μια καλύτερη ζωή συντρίβονται από την πραγματικότητα, για εκατομμύρια νέους σε όλο τον κόσμο, που τελειώνουν το πανεπιστήμιο, για να καταλήξουν άνεργοι.  Το παγκοσμίως ανησυχητικό φαινόμενο των άνεργων πτυχιούχων, αναλύει πρόσφατο άρθρο της  Wall Street Journal, που βασίζεται σε στοιχεία της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας (ILO).

Σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία του ILO τα  ποσοστά ανεργίας για τους νέους με ανώτερες σπουδές είναι διπλάσια ως τριπλάσια στις χώρες του αναπτυσσόμενου κόσμου, από ό,τι στις χώρες των πλουσιότερων χωρών.

Στις χώρες χαμηλού εισοδήματος και κατώτερου μεσαίου εισοδήματος – κυρίως στις περιοχές της Νότιας και Νοτιοανατολικής Ασίας, της Βόρειας Αφρικής και της Μέσης Ανατολής- πάνω από το ένα πέμπτο των ατόμων κάτω των 30 ετών με μεταδευτεροβάθμια εκπαίδευση, είναι άνεργοι.

Στην Ελλάδα, σύμφωνα με εκτιμήσεις του ΙLO, η ανεργία των πτυχιούχων στο σύνολο του πληθυσμού συνολικά ανέρχεται στο 8%, ενώ το 2015 είχε φτάσει στο ζενίθ, στο 21%. Στα χαμηλότερα ποσοστά ανεργίας συμβάλλει το γεγονός ότι εκατοντάδες χιλιάδες νέοι πτυχιούχοι μετανάστευσαν στο εξωτερικο την περίοδο της οικονομικής κρίσης.

Σύμφωνα πάντως με την τελευταία ετήσια έκθεση της Εθνικής Αρχής Ανώτατης Εκπαίδευσης (δημοσιεύθηκε το 2024 αλλά αφορά το 2022), τα ποσοστά άνεργων νέων πτυχιούχων στην Ελλάδα (25-39 ετών), ήταν τα υψηλότερα στην ΕΕ, με 17% έναντι 5,3 του ευρωπαϊκού μέσου όρου.

Επίσης, σύμφωνα με την ίδια έκθεση, η Ελλάδα είναι μία από τις ελάχιστες ευρωπαϊκές χώρες όπου το ποσοστό της ανεργίας μεταξύ των νέων πτυχιούχων είναι υψηλότερο από αυτό μεταξύ του γενικού πληθυσμού (17% έναντι 14,7%). Οι μόνες άλλες χώρες όπου παρατηρείται το ίδιο φαινόμενο είναι η Σερβία και η Δανία.  Στο σύνολο της Ε.Ε., η ανεργία στον γενικό πληθυσμό (7,0%) ξεπερνά την ανεργία μεταξύ των πτυχιούχων (5,30%)

Photo by Caleb Woods on Unsplash

Ιδιωτικά κολέγια

Η WSJ εστιάζει σε χώρες όπως η Βραζιλία, η Ινδία, η Κίνα, και η Νότια Αφρική, από το στρατόπεδο των BRICS, που ανήκουν στην πρώτη ταχύτητα των αναδυόμενων οικονομιών, ως αρνητικά παραδείγματα μαζικής παραγωγής ανέργων με πτυχία.

Παράλληλα αναφέρεται και σε λιγότερο ανεπτυγμένες χώρες, με αγροτική πρωτίστως οικονομία, στην Αφρική και την Ασία,  που από τις αρχές του 21^ου αιώνα γνώρισαν μια ιδιόμορφη «εκπαιδευτική άνοιξη».

Ιδιωτικά, ως επί το πλείστον, κολέγια, ξεφύτρωσαν κατά χιλιάδες, σε πόλεις ακόμα και κωμοπόλεις. Γονείς αγρότες, εργάτες και κτηνοτρόφοι έδιναν το εισόδημά τους για τα δίδακτρα των κολεγίων, με το όνειρο να γίνουν τα παιδιά τους μηχανικοί, δικηγόροι και διπλωμάτες.

Οι περισσότεροι από αυτούς δεν τα κατάφεραν, καθώς «οι οικονομίες αυτών των χωρών απλώς δεν παράγουν θέσεις εργασίας υπαλλήλων στην ίδια κλίμακα που παράγουν πτυχιούχους» σημειώνει η αμερικανική εφημερίδα.

Ως αποτέλεσμα,  χώρες του αναπτυσσόμενου κόσμου πλημμύρισαν με «λεγεώνες κατόχων διπλωμάτων που είναι άνεργοι και απογοητευμένοι, εμποδίζοντας την ανάπτυξη αυτής της αναδυόμενης μεσαίας τάξης»

Δεν έχουν τα προσόντα

Πρόκειται για το περιβόητο «skills mismatch», την αναντιστοιχία μεταξύ των δεξιοτήτων που ζητάει η αγορά εργασίας και εκείνων που διαθέτει το εργατικό δυναμικό. Για το φαινόμενο αυτό διαμαρτύρονται εδώ και δεκαετίας διεθνείς οργανισμοί όπως ο ΟΟΣΑ.

Οι λύσεις που συνήθως προτείνονται περιλαμβάνουν πιο αυστηρούς εξεταστικούς «κόφτες», που θα ξεκινάνε από τις κατώτερες εκπαιδευτικές βαθμίες, ώστε να «ξεσκαρτάρεται» από νωρίς το αυριανό εργατικό δυναμικό. Παράλληλα δίνεται έμφαση στην επαγγελματική εκπαίδευση, τη μαθητεία και την κατάρτιση, καθώς και στη δια βίου μάθηση, το περίφημο upskilling-reskilling των εργαζομένων για να συμβαδίζουν με τις απαιτήσεις της αγοράς εργασίας.

Για όσους προορίζονται να στελεχώσουν τις περιζήτητες θέσεις των «λευκών κολλάρων», η πρόσβαση στην τριτοβάθμια εκπαίδευση θα είναι εφικτή αφού ξεπεράσουν την κρησάρα των προηγούμενων σταδίων, ενώ τα πανεπιστημιακά πτυχία, όπως και τα ίδια τα ιδρύματα θα αξιολογούνται με βάση τα κριτήρια της αγοράς και θα χωρίζονται σε πολλές ταχύτητες.

Καθώς όμως πρέπει να υπάρχει η κερδοφόρος ελεύθερη αγορά της ιδιωτικής ανώτερης και ανώτατης εκπαίδευσης, τα χιλιάδες χαμηλής ποιότητας «κόλετζ» αναφέρονται ως κατεξοχήν πρόβλημα του αναπτυσσόμενου κόσμου.

Σύμφωνα με ειδήμονες της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, σημειώνει η WSJ, τα κολέγια των πληβείων παράγουν φοιτητές που θα σταθούν στην ουρά για να διεκδικήσουν επαγγελματικές θέσεις κύρους, αλλά απλώς «δεν έχουν τα προσόντα που ζητάνε οι επιχειρήσεις»

Παράνομοι μετανάστες

Οι απογοητευμένοι απόφοιτοι μεταναστεύουν στο εξωτερικό, μερικές φορές παράνομα. Το 2022, το 36% των πρόσφατων μεταναστών που εισήλθαν παράνομα στις ΗΠΑ, 25 έως 64 ετών είχαν από πτυχίο bachelor και πάνω, από 17% το 2007, σύμφωνα με ανάλυση του Ιδρύματος Pew.

Άλλοι απογοητευμένοι κάτοχοι πτυχίου καθυστερούν τον γάμο και αναβάλλουν την απόκτηση παιδιών, συμβάλλοντας σε μια δημογραφική ύφεση που επιβαρύνει την παγκόσμια ανάπτυξη. Μετά από περιόδους ανεργίας, πολλοί απόφοιτοι εγκαθίστανται σε χαμηλόμισθες θέσεις εργασίας στο λιανικό εμπόριο ή ως οδηγοί ταξί, έχοντας μικρή συμβολή στην παγκόσμια οικονομία.

Παιδιά πλήρους απασχόλησης

Η ανεργία των νέων είναι περίπου 15% στην Κίνα φέτος, σύμφωνα με κυβερνητικές στατιστικές. Οι απόφοιτοι πανεπιστημίων στη χώρα αστειεύονται ότι γίνονται «παιδιά πλήρους απασχόλησης», φροντίζοντας τους γονείς τους με αντάλλαγμα ένα επίδομα.

Μεταξύ των χωρών που πλήττονται χειρότερα είναι η Ινδία, όπου μια άνευ προηγουμένου επέκταση της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης τα τελευταία 20 χρόνια έχει τριπλασιάσει το ποσοστό των νέων με πτυχία κολεγίου ή παρόμοια διπλώματα. Ορισμένοι από αυτούς είναι μηχανικοί και τεχνικοί υψηλής εξειδίκευσης που βρίσκουν δουλειά στα αναπτυσσόμενα τεχνολογικά κέντρα του νότου της χώρας. Πολλοί όμως απλώς αγωνίζονται να τα βγάλουν πέρα.

Το 2022, το 29% των Ινδών πτυχιούχων ηλικίας κάτω των 30 ετών ήταν άνεργοι, ποσοστό περίπου εννεαπλάσιο του ποσοστού ανεργίας των Ινδών που δεν έχουν πρωτοβάθμια εκπαίδευση, σύμφωνα με μελέτη της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας. Ο Manikanta M απέκτησε πτυχίο τεχνολογίας από ένα

Η πόρτα άνοιξε πολύ…

Από το 2006 έως το 2018 ο αριθμός των φοιτητών στις αναπτυσσόμενες χώρες που εγγράφονται στην τριτοβάθμια εκπαίδευση σχεδόν διπλασιάστηκε, από 79 εκατομμύρια σε 150 εκατομμύρια, σύμφωνα με έκθεση του 2022 της Higher Education Strategy Associates, εταιρείας συμβούλων με έδρα το Τορόντο. Μέχρι το 2018, περίπου τα τρία τέταρτα των εγγεγραμμένων στην τριτοβάθμια εκπαίδευση φοιτητών ζούσαν σε αναδυόμενες οικονομίες -από περίπου τους μισούς το 2006.

Σε μεγάλο μέρος του αναπτυσσόμενου κόσμου, οι νέοι που έχουν ολοκληρώσει το κολέγιο είναι πιο πιθανό να είναι άνεργοι απ’ ό,τι στις πλούσιες χώρες.

Ακόμη και στη Λατινική Αμερική, όπου η ανεργία των νέων είχε μειωθεί κατά 4,5 ποσοστιαίες μονάδες στο 13,4% πέρυσι, σε σύγκριση με το 2019, πολλοί απόφοιτοι πανεπιστημίων βρίσκονται εγκλωβισμένοι.

Στη Νότια Αφρική, οι απόφοιτοι πανεπιστημίων έχουν πολύ λιγότερες πιθανότητες να είναι άνεργοι από ό,τι ο συνολικός πληθυσμός, αλλά η ανεργία των πτυχιούχων αυξάνεται, έχοντας διπλασιαστεί την τελευταία εικοσαετία, στο 12%.

«Η πόρτα (σ.σ. της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης) άνοιξε πολύ πλατιά, πολύ αδιακρίτως, πολύ γρήγορα», δήλωσε ο Φίλιπ Άλτμπαχ,  ομότιμος καθηγητής στο Κέντρο Διεθνούς Ανώτατης Εκπαίδευσης του Boston College. «Δεν κρατήσαμε υψηλά τα πρότυπα,  και όταν το τζίνι βγει από το μπουκάλι, είναι πολύ, πολύ δύσκολο να το ξαναβάλεις πίσω», καταλήγει.

Με άλλα λόγια, πλεμπαίοι τι τα θέλετε τα πτυχία, αφού πάλι λαντζέρηδες, πωλήτριες και γκαρσόνια θα είστε. Α φήστε τα στα πανεπιστήμια της ελίτ, που θα έχουν υψηλά πρότυπα και απόφοιτους με καλές δουλειές.

Tι ισχύει στην Ελλάδα

Στην τρίτη χειρότερη θέση στην ΕΕ βρίσκεται η Ελλάδα όσον αφορά την απασχόληση των προσφάτως αποφοίτων σχολών μεταδευτεροβάθμιας ή τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, σύμφωνα με τη Eurostat. Συγκεκριμένα, μόλις 72,3% των νέων ηλικίας 20-34 ετών που έλαβαν το πτυχίο τους την τριετία 2020-2023 εργαζόταν το 2023.

Το ποσοστό αυτό είναι σημαντικά χαμηλότερο από το αντίστοιχο για το σύνολο της ΕΕ, που ανέρχεται σε 83,5%. Η Μάλτα έχει τον υψηλότερο δείκτη απασχόλησης νέων αποφοίτων με 95,8%, ενώ ακολουθούν η Ολλανδία με 93,2% και η Γερμανία με 91,5%.

Μαζί με την Ελλάδα, στην τριάδα των χωρών με τα χαμηλότερα ποσοστά απασχόλησης νέων αποφοίτων βρίσκονται η Ιταλία με μόλις 67,5% και η Ρουμανία με 74,8%. Σε 22 από τις 27 χώρες της ΕΕ το εν λόγω ποσοστό είναι άνω του 80%.

Την τελευταία δεκαετία έχει παρατηρηθεί  σημαντική αύξηση στο ποσοστό απασχόλησης των προσφάτως αποφοίτων στην ΕΕ. Το 2013 ανερχόταν σε 74,3%, με την αύξηση που έχει πραγματοποιηθεί τα τελευταία δέκα χρόνια να αγγίζει το 10%. Η εν λόγω αύξηση είναι σταθερή, με μόνη εξαίρεση το 2020 που λόγω πανδημίας παρατηρήθηκε κάμψη.