10+1 αμαρτωλές ιστορίες για το πού έκαναν σεξ οι Αθηναίοι του Μεσοπολέμου

Βρισκόμαστε στο Μεσοπόλεμο. Στην πρωτεύουσα, οι Αθηναίοι διψούν για σεξ. Όμως στο παιχνίδι της λαγνείας παίζει ένα σημαντικός παίκτης. Το Τμήμα Ηθών.

Οι αρχές, ακολουθώντας πιστά την αποστολή τους να συλλαμβάνουν εκδιδόμενες γυναίκες ενάντια στην δήθεν ηθική κατάπτωση, παρεισφρύουν σε οποιοδήποτε μέρος μυρίζει σεξ, έρωτα και ιδρώτα.

Αλλά οι κάτοικοι της πρωτεύουσας, όπως διαπιστώνουμε εξετάζοντας τον χάρτη «Πού έκαναν sex στην Αθήνα του Μεσοπολέμου;» (εκδόσεις Νέοι Καιροί) τον οποίο υπογράφει η υποψήφια διδάκτωρ νεοελληνικής φιλολογίας Εύα Γανίδου και ο συγγραφέας – ερευνητής, Τάσος Θεοφίλου, έβρισκαν ερωτικές φωλιές -από ταξί μέχρι γκαρσονιέρες- για να στεγάσουν το πάθος τους μέχρι να πεις κύμινο.

Παράδοξο δε νομίζετε; Η περίοδος του Μεσοπολέμου στην Ελλάδα, δεν χαρακτηρίζεται από ανοιχτότητα όσον αφορά την εξερεύνηση της σεξουαλικότητας, όμως, ο ετερόφυλος και ομόφυλος έρωτας,τα ραντεβού και τα πανσεξουαλικά όργια συνθέτουν την εικόνα της πρωτεύουσας.

«Ο αφηγηματικός χάρτης «Πού έκαναν SEX στην Αθήνα του Μεσοπολέμου;» είναι ένας αυθεντικός χάρτης της μεσοπολεμικής πρωτεύουσας που σας ξεναγεί σε μια κρυφή όψη της παλιάς Αθήνας. Σε μια εποχή που οι εξωσυζυγικές συνευρέσεις ήταν απαγορευμένες και διώκονταν από το Τμήμα Ηθών, ιχνηλατούμε τα παράνομα ζευγαράκια και ανακαλύπτουμε τα κρησφύγετα όπου στέγαζαν τον έρωτά τους. Τα σχετικά σημεία έχουν «καρφιτσωθεί» με πινέζες επάνω στον χάρτη και κάθε πινέζα αντιστοιχεί σε έναν κωδικό QR τον οποίο σκανάρετε με το κινητό σας και ξεκλειδώνετε τη σχετική αφήγηση. 10+1 συναρπαστικές αφηγήσεις βασισμένες στα ρεπορτάζ των μεσοπολεμικών εφημερίδων κι ένα εισαγωγικό κείμενο που περιγράφει τη σεξουαλική κουλτούρα της εποχής, όλα συνοδευόμενα από πλούσιο οπτικό υλικό, όπως φωτογραφίες και σκίτσα», διαβάζουμε στο οπισθόφυλλο του αμαρτωλού ροζ χάρτη των Γανίδου – Θεοφίλου, ο οποίος φέρει μια καρδιά στο κέντρο του και μαύρες πινελιές.

Τα ερωτήματα που γεννιούνται καθώς σκανάρουμε με τα κινητά μας τα QR, είναι πολλά. Για παράδειγμα, σε μια αφήγηση διαβάζουμε για τους νοικοκυραίους οι οποίοι νοίκιαζαν τα σπίτια τους σε παράνομα ζευγαράκια, μόνο και μόνο για να εισπράττουν χρήματα. Ή για άλλους που νοίκιαζαν παλιά ταξί σε παράνομους ερωτίλους για να ερωτοτροπούν άφοβα.

Πώς εξηγούνται όλα αυτά σε μια περίοδο έντονου πουριτανισμού και ηθικολογίας; Η Εύα Γανίδου και ο Τάσος Θεοφίλου μας απαντούν σε όλα, λίγο πριν πάρει την σκυτάλη ο ιστορικός – μεταφραστής, Νίκος Σκοπλάκης.

-Γιατί αποφασίσατε να ερευνήσετε τη σεξουαλική ζωή της πρωτεύουσας κατά την περίοδο του Μεσοπολέμου;

Στην πραγματικότητα το ίδιο το θέμα ήρθε και μας βρήκε. Διενεργώντας έρευνα στις μεσοπολεμικές εφημερίδες διαπιστώσαμε ότι το θέμα του σεξ απασχολεί έντονα τον ημερήσιο Τύπο της εποχής και διοχετεύεται στα διάφορα είδη που φιλοξενούνται στις στήλες των εφημερίδων: στο ρεπορτάζ, το χρονογράφημα, την κοινωνική έρευνα, το μυθιστόρημα σε συνέχειες κ.ο.κ. Πρόκειται για μια θεματική που απασχολεί έντονα τον ημερήσιο Τύπο, προφανώς και την κοινωνία της εποχής, όχι όμως με όρους ηθικολογίας, όπως ενδεχομένως φαντάζεται κανείς, αλλά με τρόπο που αποκαλύπτει μια εποχή έντονης σεξουαλικής δραστηριότητας και απελευθέρωσης. Επιπλέον, η μεγάλη έξαρση των αφροδίσιων νοσημάτων οδηγεί στη δημιουργία ενός κώδικα υγιεινής και στη λήψη μέτρων δημόσιας υγείας, ενώ η εκμετάλλευση και η διαφθορά νεαρών και ευάλωτων γυναικών από σωματέμπορους που τις ωθούν στην πορνεία, διαμορφώνουν ένα πλαίσιο αστυνόμευσης των εξωσυζυγικών συνευρέσεων. Όλο αυτό αποτυπώνεται στα αστυνομικά ρεπορτάζ, καθώς το κρυφτό-κυνηγητό του Τμήματος Ηθών με τα «παράνομα» ζευγαράκια της εποχής λαμβάνει διαστάσεις κοινωνικού φαινομένου. Συνεπώς, τα πυκνά αποτυπώματα αυτών των ευρημάτων μας έκαναν να σκεφτούμε ότι θα είχε ενδιαφέρον να φτιάξουμε έναν αφηγηματικό χάρτη που θα αναπαριστά τη γεωγραφία του λαθραίου έρωτα στην Αθήνα του Μεσοπολέμου.

-Λαμβάνοντας υπόψη το πόσο έχει αλλάξει το κέντρο της Αθήνας τις τελευταίες δεκαετίες, εικάζω ότι το να εντοπίσετε τις τοποθεσίες που βλέπουμε στον χάρτη ήταν δύσκολη αποστολή.

Πράγματι. Το μόνο θετικό σε μια τέτοια αναζήτηση είναι ότι το κέντρο της Αθήνας, όπως το γνωρίζουμε σήμερα, πήρε εν πολλοίς τη μορφή του στα χρόνια του Μεσοπολέμου, επομένως σε κάποιες περιπτώσεις μπορέσαμε να κάνουμε με ευκολία και ασφάλεια τις ταυτίσεις, γιατί τα σημεία υπάρχουν ακόμα και σήμερα. Η δυσκολία εντοπισμού αφορούσε κυρίως κτίρια με άγνωστη διεύθυνση και τα οποία πλέον έχουν κατεδαφιστεί. Σε αυτές τις περιπτώσεις τα πράγματα ήταν αρκετά δύσκολα, καθώς έπρεπε να γίνει σύνθεση και αξιοποίηση κάθε πιθανού και απίθανου στοιχείου που είχαμε στη διάθεσή μας, προκειμένου να εντοπίσουμε την ακριβή τοποθεσία. Χαρακτηριστικό παράδειγμα προσφέρει το αμαρτωλό καμπαρέ «Χόλλιγουντ», το οποίο δεν υπάρχει πλέον, αλλά στον Μεσοπόλεμο «μεσουρανούσε» επί της οδού Αλεξάνδρας. Μη γνωρίζοντας όμως την ακριβή του διεύθυνση, δεν ήταν εύκολος ο εντοπισμός του. Ευτυχώς, χάρη στις φωτογραφίες που είχαν δημοσιευτεί στις εφημερίδες από το θρυλικό καμπαρέ, καθώς και σε ένα γειτονικό σπίτι που διασώζεται μέχρι σήμερα, ο Λουκάς Σταμέλλος (δημοσιογράφος στο OmniaTV) κατάφερε να το εντοπίσει και μας υπέδειξε το σχετικό σημείο.

-Με ποιο κριτήριο επιλέξατε αυτές τις έντεκα;

Θεωρούμε ότι οι έντεκα περιπτώσεις που ενσωματώσαμε στον αφηγηματικό χάρτη είναι απόλυτα αντιπροσωπευτικές της σεξουαλικής κουλτούρας της εποχής και όλες μαζί συνθέτουν τη γεωγραφία του παράνομου έρωτα στην Αθήνα του Μεσοπολέμου. Μέσα από αυτές τις δημοσιογραφικές ιστορίες καλύπτουμε ουσιαστικά ένα ευρύ φάσμα γύρω από τη σεξουαλική δραστηριότητα της μεσοπολεμικής Αθήνας: δημόσιοι και ιδιωτικοί χώροι, ετερόφυλος και ομόφυλος έρωτας, ρομαντικά ραντεβού και πανσεξουαλικά όργια, πατρίκιοι και πληβείοι, αποτελούν κάποια από τα αντιθετικά ζεύγη που διασταυρώνονται στις ιστορίες του αφηγηματικού χάρτη και που όλα μαζί αποκαλύπτουν ένα πανόραμα για την κρυφή ερωτική ζωή της πρωτεύουσας πριν από έναν αιώνα.

-Πώς εξηγείτε το ότι σε μια εποχή που χαρακτηρίζεται από πουριτανισμό, οι σπιτονοικοκύρηδες των γκαρσονιερών που λειτουργούσαν ως ξενοδοχεία ημιδιαμονής, πολλές φορές άκουγαν με τις οικογένειες τους τους οργασμούς από τα δίπλα δωμάτια δίχως να ενοχλούνται;

Οι ιδιοκτήτες διαμερισμάτων επέλεγαν σε αρκετές περιπτώσεις να επινοικιάσουν δωμάτια του σπιτιού τους ως γκαρσονιέρα, δηλαδή ως ερωτική φωλιά, σε κάποιον νεαρό συνήθως άντρα για να στεγάσει τις ερωτικές συνευρέσεις του. Ο λόγος που έκαναν τα στραβά μάτια σε ό,τι πιθανά υπέπιπτε στην αντίληψή τους είναι επειδή η ενοικίαση γκαρσονιέρας ήταν εξαιρετικά προσοδοφόρα εκείνη την εποχή, συνεπώς η εκάστοτε οικογένεια είχε μεγαλύτερο όφελος από το να διαθέσει τον ενοικιαζόμενο χώρο της ως γκαρσονιέρα, παρά να τον δώσει σε κάποιον σπουδαστή/-ρια ή εργαζόμενο/-η. Όπως προκύπτει από την έρευνά μας, ήταν τέτοια η προσφορά και η ζήτηση γκαρσονιέρας στη μεσοπολεμική Αθήνα, ώστε στη δεκαετία του 1930 είχε προκύψει στεγαστικό ζήτημα αντίστοιχο με αυτό που έχει προκληθεί σήμερα εξαιτίας του Airbnb και της βραχυχρόνιας μίσθωσης. Συνεπώς, όταν οι ίδιοι οι ιδιοκτήτες προσπορίζονταν κέρδη από την ενοικίαση γκαρσονιέρας, ενδεχομένως να μην εξέφραζαν την ενόχλησή τους. Σε άλλες περιπτώσεις όμως, όπως π.χ. στα σεξουαλικά όργια που διοργάνωνε ο επιχειρηματίας Ιωάννης Μέρμηγκας στο «Βανκούβερ Απάρτμεντ», οι γείτονες και οι οικογενειάρχες που έμεναν στη γύρω περιοχή, όχι μόνο εξέφραζαν την όχληση και την αγανάκτησή τους από την έντονη σεξουαλική δραστηριότητα του διαμερίσματος, αλλά έφτασαν μέχρι του σημείου να απειλήσουν με καραμπίνα τους οργιαστές, προκειμένου να σταματήσουν.

-Η έρευνα σας στηρίζεται σε μεγάλο βαθμό στα ρεπορτάζ των εφημερίδων της εποχής. Πώς προσέγγιζε ο Τύπος το σεξ;

Κατά κύριο λόγο οι δημοσιογράφοι και οι χρονογράφοι των εφημερίδων φαίνεται πως διαπιστώνουν ότι τα σεξουαλικά ήθη της εποχής τους έχουν αλλάξει σε σύγκριση με το παρελθόν. Αντιλαμβάνονται δηλαδή πως σε αυτό το επίπεδο η κοινωνία έχει γυρίσει σελίδα, για αυτό άλλωστε και παρατηρούν και καταγράφουν τόσο συστηματικά τη συγκεκριμένη μεταβολή. Θεωρούν μάλιστα ότι ο «μεταπολεμικός» άνθρωπος είναι έκφυλος, σεξουαλικά ασύδοτος, ότι έχει χαθεί ο ρομαντισμός και η αθωότητα της παλιάς εποχής με την οποία γίνονται συχνά συγκρίσεις. Επομένως ο ημερήσιος Τύπος προσεγγίζει το θέμα του σεξ κυρίως μέσα από το πρίσμα της κοινωνικής αλλαγής, των νέων και διαφορετικών ηθών. Από εκεί και πέρα παρατηρούμε ότι εντοπίζεται όλη η γκάμα των δημοσιογραφικών αντανακλαστικών: συντηρητικά ή σεξιστικά σχόλια, αλλά και προοδευτικές φωνές, κιτρινισμοί και κουτσομπολιό, ηθικός πανικός και κρούση του κώδωνα κινδύνου κ.λπ.

-Οι δημοσιογράφοι της εποχής μπορούσαν να διακρίνουν τη διαφορά μεταξύ σεξεργασίας και παράνομου έρωτα; Ή τα όρια ήταν θολά;

Η εξακρίβωση του αν πρόκειται για σεξεργασία και προαγωγή της κοπέλας ή για εκτός γάμου συνεύρεση γινόταν στο αστυνομικό τμήμα και μάλιστα σε πλαίσιο ιδιαίτερα ταπεινωτικό και κακοποιητικό για τις γυναίκες, οι οποίες έπρεπε, πέρα από την ανακριτική διαδικασία, να υποβληθούν και σε γυναικολογικές εξετάσεις. Επομένως, η διάκριση αφορά κατά κύριο λόγο της αστυνομικές αρχές και λαμβάνει χώρα στο Τμήμα. Οι δημοσιογράφοι ακολουθούν τους αστυνομικούς του Τμήματος Ηθών στις εφόδους τους και καταγράφουν τα περιστατικά, όπως λ.χ. συλλήψεις ζευγαριών που πιάστηκαν επ’ αυτοφώρω στα σεπαρέ, δηλαδή στα μικρά δωμάτια που διέθεταν τα κέντρα της εποχής για απομόνωση και σεξουαλική συνεύρεση. Ωστόσο, τα όρια μεταξύ ελεύθερου έρωτα και σεξεργασίας είναι, πράγματι, θολά στα σχετικά ρεπορτάζ και για αυτό χρειάστηκε να εξορύξουμε προσεκτικά τις πληροφορίες που αφορούν αποκλειστικά το εκτός γάμου σεξ, αν και σε κάποιες περιπτώσεις αυτό επικαλύπτεται με αναφορές στην πορνεία. Ωστόσο, στον συγκεκριμένο αφηγηματικό χάρτη μας απασχόλησε το θέμα του λαθραίου πλην όμως συναινετικού και ελεύθερου έρωτα. Σε επόμενη έκδοση θα θέλαμε να εμβαθύνουμε και στο ζήτημα της σεξεργασίας στην Αθήνα, τον Πειραιά και τη Θεσσαλονίκη του Μεσοπολέμου.

-Εκείνη την εποχή οι εξωσυζυγικές σχέσεις βρίσκονταν εκτός νόμου. Θεωρείτε ότι αυτό λειτούργησε ως ένεση αδρεναλίνης για τους παραβάτες;

Έτσι συμβαίνει με τις απαγορεύσεις, έχουν την τάση να εντείνουν την επιθυμία που επιχειρούν να καταστείλουν. Δεν αποκλείεται, λοιπόν, το απαγορευτικό πλαίσιο να λειτουργούσε διεγερτικά στα υποκείμενα της εποχής. Ωστόσο, η έντονη και απελευθερωμένη σεξουαλική ζωή του Μεσοπολέμου φαίνεται κατά βάση να σχετίζεται με μια γενικευμένη διάθεση εκτόνωσης και εστίασης σε εφήμερες απολαύσεις (όπως λ.χ. και τα ναρκωτικά) μετά το τέλος του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Επιπλέον, το φεμινιστικό κίνημα της εποχής απενοχοποιεί τη γυναικεία σεξουαλικότητα και σε μεγάλο βαθμό και την ομοφυλοφιλία/ αμφιφυλοφιλία, η νυχτερινή διασκέδαση και ο χορός των ζευγαριών υπό τους ήχους της τζαζ και του τσάρλεστον αλλά και τα μπεν μιξτ (δηλαδή τα μπάνια ανδρών και γυναικών στην ίδια παραλία), είναι κάποιοι από τους συντελεστές που φέρνουν κοντά τους νέους ανθρώπους, καταρρίπτοντας τα ταμπού γύρω από το σεξ και ωθώντας τα ζευγάρια της εποχής στην απόλαυση του έρωτα, παρά το απαγορευτικό πλαίσιο.

Όλα όσα μας είπε ο ιστορικός – μεταφραστής Νίκος Σκοπλάκης με αφορμή τα όσα διαδραματίζονται στον αφηγηματικό χάρτη

Στη διάρκεια του μεσοπολέμου, οι μεγάλες εισροές προσφυγικών πληθυσμών, η εσωτερική μετανάστευση που δεν ήταν διόλου αμελητέα, οι επιπτώσεις της διεθνούς οικονομικής κρίσης, που γίνονται ιδιαιτέρως αισθητές από το 1932 και μετά, επιδρούν και στην ανάπτυξη της σεξεργασίας. Ο νόμος 3032 («προς καταπολέμησιν των αφροδισίων νόσων και περί ασέμνων γυναικών») όπως και το άρθρο 660 του ποινικού νόμου επιστρατεύονται για να ενισχύσουν την αστυνομική και την υγειονομική επιτήρηση και να ορίσουν στενότερα το πλαίσιο της σεξεργασίας. Ιδίως από τις αρχές της δεκαετίας του ’30 και μετά πολλαπλασιάζονται ραγδαία οι λεγόμενοι «μυστικοί οίκοι ανοχής», όπως προκύπτει από τα στοιχεία των διωκτικών αρχών της εποχής: Το 1936 οι «αποκαλυφθέντες» ανέρχονται σε 304, ενώ το 1939 σε 510 και διατυπώνεται η εκτίμηση πως ήταν περισσότεροι όσοι λειτουργούσαν κρυφά παρ’ όλη την ένταση της αστυνομικής επιτήρησης επί δικτατορίας του Μεταξά. Από τη δεκαετία του ’20, εξάλλου, εφήμερες σχέσεις με και χωρίς χρηματικό αντίτιμο – και όχι μόνο μεταξύ ετεροσεξουαλικών ατόμων – βρίσκουν σταθερά καταφύγιο στα λεγόμενα «εξοχικά κέντρα δι’ οικογενείας», κακόφημους χώρους εστίασης και διασκέδασης με «σεπαρέ» γύρω από την Αθήνα και στις παρυφές της: Κάποια από αυτά τα κέντρα ήταν η «Ραμόνα» στη λεωφόρο Συγγρού, η «Αλόγα» στις Τζιτζιφιές, το «Βερντέν» στους Αμπελοκήπους, οι «Φοίνικες» στα Πατήσια. Η ομοερωτική επιθυμία διεκδικεί τα δικαιώματά της σε γκαρσονιέρες αλλά και «ερωτικές φωλιές», όπου συναντιούνται σεξεργαζόμενοι και μη: Αρκετοί τέτοιοι χώροι εντοπίζονται στα Εξάρχεια και τη Νεάπολη. Οι «ψιμυθιωμένοι νέοι» δίνουν την κουίρ διάσταση της εποχής, ενώ οι παρενδυτικοί άντρες και οι τρανς γυναίκες, που περιγράφονται με τους όρους της εποχής ως «κίναιδοι φέροντες γυναικείαν ενδυμασίαν», «πληθύνονται ως η άμμος της θαλάσσης» όπως αναφέρει μια αθηναϊκή εφημερίδα• δύο γνωστές τέτοιες σεξεργαζόμενες ήταν η Ελευθερία η Ψηλή και η Σουσάνα η Αγνή, που σύχναζε στην οδό Ίωνος στην Ομόνοια.