Σε αναρρωτική, αλλά θα δουλεύεις!

Mια νέα προσέγγιση που εφαρμόζεται σε δέκα ευρωπαϊκές χώρες, επιτρέπει στους εργαζόμενους να βρίσκονται σε αναρρωτική άδεια και ταυτόχρονα να εργάζονται.

Αυτή η πρακτική βασίζεται στην ιδέα ότι πολλοί εργαζόμενοι μπορεί να μπορούν να εκτελούν κάποιες επαγγελματικές δραστηριότητες από το σπίτι, παρά την άδεια ασθενείας. Σκοπός είναι να αποφευχθεί η πλήρης απομόνωση από την εργασία και να διατηρηθεί η σύνδεση του εργαζομένου με την επαγγελματική του δραστηριότητα.

Η προσέγγιση αυτή επιτρέπει ευελιξία στους εργαζόμενους, οι οποίοι μπορεί να μην είναι πλήρως ανίκανοι για εργασία, αλλά να αντιμετωπίζουν μια παροδική κατάσταση υγείας που τους επιτρέπει να συμμετέχουν σε μικρής έντασης εργασίες.

Σε πολλές περιπτώσεις, οι εργαζόμενοι που συμμετέχουν σε αυτή την πρακτική μπορούν να συνεχίσουν να εργάζονται από το σπίτι με προσαρμοσμένες ώρες, κάτι που διευκολύνει την ανάκαμψη τους χωρίς να χάσουν την επαφή με την εργασία τους ή να βιώσουν σημαντικές οικονομικές απώλειες.

Οι υποστηρικτές αυτής της πρακτικής υποστηρίζουν ότι βοηθά στη μείωση των μακροχρόνιων απουσιών από την εργασία, κάτι που μπορεί να είναι επιζήμιο τόσο για τον εργοδότη όσο και για τον εργαζόμενο. Επιπλέον, επισημαίνουν ότι επιτρέπει στον εργαζόμενο να διατηρήσει μια αίσθηση κανονικότητας και ρουτίνας, που είναι σημαντική για την ψυχική υγεία και την αποκατάσταση. Σε ορισμένες περιπτώσεις, η εργασία μπορεί να λειτουργεί ως μέσο θεραπείας, δίνοντας στον εργαζόμενο ένα αίσθημα παραγωγικότητας και σκοπού.

Από την άλλη πλευρά, υπάρχουν και ανησυχίες σχετικά με την κατάχρηση αυτής της πρακτικής. Κάποιοι φοβούνται ότι μπορεί να υπάρξουν εργοδότες που θα πιέζουν τους εργαζόμενους να συνεχίσουν να εργάζονται ακόμη και όταν δεν είναι σε θέση να το κάνουν. Υπάρχει επίσης ο κίνδυνος να δημιουργηθεί μια κουλτούρα όπου οι εργαζόμενοι δεν θα μπορούν να αναρρώσουν πλήρως, καθώς θα νιώθουν την πίεση να παραμείνουν παραγωγικοί.

Σε αυτές τις χώρες, έχουν τεθεί συγκεκριμένοι κανόνες και ρυθμίσεις για να διασφαλιστεί ότι η εργασία κατά τη διάρκεια αναρρωτικής άδειας γίνεται με γνώμονα την υγεία και την ευημερία του εργαζομένου. Οι εργαζόμενοι που επωφελούνται από αυτήν την πρακτική μπορούν να το κάνουν μόνο με την έγκριση του γιατρού τους και σε συνεργασία με τον εργοδότη τους. Οι κανόνες αυτοί αποσκοπούν στο να αποφευχθούν καταχρήσεις και να διασφαλιστεί ότι η εργασία γίνεται με βάση τις πραγματικές δυνατότητες του εργαζομένου, χωρίς να επιβαρύνει την υγεία του.

Αυτή η νέα προσέγγιση παρέχει ένα σημαντικό επίπεδο ευελιξίας σε εργαζόμενους και εργοδότες, επιτρέποντας την προσαρμογή των συνθηκών εργασίας στις ανάγκες υγείας των ατόμων. Αν και υπάρχουν ανησυχίες για πιθανές καταχρήσεις, η σωστή εφαρμογή της πρακτικής μπορεί να ωφελήσει την υγεία των εργαζομένων και την αποδοτικότητα των επιχειρήσεων, διατηρώντας παράλληλα την ισορροπία μεταξύ εργασίας και υγείας.

Δώδεκα ευρωπαϊκές χώρες, είτε ανήκουν είτε όχι στην ΕΕ, ήδη προβλέπουν ευέλικτη αναρρωτική άδεια στην εργατική τους νομοθεσία. Τα τελευταία επιτρέπουν στον εργαζόμενο, ακόμη και όταν δεν είναι σε θέση να επιστρέψει πλήρως στη θέση του, να μπορεί να ασκήσει εν μέρει τα καθήκοντά του.

Aυτό το εργασιακό καθεστώς προβλέπεται σε οικονομίες της Βόρειας Ευρώπης, όπως η Σουηδία, η Νορβηγία, η Φινλανδία, η Γερμανία, η Ολλανδία ή το Ηνωμένο Βασίλειο, αλλά και στο Νότο, όπως η Ιταλία. Επιπλέον, το 2018, η Επιτροπή Απασχόλησης και Κοινωνικών Υποθέσεων του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου τάχθηκε υπέρ της εφαρμογής του. Το ίδρυμα βασίστηκε σε τεχνικά επιχειρήματα που υποδηλώνουν ότι η διευκόλυνση της πρόωρης επιστροφής στην εργασία, πάντα υπό ασφαλείς συνθήκες, θα μπορούσε να είναι επωφελής για την ευημερία των εργαζομένων.

Ο κοινός παρονομαστής όλων αυτών των συστημάτων είναι ότι επιτρέπουν στους εργαζόμενους να επιστρέψουν σταδιακά στα καθήκοντά τους μέσω μερικής εργασίας ή τροποποίησης των καθηκόντων τους. Αυτές οι χώρες έχουν δείξει ότι μια εξατομικευμένη προσέγγιση μπορεί να είναι επωφελής για τους εργαζόμενους στη διαδικασία ανάκαμψης, χωρίς την ανάγκη να διακοπεί εντελώς η επαγγελματική τους ζωή.

Σουηδία

Έχει δημιουργηθεί ένα ολοκληρωμένο μοντέλο που διευκολύνει τη μετάβαση των εργαζομένων από την ιατρική άδεια στην πλήρη ανάρρωση, προωθώντας τη μερική απασχόληση σε καταστάσεις όπου η ασθένεια το δικαιολογεί. Η προσέγγισή του επιδιώκει όχι μόνο να προωθήσει την ανάκαμψη του εργαζομένου, αλλά και να διατηρήσει τη σύνδεσή του με το εργασιακό περιβάλλον.

Ο αριθμός του «ασφαλισμένου με μειωμένη ικανότητα εργασίας» ισχύει για όσους εργαζομένους, αν και αντιμετωπίζουν προσωρινούς περιορισμούς λόγω ασθένειας ή τραυματισμού, είναι ικανοί να εκτελέσουν ορισμένες λειτουργίες. Αυτό το μοντέλο επιτρέπει τη σταδιακή επιστροφή στην εργασία. Η αποκατάσταση πραγματοποιείται μέσω επίσημης διαδικασίας, όπου τόσο ο εργαζόμενος όσο και ο γιατρός πρέπει να συμφωνήσουν για το σχέδιο επιστροφής.

Στη Σουηδία, ενθαρρύνεται ο ενεργός διάλογος μεταξύ του εργαζομένου, του εργοδότη και των επαγγελματιών υγείας για τη δημιουργία ενός ευέλικτου προγράμματος που να λαμβάνει υπόψη τους περιορισμούς του εργαζομένου.

Γερμανία

Η Γερμανία, αν και προσφέρει επίσης τη δυνατότητα μερικής εργασίας κατά τη διάρκεια της αναρρωτικής άδειας, καθιερώνει πιο αυστηρούς όρους που μπορεί να περιπλέξουν την επιστροφή των εργαζομένων.

Η γραφειοκρατία και η ακαμψία στην αξιολόγηση της ικανότητας εργασίας μπορεί να σημαίνει ότι αυτό το σύστημα δεν ωφελεί πάντα τον εργαζόμενο. Το μοντέλο ονομάζεται Stufenweise Wiedereingliederung, το οποίο μεταφράζεται ως σταδιακή επανένταξη στην εργασία. Αυτό το μοντέλο απαιτεί ιατρική συνταγή για την εφαρμογή του.

Η επαναφορά είναι σταδιακή και μπορεί να διαρκέσει έως και τρία χρόνια, επιτρέποντας στον εργαζόμενο να επιστρέψει σταδιακά, αυξάνοντας τον φόρτο εργασίας και τον μισθό του καθώς προσαρμόζονται.

Γαλλία

Ομοίως, η γαλλική χώρα έχει υιοθετήσει μέτρα που επιτρέπουν προσαρμογές στον φόρτο εργασίας και ευελιξία στα χρονοδιαγράμματα, γεγονός που ευνοεί μια πιο ρευστή και αποτελεσματική επανένταξη. Το μοντέλο Temps partiel therapeutique επιτρέπει στους εργαζομένους να επιστρέφουν σταδιακά στην εργασία τους, πάντα με έγκριση γιατρού. Η μερική επιστροφή κυμαίνεται μεταξύ 50% και 90% του χρόνου εργασίας.

Οι εξουσιοδοτήσεις επανεξετάζονται κάθε έναν έως τρεις μήνες και εάν ο εργαζόμενος δεν αναρρώσει εντός ενός έτους, μπορεί να επιστρέψει σε πλήρη άδεια ή να προσπαθήσει ξανά για προοδευτική επιστροφή.

Ηνωμένο Βασίλειο

Στη Βρετανία έχουν εφαρμόσει μια καινοτόμο προσέγγιση μέσω πιστοποιητικών γνωστών ως «fit notes», τα οποία επιτρέπουν στους γιατρούς να πιστοποιούν ότι ένας υπάλληλος μπορεί να εκτελέσει ορισμένες λειτουργίες, ακόμη και αν δεν είναι ικανός να επιστρέψει στην πλήρη εργασία. Αυτό το μέτρο, με την υποστήριξη της τεχνολογίας, διευκολύνει τη σταδιακή επιστροφή των εργαζομένων, προσαρμόζοντας τις ευθύνες τους στην κατάσταση της υγείας τους.

Φινλανδία

Το μοντέλο άδειας εποπτεύεται από την Kela, μια οντότητα που λειτουργεί όπως η Κοινωνική Ασφάλιση. Από τη δέκατη μέρα της αναρρωτικής άδειας οι εργαζόμενοι αρχίζουν να λαμβάνουν κρατική επιδότηση αντί του μισθού τους. Επιπλέον, υπάρχει η δυνατότητα μερικής επιστροφής στην εργασία, κατά την οποία ο εργαζόμενος μπορεί να αναλάβει μέρος των εργασιακών του ευθυνών.

Αυτή η διαδικασία, που συμφωνήθηκε μεταξύ του γιατρού και του εργαζομένου, συμπληρώνεται από μια επιδότηση αποκατάστασης, γνωστή ως Kuntoutustuki, η οποία εγγυάται ότι ο φόρτος εργασίας δεν επηρεάζει αρνητικά την ανάρρωση του εργαζομένου.

Ολλανδία

Στην Ολλανδία, μπορεί να συμβεί προοδευτική επανένταξη, με μερική εργασία ή προσαρμογή της θέσης εργασίας. Αυτή η χώρα είναι γνωστή για την έμφαση που δίνει στην αποδοτικότητα της εργασίας και την ευημερία των εργαζομένων.

Οι Ολλανδοί υπάλληλοι απολαμβάνουν μικρότερες εβδομάδες εργασίας, άφθονες ημέρες διακοπών και μια κουλτούρα που σέβεται τον προσωπικό χρόνο. Σε αυτή τη χώρα, οι εργοδότες αναλαμβάνουν υψηλότερο κόστος αποζημίωσης για αναρρωτική άδεια, το οποίο, σύμφωνα με ανάλυση του Ευρωπαϊκού Οργανισμού για την Ασφάλεια και την Υγεία στην Εργασία, «τους δίνει ένα σαφές και άμεσο κίνητρο να εφαρμόσουν πιο αποτελεσματικές διαδικασίες αποκατάστασης».

Ο οργανισμός τονίζει επίσης ότι, αν και υπάρχει πρόοδος προς πιο εξατομικευμένες προσεγγίσεις και νωρίτερη παρέμβαση για τη διαχείριση της επιστροφής στην εργασία, αυτή η αλλαγή μπορεί να παρουσιάσει σημαντικές προκλήσεις, ειδικά για τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις.

Δανία

Υπάρχει παρόμοιο μοντέλο με αυτό της Ολλανδίας, με πολλή επαφή με την υπηρεσία υγείας. Για χρόνια, αυτή η σκανδιναβική χώρα υπερηφανεύεται για την προώθηση «ευέλικτων ωραρίων εργασίας» σε όλους τους τύπους εργασιακών καταστάσεων, συμπεριλαμβανομένης της αναρρωτικής άδειας λόγω προσωρινής αναπηρίας.

Βέλγιο

Η επιστροφή στην εργασία μετά από αναρρωτική άδεια έχει αποκτήσει σημασία στην πολιτική και κοινωνική ατζέντα από το 2010, λόγω της αύξησης των περιπτώσεων απουσίας λόγω χρόνιων ασθενειών και της συνακόλουθης αύξησης των δαπανών κοινωνικής ασφάλισης.

Για την αντιμετώπιση αυτού του ζητήματος, οι κυβερνήσεις έχουν εφαρμόσει νέες πολιτικές ενεργοποίησης και οι κοινωνικοί εταίροι διαδραμάτισαν βασικό ρόλο στο σχεδιασμό μιας νέας επίσημης διαδικασίας επανένταξης για τους εργαζόμενους που επιθυμούν να επιστρέψουν στην εργασία τους. Μέσω των προτάσεών τους, επηρέασαν τη νομοθεσία, θεσπίζοντας αρχές και διαδικασίες με τη συμμετοχή ειδικών στον τομέα της υγείας της εργασίας και επιτροπών υγείας και ασφάλειας σε επίπεδο εταιρείας.

Ιταλία

Το νομικό και συμβατικό πλαίσιο για την επιστροφή στην εργασία είναι κατακερματισμένο και επικεντρώνεται κυρίως σε άτομα με χρόνιες ασθένειες και αναπηρίες. Έχουν κάποιες θετικές εμπειρίες σε τοπικό και επιχειρηματικό επίπεδο, που προκύπτουν από τη συνεργασία μεταξύ κοινωνικών εταίρων και άλλων ενδιαφερομένων, που έχουν σημειώσει πρόοδο στη μερική επιστροφή στην εργασία.

Νορβηγία

Στη Νορβηγία, το σύστημα αναρρωτικής άδειας είναι ευέλικτο και επιτρέπει στους άρρωστους εργαζόμενους να λαμβάνουν πλήρεις μισθολογικές παροχές για περίοδο έως και 12 μηνών. Αρχικά, ο εργοδότης καλύπτει τις πρώτες 16 ημέρες της αναρρωτικής άδειας και στη συνέχεια το Εθνικό Σχέδιο Ασφάλισης, που διαχειρίζεται η Νορβηγική Υπηρεσία Εργασίας και Πρόνοιας (NAV), αναλαμβάνει τις υπόλοιπες.

Η αποζημίωση προσαρμόζεται στο ποσοστό αναπηρίας του εργαζομένου, επιτρέποντας τη σταδιακή επιστροφή στην εργασία. Μετά από τέσσερις εβδομάδες απουσίας, ο εργοδότης και ο εργαζόμενος συνεργάζονται για να σχεδιάσουν ένα σχέδιο επιστροφής. Εάν η άδεια εκτείνεται πέραν των οκτώ εβδομάδων χωρίς εργασιακή δραστηριότητα, απαιτείται ιατρική αιτιολόγηση. Επιπλέον, η NAV παρακολουθεί τη διαδικασία και μπορεί να προτείνει παρεμβάσεις για τη διευκόλυνση της επιστροφής στην εργασία.

Χώρες με περιορισμένες πολιτικές

Ωστόσο, δεν συμμερίζονται όλες οι ευρωπαϊκές χώρες αυτήν την προοπτική για την αποκατάσταση και την επανένταξη στην εργασία. Σε χώρες όπως η Ελλάδα, η Πολωνία, η Μάλτα και η Κροατία, οι πολιτικές επικεντρώνονται περισσότερο στην προσωρινή αναρρωτική άδεια, χωρίς να εξετάζεται η προοδευτική επιστροφή στην εργασία. Αυτή η προσέγγιση θα μπορούσε να οδηγήσει σε έλλειψη ενδιαφέροντος εκ μέρους των εργοδοτών για την προώθηση της ανάκαμψης των εργαζομένων τους, διαιωνίζοντας την αδράνεια και περιορίζοντας τις ευκαιρίες για αποτελεσματική επανένταξη.

Όπως έχει ήδη τονισθεί από πολλά ευρωπαϊκά μέσα ενημέρωσης, ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός για την Ασφάλεια και την Υγεία στην Εργασία ταξινομεί τις προσεγγίσεις σε τέσσερις κύριες ομάδες: μία που δίνει προτεραιότητα στην αποκατάσταση και την ένταξη του εργαζομένου σε αναρρωτική άδεια, όπως στην περίπτωση της Ολλανδίας, της Γερμανίας και της Δανίας μαζί με Φινλανδία και Νορβηγί.

Ένα άλλο που εστιάζει στην ενσωμάτωση, αλλά λαμβάνει υπόψη και τον οικονομικό αντίκτυπο, όπως συμβαίνει στο Ηνωμένο Βασίλειο, τη Γαλλία, το Βέλγιο και την Ιταλία. Ένα τρίτο που προσφέρει περιορισμένη υποστήριξη για την επιστροφή στην εργασία, όπου βρίσκονται χώρες όπως η Ισπανία, η Ιρλανδία, η Βουλγαρία, η Πορτογαλία και η Ρουμανία· και, τέλος, μια ομάδα στην οποία δεν παρέχεται σαφής υποστήριξη ούτε στην αποκατάσταση ούτε στην επιστροφή στην εργασία.

Οι Σκανδιναβικές χώρες ξεχωρίζουν ως αναφορές, όπως η Γαλλία, για την ενσωμάτωση καινοτόμων και προηγμένων πρακτικών στα ρυθμιστικά τους πλαίσια.

Η ευελιξία στην αναρρωτική άδεια μπορεί να ευνοήσει τόσο την ανάκαμψη του εργαζομένου όσο και τη βιωσιμότητα του εργασιακού περιβάλλοντος, σύμφωνα με τους εμπειρογνώμονες που ζητήθηκαν.

Αρκετές μελέτες υποστηρίζουν το νέο μοντέλο

Αρκετές επιστημονικές μελέτες δείχνουν ότι η παράταση της εργασιακής αδράνειας όχι μόνο δεν είναι πάντα απαραίτητη, αλλά μπορεί να είναι και αντιπαραγωγική.

Πολλές παθολογίες ή τραυματισμοί ξεκινούν με μια οξεία φάση που είναι εντελώς αναπηρική, αλλά στη συνέχεια προχωρούν σε μια παρατεταμένη περίοδο ανάρρωσης όπου τα συμπτώματα μειώνονται και το άτομο ανακτά σιγά σιγά τις ικανότητες που είναι απαραίτητες για την καθημερινή ζωή. Διαφορετικά, έχει αποδειχθεί ότι όσο μεγαλύτερη είναι η περίοδος της αναρρωτικής άδειας, τόσο πιο περίπλοκη γίνεται η επιστροφή στη συνήθη θέση, καθώς η εργασιακή κακή προσαρμογή τείνει να αυξάνεται με την πάροδο του χρόνου.

Για παράδειγμα, οι μυοσκελετικές παθήσεις, όπως η οσφυαλγία ή ο αυχενικός πόνος, είναι η κύρια αιτία αναρρωτικής άδειας. Οι τελευταίες επιστημονικές συστάσεις σχετικά με τη θεραπεία του υποδηλώνουν ότι, σε αντίθεση με την παραδοσιακή πεποίθηση, είναι προτιμότερο να αποφεύγεται η υπερβολική ανάπαυση και να διατηρείται μέτρια δραστηριότητα. Έτσι, έχει αποδειχθεί ότι η προσαρμογή των λειτουργιών εργασίας ώστε να επιτρέψει στον εργαζόμενο να επιστρέψει στην εργασία του ευνοεί την ανάρρωσή του και αποτρέπει τις υποτροπές.

Παρόμοια κατάσταση παρατηρείται σε εργαζόμενους που πάσχουν από ψυχικές ασθένειες, οι οποίες αποτελούν τη δεύτερη αιτία αναρρωτικής άδειας. Έχει αποδειχθεί ότι οι παρατεταμένες περίοδοι αδράνειας επηρεάζουν αρνητικά την αυτοεκτίμηση και την αντίληψη της δικής του ικανότητας, προάγοντας την κοινωνική απομόνωση και τροφοδοτώντας συμπεριφορές απόσυρσης που μπορούν να επιδεινώσουν την ιατρική τους κατάσταση.

Ο καρκίνος είναι η τρίτη κύρια αιτία προσωρινών αναπηριών. Οι εργαζόμενοι που έχουν διαγνωστεί με αυτή την επάρατο νόσο αντιμετωπίζουν επίσης σημαντικές προκλήσεις επιστρέφοντας στην εργασία τους μόλις σταθεροποιηθεί η κατάστασή τους. Συχνά αντιμετωπίζουν τον κίνδυνο να αποκλειστούν από την αγορά εργασίας, καθώς μπορεί να υποστούν συνέπειες όπως πόνο ή χρόνια κόπωση. Ωστόσο, οι ενώσεις ασθενών υποστηρίζουν τη διευκόλυνση της επανένταξης όσων επιθυμούν να επιστρέψουν στην εργασία τους, καθώς είναι απαραίτητο να ανακτηθεί μια ποιότητα ζωής συγκρίσιμη με αυτή που είχαν πριν από τη νόσο.