Θαλάσσιοι καύσωνες: Οι κοινωνικές και οικονομικές συνέπειες – Πώς επηρεάζουν τον καιρό στη στεριά

Πιο συχνοί είναι τα τελευταία χρόνια οι θαλάσσιοι καύσωνες επηρεάζοντας τις καιρικές συνθήκες και στη στεριά και προκαλώντας σημαντικές κοινωνικές και οικονομικές επιπτώσεις. Το καλοκαίρι του 2023 οι βορειοδυτικές χώρες της Ευρώπης ήρθαν αντιμέτωπες με πρωτοφανείς τιμές θερμοκρασίας στην επιφάνεια της θάλασσας, οι οποίες τοπικά κυμάνθηκαν έως και 5 °C (π.χ. βόρεια της Ιρλανδίας) πάνω από τα κανονικά για την εποχή επίπεδα.

Σύμφωνα με πρόσφατη επιστημονική μελέτη, η ανάπτυξη αυτού του φαινομένου ευνοήθηκε από την επικράτηση ατμοσφαιρικού αντικυκλώνα, οδηγώντας σε έναν από τους μεγαλύτερους σε διάρκεια ( περίπου 16 ημέρες) και ένταση θαλάσσιους καύσωνες που έχουν καταγραφεί τα τελευταία χρόνια στην περιοχή.

Με τη σειρά τους, αυτές οι ακραίες τιμές θερμοκρασίας της επιφάνειας της θάλασσας οδήγησαν σε μείωση της νεφοκάλυψης πάνω από τη θάλασσα, αλλά και σε θερμοκρασίες ρεκόρ πάνω από τη στεριά, συνεισφέροντας μέχρι και στη δημιουργία βροχοπτώσεων από θερμικές καταιγίδες, όπως αναφέρει το climatebook.

Οι θαλάσσιοι καύσωνες φαίνεται να οδηγούν σε αύξηση της θερμοκρασίας του αέρα και της υγρασίας αλλά και σε πιο ασθενείς ανέμους στις παράκτιες περιοχές, αυξάνοντας τον βαθμό θερμικής δυσφορίας κατά την καλοκαιρινή περίοδο.

Στην εικόνα που ακολουθεί καταγράφεται η μέση θερμοκρασιακή ανωμαλία στην επιφάνεια της θάλασσας κατά την περίοδο κορύφωσης του θαλάσσιου καύσωνα (19-25/6/2023), σε σχέση με την περίοδο αναφοράς 1982-2012.

Επίσης απεικονίζονται με μαύρο περίγραμμα: Θαλάσσιος καύσωνας κατηγορίας II, με διαγραμμίσεις: Θαλάσσιος καύσωνας κατηγορίας III, με κίτρινο περίγραμμα: Θαλάσσιος καύσωνας κατηγορίας IV.

Τα δεδομένα της περιόδου προέρχονται από το σετ δεδομένων OSTIA. Πηγή: Berthou et al., (2024)

Πιο συγκεκριμένα, ο Βορειοδυτικός Ατλαντικός παρουσίασε αυξημένες τιμές θερμοκρασίας ήδη από τον Μάιο του 2023, ενώ το πρώτο μισό του Ιουνίου χαρακτηρίστηκε από παρατεταμένη ηλιοφάνεια, υψηλές τιμές θερμοκρασίας αέρα, χαμηλό κυματισμό, και ασθενή παλίρροια σε ορισμένες περιοχές. Οι παράγοντες αυτοί διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο, καθιστώντας πιο ρηχό το επιφανειακό στρώμα του ωκεανού, του οποίου η θερμοκρασία ήταν υψηλή λόγω αυξημένης ηλιακής ακτινοβολίας. Ωστόσο, η μέση θερμοκρασία της θάλασσας γύρω από τις βορειοδυτικές περιοχές της Ευρώπης κατά τη δεύτερη εβδομάδα του Ιουνίου 2023, φαίνεται να αυξήθηκε κατά 2.4 °C μέσα σε μόλις 6 ημέρες (10-16 Ιούνη 2023).

Πώς επηρεάζουν τον καιρό στη στεριά

Λόγω της στρωμάτωσης του ωκεανού που προκάλεσαν οι παραπάνω συνθήκες, η μεγάλη ποσότητα θερμότητας παρέμεινε “εγκλωβισμένη” στο ρηχό, επιφανειακό ωκεάνιο στρώμα.

Ο θαλάσσιος καύσωνας με τη σειρά του φαίνεται να προκάλεσε αύξηση της θερμοκρασίας του αέρα κατά 0.6 °C καθώς και του υετού κατα 23 % πάνω από τη Βρετανία, μέσω της θαλάσσιας αύρας, η οποία μετέφερε θερμότητα και υγρασία από την θάλασσα στη στεριά. Σύμφωνα με τους επιστήμονες, ο υετός που παρατηρήθηκε στις περιοχές αυτές λόγω ισχυρών ανοδικών κινήσεων των αερίων μαζών, θα ήταν απίθανο να συμβούν χωρίς την ύπαρξη των υψηλών αυτών τιμών θερμοκρασίας της θάλασσας.

Ταυτόχρονα, η παρουσία του θαλάσσιου καύσωνα οδήγησε σε μειωμένη νεφοκάλυψη, η οποία ενέτεινε την ηλιακή ακτινοβολία, η οποία εν συνεχεία αύξησε περαιτέρω τη θερμοκρασία της θάλασσας κ.ο.κ. Ο θαλάσσιος καύσωνας έλαβε τέλος στις αρχές του Ιουλίου 2023, εξαιτίας της ανάμειξης της υδάτινης στήλης από τους ισχυρούς ανέμους που συνόδευαν ένα ατμοσφαιρικό σύστημα χαμηλής πίεσης.

Το απαισιόδοξο σενάριο

Η μελέτη επισημαίνει ότι η τάση θέρμανσης των τελευταίων 20 ετών στη περιοχή είναι υπεύθυνη για την υψηλή ένταση του θαλάσσιου αυτού καύσωνα. Μάλιστα, ο ρυθμός αύξησης της θερμοκρασίας της θάλασσας στις περιοχές αυτές, σύμφωνα με τα πιο απαισιόδοξα σενάρια της κλιματικής (RCP8.5) πρόκειται να δημιουργήσει συνθήκες στις οποίες τα μελλοντικά (2070-2098) φαινόμενα καύσωνα της θάλασσας θα είναι πιο ισχυρά.

Τα αποτελέσματα της συγκεκριμένης εργασίας έρχονται να επιβεβαιώσουν μια παλαιότερη μελέτη παγκόσμιας κλίμακας, σύμφωνα με την οποία οι θαλάσσιοι καύσωνες φαίνεται να οδηγούν σε αύξηση της θερμοκρασίας του αέρα και της υγρασίας αλλά και σε πιο ασθενείς ανέμους στις παράκτιες περιοχές, αυξάνοντας τον βαθμό θερμικής δυσφορίας κατά την καλοκαιρινή περίοδο.

Η συχνότητα εμφάνισης θαλάσσιων καυσώνων αυξήθηκε κατά 54%

Οι θαλάσσιοι καύσωνες είναι ένα από τα αποκαλούμενα ακραία καιρικά φαινόμενα, συνέπεια της κλιματικής αλλαγής, που χαρακτηρίζεται από σημαντική αύξηση της μέσης θερμοκρασίας της θάλασσας για αρκετό χρονικό διάστημα. Συμβαίνουν οπουδήποτε στον ωκεανό, σε μικρές ή μεγάλες χωροχρονικές κλίμακες, ανεξάρτητα από την εποχή. Πολλές φορές οι υψηλές θερμοκρασίες φτάνουν μέχρι τα βαθύτερα στρώματα της θάλασσας.

Οι θαλάσσιοι καύσωνες προκαλούν, απότομες αλλαγές στα θαλάσσια οικοσυστήματα καθώς και καταστροφές στις ιχθυοκαλλιέργειες με σημαντικό οικονομικό αντίκτυπο

Η συχνότητα εμφάνισης των θαλάσσιων καυσώνων έχει αυξηθεί κατά 54% τα τελευταία 100 χρόνια, με καταστροφικές συνέπειες τόσο για τα θαλάσσια οικοσυστήματα όσο και για τη βιομηχανική αλιεία, αλλά και τις κοινωνίες που βασίζονται σε αυτά.

Καταστροφικές συνέπειες

Οι ακραία υψηλές θερμοκρασίες στον ωκεανό δύνανται να προκαλέσουν αιφνίδιο θάνατο, ασθένειες ή γενετικές ανωμαλίες σε θαλάσσιους οργανισμούς διαφόρων ειδών (π.χ. θηλαστικά, ψάρια, kelp forests), αποχρωματισμό κοραλλιών και τοξική άνθιση φυτοπλαγκτού, όπως αναφέρεται σε παλαιότερο άρθρο στη σελίδα του ΕΚΠΑ, από τους Σοφία Δαρμαράκη (μεταδιδακτορική ερευνήτρια) και Διονύση Ραΐτσου (Επικ. Καθηγητή Θαλάσσιας Βιολογίας).

Επίσης πολλά θαλάσσια είδη μεταναστεύουν, μη μπορώντας να ανταπεξέλθουν στην απότομη αύξηση της θερμοκρασίας, με τη θέση τους να καταλαμβάνεται από νέα είδη, προκαλώντας μια αντίστοιχα απότομη αναδιοργάνωση των θαλάσσιων οικοσυστημάτων, σε λίγες μόνο εβδομάδες. Ταυτόχρονα, η εξαφάνιση ή και υποβάθμιση των θαλάσσιων λιβαδιών λόγω των ακραία υψηλών θερμοκρασιών πιθανολογείται πως ευθύνεται για την εκπομπή μεγάλων ποσοτήτων CO2 πίσω στην ατμόσφαιρα.

Παράλληλα, οι επιπτώσεις των θαλάσσιων καυσώνων στις οικοσυστημικές υπηρεσίες γίνονται εμφανείς μέσω της εξαφάνισης ή της μείωσης των αποθεμάτων θαλάσσιων ειδών προς εκμετάλλευση από τη βιομηχανία της αλιείας, η οποία δύναται να καταρρεύσει με επακόλουθα από τον περιορισμό της διαθέσιμης τροφής και την αύξηση της ανεργίας, μέχρι και την δημιουργία εντάσεων μεταξύ χωρών.

Ο τομέας των υδατοκαλλιεργειών δε θα μπορούσε να μείνει ανεπηρέαστος, με τους θαλάσσιους καύσωνες να προκαλούν ασθένειες στα υπό καλλιέργεια είδη, οδηγώντας σε  αντίστοιχη μείωση στην παροχή υπηρεσιών και οικονομικών απολαβών. Αντίστοιχα το ίδιο συμβαίνει με την βιομηχανία του τουρισμού και της ερασιτεχνικής αλιείας.