Κλιματική αλλαγή: Κινδυνεύουν πάνω από 300.000 παιδιά σε όλη την Ελλάδα

Η νέα έκθεση της Unicef για την κλιματική αλλαγή και τις επιπτώσεις της στην ευημερία των παιδιών στην Ελλάδα έρχεται για να μας ταρακουνήσει όλους, αλλά πρωτίστως την πολιτεία. Συνήθως η δημοσιογραφική γλώσσα αρέσκεται σε εντυπωσιακές λέξεις του τύπου «κόλαφος, σοκ, καταπέλτης», αλλά στη συγκεκριμένη περίπτωση ο χαρακτηρισμός δεν είναι καθόλου υπερβολικός.

Σε μια εμπεριστατωμένη πολυσέλιδη μελέτη, που πραγματοποιήθηκε από κοινού με το ΕΛΙΑΜΕΠ, η Unicef αποδεικνύει με χειροπιαστά στοιχεία ότι η κλιματική κρίση είναι «κρίση των δικαιωμάτων των παιδιών».

Η έκθεση υπογραμμίζει ότι τα παιδιά, ιδιαίτερα όσα ανήκουν σε ευάλωτες ομάδες – συμπεριλαμβανομένων των κοριτσιών, των παιδιών με αναπηρίες, των εκτοπισμένων παιδιών και εκείνων που ζουν στη φτώχεια – φέρουν το μεγαλύτερο βάρος από τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής.

Καθώς τα ακραία καιρικά φαινόμενα γίνονται πιο συχνά και πιο έντονα, τα παιδιά στην Ελλάδα αντιμετωπίζουν απειλές για την εκπαίδευση, την ψυχική τους υγεία και τη γενική ευημερία τους.

Σε κίνδυνο πάνω από 300.000 παιδιά

Με βάση την ανάλυση των δεδομένων ανά γεωγραφική περιοχή, εκτιμάται ότι 307.763 παιδιά διατρέχουν υψηλό κίνδυνο να πληγούν από τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στην Ελλάδα.

Όπως σημειώνεται στα βασικά συμπεράσματα της έκθεσης, η  Πελοπόννησος, η Θεσσαλία και η Δυτική Ελλάδα είναι οι τρεις Περιφέρειες της Ελλάδας με υψηλότερο κίνδυνο καταστροφών που συνδέονται με την κλιματική αλλαγή.

Οι ερευνητές υπενθυμίζουν ότι το 2023 ήταν το θερμότερο έτος των τελευταίων 30 ετών και το τρίτο ξηρότερο έτος από το 1991.

Επιπλέον την περίοδο Μαϊου Μαΐου-Σεπτεμβρίου 2024, 25 Δήμοι της Ελλάδας κήρυξαν κατάσταση έκτακτης ανάγκης λόγω ξηρασίας και υδατικής πίεσης.

Σε ένα τέτοιο αντίξοο κλίμα – κυριολεκτικά και μεταφορικά – η Unicef υπογραμμίζει ότι «το υφιστάμενο εθνικό πολιτικό & κανονιστικό πλαίσιο για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή στερείται συγκεκριμένων μέτρων και προβλέψεων που έχουν διαμορφωθεί από και για τα παιδιά».

Σχολεία ανοχύρωτα στην κλιματική αλλαγή

Κάποια από τα πιο εντυπωσιακά, και ντροπιαστικά για τη χώρα μας, ευρήματα προκύπτουν από την έρευνα γνώμης που έγινε μέσα από την πλατφόρμα U-Report της Unicef, η οποία έχει πάνω 4.000 εγγεγραμμένους χρήστες.

Αντιπροσωπευτικό δείγμα μαθητών και νέων από 13 περιφέρειες της Ελλάδας απάντησε σε δομημένο ερωτηματολόγιο για τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής και της υποβάθμισης του περιβάλλοντος.

Επιπλέον συστάθηκαν ομάδες εστίασης (focus groups) , με τη συμμετοχή μαθητών και εκπαιδευτικών από σχολεία της Αττικής και της Θεσσαλίας που εμβάθυναν στα θέματα της δημοσκόπησης.

Στις απαντήσεις των παιδιών αποτυπώνονται οι τεράστιες ελλείψεις των δημόσιων σχολείων στην αντιμετώπιση των ακραίων καιρικών φαινομένων που συνδέονται με την κλιματική αλλαγή.

Σχεδόν το 70% των μαθητών ανέφεραν ότι δεν μπόρεσαν να παρακολουθήσουν τα μαθήματά τους σύμφωνα με το πρόγραμμα λόγω δυσμενών καιρικών συνθηκών κατά τη διάρκεια του τελευταίου έτους.

«Σχολεία που πλημμυρίζουν με λίγη βροχή, χωρίς κονδύλια για πετρέλαιο θέρμανσης και όπου τα παιδιά αναγκάζονταν να κάνουν μάθημα φορώντας τα μπουφάν τους».

Τα ποσοστά αυτά αγγίζουν το 80% με 90% στα σχολεία της Θεσσαλίας, των Ιονίων Νήσων, του Νότιου Αιγαίου, της Κεντρικής και Δυτικής Ελλάδας και της Πελοποννήσου.

Το 80% των εκπαιδευτικών δήλωσαν ότι τα σχολεία στα οποία εργάζονται (ή έχουν εργαστεί στο παρελθόν) δεν είναι επαρκώς εξοπλισμένα για την αντιμετώπιση ακραίων καιρικών φαινομένων.

Στην ερώτηση «γνωρίζεις αν το σχολείο σου είναι κατάλληλα εξοπλισμένο για τις καιρικές συνθήκες που επικρατούν στην περιοχή σου;» (πράσινο στην αυλή, καλοριφέρ-κλιματιστικά, αντιπλημμυρικές έξοδοι κινδύνου κ.λπ), μόνο ο ένας στους δύο μαθητές απάντησε θετικά. Οι 4 στους 10 απάντησαν αρνητικά και ένας στους 10 δεν έδωσε απάντηση.

Σχολεία που πλημμυρίζουν

Τα βασικότερα προβλήματα που αναφέρθηκαν στις ομάδες εστίασης ήταν το ελάχιστο ή μηδενικό πράσινο στις αυλές των σχολείων, η περιορισμένη χρήση του πετρελαίου θέρμανσης το χειμώνα και η έλλειψη κλιματιστικών σε κάποιες ή σε όλες τις σχολικές αίθουσες.

Αποκαλυπτικές είναι οι μαρτυρίες δασκάλων και μαθητών που παραθέτει ενδεικτικά η έκθεση:

«Δυστυχώς τα σχολεία είναι συχνά ανεπαρκή για τις τυπικές καιρικές συνθήκες, πόσο μάλλον για τα ακραία φαινόμενα που επιφέρει η κλιματική αλλαγή. Έχω δουλέψει σε σχολεία που πλημμύρισαν με λίγη βροχή, που δεν είχαν τα κονδύλια για πετρέλαιο θέρμανσης το χειμώνα και όπου τα παιδιά αναγκάζονταν να κάνουν μάθημα σε παγωμένες αίθουσες, φορώντας τα μπουφάν τους».

»Είναι  σπάνιο να βρει κανείς κλιματισμό στις αίθουσες διδασκαλίας και είναι μια σκληρή πραγματικότητα ότι πολλά σχολεία αγωνίζονται για να παρέχουν στοιχειώδεις ανέσεις στους μαθητές τους», αναφέρει καθηγητής.

Φέρτε ανεμιστήρες από το σπίτι σας

«Κατά τη διάρκεια των απολυτηρίων σχολικών εξετάσεων, επισκεφθήκαμε σχολεία όπου οι αίθουσες διδασκαλίας ήταν απελπιστικά ζεστές, με αποτέλεσμα τα παιδιά να φέρνουν ανεμιστήρες από τα σπίτια τους», δηλώνει άλλος εκπαιδευτικός.

Επιπλέον, οι ίδιοι οι μαθητές εξέφρασαν ανησυχίες σχετικά με τον αντίκτυπο των ακραίων καιρικών συνθηκών στην ετοιμότητα των σχολείων, λόγω της κλιματικής αλλαγής. Τόνισαν ότι οι ανεπαρκείς υποδομές, σε συνδυασμό με τα ακραία καιρικά φαινόμενα, επηρεάζουν διάφορες πτυχές της σχολικής ζωής, συμπεριλαμβανομένων των διαλειμμάτων, των μαθημάτων και των εορτασμών στο τέλος της χρονιάς.

Η ακραία ζέστη ή οι έντονες βροχοπτώσεις καθιστούν αδύνατα τα υπαίθρια διαλείμματα μεταξύ των μαθημάτων και ενίοτε διακόπτουν τη δυνατότητα παρακολούθησης των μαθημάτων. Κάποιες από τις μαρτυρίες μαθητών που παραθέτει η έρευνα είναι οι εξής:

«Το χειρότερο είναι οι βρύσες το καλοκαίρι, όταν το νερό είναι ζεστό επειδή είναι έξω. Ενώ θέλουμε νερό, δεν μπορούμε να το πιούμε γιατί είναι πολύ ζεστό και καίει.»

«Είπα στους γονείς μου ότι αν δεν πάνε στον διευθυντή να του ζητήσουν να φτιάξει τους ανεμιστήρες (οροφής), θα ζητήσω να φύγω και να πάω σε άλλο σχολείο. Δεν μπορούμε να επικεντρωθούμε στις σπουδές μας έτσι».

Αυξημένο άγχος

Το αυξημένο άγχος, ακολουθούμενο από τον περιορισμό του πρασίνου και των δασών, ήταν οι δύο επικρατέστερες επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής που έχουν απασχολήσει τους νέους, όπως ανέφεραν στη δημοσκόπηση.

Επιπλέον οι καθηγητές ανέφεραν, ότι οι μαθητές βιώνουν διαταραχές στην καθημερινή τους ζωή στο σχολείο λόγω των καταστροφικών επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής, όπως οι πυρκαγιές και οι πλημμύρες.

Για παράδειγμα, στα σχολεία που βρίσκονται σε περιοχές που επλήγησαν από τις πλημμύρες, παρατηρήθηκε αύξηση κρουσμάτων γαστρεντερίτιδας στους μαθητές και στις μαθήτριες. Αντίστοιχα, εξαιτίας των πυρκαγιών, επιδεινώθηκαν οι αναπνευστικές παθήσεις των παιδιών.

Το 90% των μαθητών και των μαθητριών έχουν βιώσει στην περιοχή τους ακραία καιρικά φαινόμενα και καταστροφές που συνδέονται τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής. Στην κορυφή βρίσκονται οι υψηλές θερμοκρασίες, οι πυρκαγιές, η κακή ποιότητα του αέρα, οι ισχυρές βροχοπτώσεις και πλημμύρες και η ξηρασία.

Φόβος και απογοήτευση

Στην ερώτηση πολλαπλών απαντήσεων «πώς έχει επηρεάσει η κλιματική αλλαγή εσένα και τους φίλους σου;», η πλειοψηφία των συμμετεχόντων (25%) απάντησαν ότι βιώνουν αυξημένο άγχος.

Στις συζητήσεις που ακολούθησαν πολλοί μαθητές εξέφρασαν το φόβο ότι σε περίπτωση πυρκαγιάς μπορεί να μην μπορέσουν να εκκενώσουν εγκαίρως τα σπίτια τους, με φράσεις όπως «ανησυχώ για το τι μπορεί να συμβεί».

Οι συζητήσεις αποκάλυψαν επίσης μια αίσθηση θλίψης και ανησυχίας για την πιθανή εξαφάνιση ορισμένων ειδών λόγω της κλιματικής αλλαγής και της υποβάθμισης του περιβάλλοντος. Επιπλέον, ανάμεσα στους μαθητές επικρατούσε το αίσθημα της απογοήτευσης για το μέλλον. Πολλοί συμμετέχοντες δήλωσαν απαισιόδοξοι ως προς την πιθανότητα θετικής αλλαγής και απογοητευμένοι από την αποτυχία των «μεγάλων» να αναλάβουν αποφασιστικές δράσεις για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής.

Η έκθεση της Unicef εδώ