Το πείραμα του Στερτ: Οι αλυκές ως απάντηση στην κλιματική αλλαγή και τις φονικές πλημμύρες

Η κλιματική αλλαγή εντείνεται με ταχείς ρυθμούς μέσα από μετεωρολογικά φαινόμενα σε όλον τον κόσμο που δεν έχουν προηγούμενο. Τον περασμένο μήνα, τουλάχιστον 23 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους σε φονικές πλημμύρες στην Κεντρική Ευρώπη.

Τον Σεπτέμβριο, σε ορισμένες περιοχές της Αγγλίας έπεσε βροχή ενός μήνα σε μία μόνο ημέρα, ενώ οι πλημμύρες τον τελευταίο χρόνο έχουν κατακλύσει χωράφια, έχουν καταστρέψει σπίτια ή και αποκόψει ολόκληρα χωριά. Καθώς η στάθμη της θάλασσας θα ανεβαίνει και τα ακραία καιρικά φαινόμενα θα γίνονται πιο συχνά, οι ειδικοί στη Βρετανία λένε ότι τα παραδοσιακά μέσα πρόληψης δεν θα επαρκούν.

Οι κρίσιμοι καιροί απαιτούν δραστικά μέτρα, σύμφωνα με τη γνωστή ρήση που αποδίδεται στον Ιπποκράτη. Έτσι, επιστήμονες στη νοτιοδυτική Αγγλία σκέφτηκαν μια ριζοσπαστική λύση που τελικά υλοποιήθηκε στην ακτή του Σόμερσετ πριν από 10 χρόνια.

Το νερό διέρρευσε μέσα από ένα κενό πλάτους 220 μ. που εκτεινόταν εκατέρωθεν σε κανάλια και ρυάκια

Οι βάλτοι του Στερτ, που αφέθησαν να αναδημιουργηθούν ως απάντηση στην κλιματική αλλαγή

Πρώτη φορά έπειτα από αιώνες, τα νερά κατά τη διάρκεια της παλίρροιας αφέθηκαν να πλημμυρίσουν τη χερσόνησο Στερτ. Τα αποτελέσματα μία δεκαετία μετά θα μπορούσαν να λειτουργήσουν ως προσχέδιο για την προσαρμογή άλλων περιοχών στη Βρετανία – ή παγκοσμίως – στην πραγματικότητα της κλιματικής αλλαγής.

«Σεληνιακό τοπίο»

Πρόκειται για ένα «γιγαντιαίο επιστημονικό πείραμα» ως απάντηση στην κλιματική αλλαγή λέει η Άλις Λέιβερ στους New York Times, η οποία εργάζεται για την Wildfowl and Wetlands Trust που διαμόρφωσε το φιλόδοξο έργο μαζί με την Υπηρεσία Περιβάλλοντος που ευθύνεται για την προστασία της γης και των ακτών της Αγγλίας.

Το έργο Steart Marshes κόστισε 20 εκατ. λίρες (24 εκατ. ευρώ) και αρχικώς αμφισβητήθηκε από πολλούς.

Στην αρχή η χερσόνησος Στερτ έμοιαζε με «σεληνιακό τοπίο», θυμάται η Λέιβερ. Στρέμματα καλλιεργήσιμης γης αναμοχλεύονταν από μπουλντόζες και εκσκαφείς, φράχτες ισοπεδώνονταν, σχεδόν μισό εκατομμύριο κυβικά μέτρα χώματος απομακρύνονταν. Ένα νέο σύστημα ρυακιών σκάφτηκε εκατέρωθεν του ποταμού Πέρετ, τα νερά του οποίου εκβάλλουν στο κανάλι του Μπρίστολ και καταλήγουν στον Ατλαντικό Ωκεανό.

Η ιδέα ήταν να μετατραπούν οι αγροτικές εκτάσεις σε αλυκές, ένα αρχαίο οικοσύστημα που απορροφά το νερό καθώς έρχεται η παλίρροια (πλημμυρίδα) και το απελευθερώνει καθώς η θάλασσα υποχωρεί (άμπωτη). Στις 8 Σεπτεμβρίου 2014, το νερό διέρρευσε μέσα από ένα νέο κενό, πλάτους περίπου 220 μέτρων, και στη συνέχεια σε κανάλια και ρυάκια που από ψηλά έμοιαζαν με τις φλέβες ενός φύλλου. Η γη είχε παραδοθεί. Το πείραμα είχε αρχίσει.

Πείραμα του Στερτ: Οι αντιδράσεις

Το έργο δεν γνώρισε καθολική αποδοχή. Οι αγρότες, οι οποίοι αποζημιώθηκαν με περίπου 5.000 λίρες το στρέμμα (6.000 ευρώ) για να παραδώσουν τη γη τους, δεν ήταν όλοι υπέρ. «Εγώ πίστευα ότι θα μπορούσε να φέρει ευκαιρίες, αλλά υπήρχαν πολλοί που ήθελαν να ενισχυθούν οι παραδοσιακοί τρόποι πρόληψης και προστασίας. Ένιωθαν ότι ήταν όλο στημένο από την κυβέρνηση για να κάνει πίσω στα αντιπλημμυρικά έργα», λέει ο Άντι Νταρτς, ένας ντόπιος πτηνοτρόφος.

Ένας άλλος αγρότης μιλώντας σε τοπική εφημερίδα χαρακτήρισε το όλο σχέδιο «περιβαλλοντικό βανδαλισμό». Ο βουλευτής των Συντηρητικών Ίαν Λίντελ Γκρέιντζερ το κατήγγειλε στο Κοινοβούλιο ως «ένα εξωφρενικό, γελοίο σχέδιο» κατηγορώντας παράλληλα την Υπηρεσία Περιβάλλοντος ότι πιστεύει πως «οι εκτάσεις πρέπει να αφεθούν να επιστρέψουν στην ελώδη ερημιά που ήταν τον Μεσαίωνα».

Ωστόσο, υπάρχει μια αλήθεια σε αυτό. Οι αλυκές, οι οποίες δημιουργούνται από τις αποθέσεις λεπτής λάσπης που αφήνει πίσω της η υποχώρηση του θαλασσινού νερού, υπάρχουν εδώ και χιλιάδες χρόνια. Χρησιμοποιούνταν για την παραγωγή αλατιού και για τη βόσκηση ζώων κατά τη ρωμαϊκή περίοδο. Με την πάροδο των αιώνων, βέβαια, οι ελώδεις εκτάσεις θεωρήθηκαν μη παραγωγικές. Έτσι χιλιάδες στρέμματα αποξηράνθηκαν και μετατράπηκαν σε καλλιεργήσιμη γη ή αξιοποιήθηκαν για οικιστική και βιομηχανική ανάπτυξη.

Από το 1860, η Βρετανία έχει χάσει το 85% των αλυκών της, σύμφωνα με το Κέντρο Οικολογίας και Υδρολογίας του Ηνωμένου Βασιλείου. Η επιστροφή του Στερτ στην ελώδη άγρια φύση ήταν, εν μέρει, μια αναγνώριση ότι η υπερανάπτυξη της παράκτιας γης είχε κάνει τις πλημμύρες πιο πιθανές.

Κλιματική αλλαγή: Τα μυστικά του βάλτου

Το θέμα με τους βάλτους, παραδέχεται η Άλις Λέιβερ, δεν είναι κάτι που ενθουσιάζει τους ανθρώπους. Ωστόσο, κάτω από την ήρεμη όψη του υπάρχει μια αξιοσημείωτη αίσθηση δραστηριότητας που «λύνει τόσα πολλά προβλήματα».

Ο βάλτος, όπως εξηγεί, λειτουργεί ως φυσικό και εξαιρετικά αποτελεσματικό προπύργιο κατά των πλημμυρών. Απορροφά και επιβραδύνει τις παλίρροιες πριν αυτές εισβάλουν στην ενδοχώρα. Απορροφά τον αυξανόμενο όγκο του νερού της βροχής που φουσκώνει τον ποταμό και υπερχειλίζει. Και φυσικά αποτελεί καταφύγιο για την άγρια ζωή.

Ένα άλλο στοιχείο είναι αυτό της παγίδευσης του άνθρακα. Η Λέιβερ και οι συνεργάτες της γνώριζαν ότι οι αλυκές το κάνουν αυτό. Τα φυτά που ευδοκιμούν εκεί αναπτύσσονται γρήγορα, αντλώντας άνθρακα από την ατμόσφαιρα. Επίσης τα εδάφη στα έλη διασπούν τον άνθρακα στο ίζημα που αφήνουν πίσω τους τα νερά της παλίρροιας. Δεν ήταν όμως βέβαιο πόσο αποτελεσματικό μπορεί να είναι το έλος στην παγίδευση του άνθρακα.

Τα δεδομένα

Τα δεδομένα που προέκυψαν, έπειτα από μία δεκαετία, είναι ενθαρρυντικά. «Έχουμε φτάσει τους 19 τόνους άνθρακα ετησίως ανά εκτάριο, κάτι που ισοδυναμεί με τη θέρμανση 33.000 σπιτιών» σημειώνει η Άλις Λέιβερ. Από την άλλη, ο Κρεγκ Σμίτεν, λέκτορας Γεωγραφίας στο Πανεπιστήμιο του St. Andrews και ένθερμος υποστηρικτής τόσο της διατήρησης των αλυκών της χώρας όσο και της ανάκτησης όσων έχουν χαθεί, προειδοποιεί ότι δεν θα ήταν συνετό να θεωρείται η χρήση της δέσμευσης του άνθρακα πρωταρχικό όφελος.

«Έχουμε κάνει μελέτες για όλα τα φυσικά έλη στη Βρετανία και δεσμεύουν κάπου 46.500 τόνους άνθρακα ετησίως.Το αποτύπωμα άνθρακα της Βρετανίας είναι περίπου 58 εκατομμύρια τόνοι κάθε χρόνο. Είναι απολύτως λογικό να δημιουργούμε περισσότερες αλυκές στη Βρετανία, αλλά τα πρωταρχικά οφέλη είναι για την αντιπλημμυρική προστασία και για την άγρια ζωή. Η δέσμευση του άνθρακα θα πρέπει να θεωρείται δευτερεύον όφελος» αναφέρει ο ίδιος.

Ο αντίκτυπος μπορεί να είναι πιο σημαντικός αλλού σύμφωνα με τον δρα Σμίτεν. Όπως εξηγεί, στη Βόρεια Αμερική και στην Αυστραλία οι βάλτοι παγιδεύουν τον άνθρακα με πολύ μεγαλύτερο ρυθμό και «μπορούν να απορροφήσουν τρελές ποσότητες».

Ίσως αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο υπήρξε τέτοιο διεθνές ενδιαφέρον για το πείραμα στο Στερτ. Η Άλις Λέιβερ έχει δώσει ομιλίες στον Καναδά και στη Νότια Κορέα, ενώ η περιοχή έχει φιλοξενήσει μεταξύ άλλων αντιπροσωπείες από την Ολλανδία, ένα μέρος που γνωρίζει καλά το θέμα της συγκράτησης του νερού της θάλασσας.

Από τις αντιδράσεις στην τεράστια αποδοχή

Ο βάλτος στη χερσόνησο Στερτ με την πάροδο του χρόνου άρχισε να αποτελεί πηγή υπερηφάνειας για τον τοπικό πληθυσμό. Η Άλις Λέιβερ επιβλέπει τώρα μια μικρή στρατιά εθελοντών που βοηθούν στη συντήρηση του βάλτου – κόβοντας φράχτες, καθαρίζοντας μονοπάτια. Είναι τόσοι πολλοί μάλιστα αυτοί που θέλουν να βοηθήσουν που υπάρχει λίστα αναμονής.

Το 2019 ο Άντι Νταρτς άρχισε να βόσκει εκεί βοοειδή. Αν και δεν είναι όλα πάντα ρόδινα, υπάρχουν πολλά θετικά. Από τη μία, αν το έδαφος είναι πολύ υγρό μπορεί να δημιουργηθούν προβλήματα στις οπλές των αγελάδων. Οπότε ένας σχετικά ξηρός καιρός είναι προϋπόθεση για να πάνε τα ζώα στα βοσκοτόπια τους. Από την άλλη, στον βάλτο τα βοοειδή δεν είναι μαντρωμένα με φράχτες – αντίθετα, οι κινήσεις τους ελέγχονται από ψηφιακά κολάρα, τα οποία παίζουν μουσική που τα αποθαρρύνει από το να παρασύρονται σε ορισμένες περιοχές. Η διατροφή τους είναι ποικίλη και βιολογική, πράγμα που σημαίνει ότι παρέχουν κρέας υψηλής ποιότητας, ελευθέρας βοσκής.

Οι αγελάδες παρέχουν και άλλα οφέλη, λέει ο Νταρτς. «Είναι φυσικοί οικολογικοί μηχανικοί. Τρώνε το γρασίδι αλλά δεν το κατεβάζουν αμέσως, όπως θα έκαναν τα πρόβατα. Αυτό σημαίνει ότι το χορτάρι μεγαλώνει περισσότερο, γεγονός που παρέχει περισσότερη κάλυψη για την άγρια ζωή».