Ποιος επινόησε τον τροχό; Νέα θεωρία για την εφεύρεση που άλλαξε τον κόσμο

Μια από τις σημαντικότερες εφευρέσεις στην ιστορία του ανθρώπινου πολιτισμού, ο τροχός άλλαξε τα πάντα, από τον τρόπο μετακίνησης μέχρι την αγγειοπλαστική. Γνωρίζουμε ότι άρχισε να χρησιμοποιείται πριν από περίπου 6.000 χρόνια, όμως η προέλευσή του παραμένει μυστηριώδης.

Τώρα, μια νέα μελέτη που δανείζεται τεχνικές της δομοστατικής μηχανικής προτείνει ότι οι μεταλλωρύχοι της Ανατολικής Ευρώπης βρίσκονταν πίσω από τρεις καινοτομίες που οδήγησαν στον τροχό όπως τον γνωρίζουμε σήμερα.

Αρχαιολογικά ευρήματα τροχών και τροχοφόρων οχημάτων αφθονούν την Εποχή του Χαλκού (περίπου 5.000 με 3.000 π.Χ) στην Ευρώπη, την Ασία και τη βορειοανατολική Αφρική, αναφέρει το LiveScience.com. Παραδείγματα είναι τοιχογραφίες με άρματα, παιδικά παιχνίδια, άμαξες που θάβονταν με τους ιδιοκτήτες τους και αναφορές σε ιστορικά κείμενα.

Επειδή όμως ο τροχός υιοθετήθηκε τόσο γρήγορα, το πού και το πότε εφευρέθηκε παραμένει ασαφές. Δεν αποκλείεται εξάλλου να εφευρέθηκε ανεξάρτητα από διαφορετικούς πολιτισμούς.

O Τροχός της Λουμπλιάνα είναι ο αρχαιότερος γνωστός ξύλινος τροχός. Χρονολογείται γύρω στο 3.130 π.Χ (Petar Milošević / Wikimedia Commons)

Τρεις θεωρίες

Τρεις είναι οι επικρατέστερες θεωρίες για την προέλευση του τροχού. Σύμφωνα με την πρώτη, εμφανίστηκε στη Μεσοποταμία γύρω στο 4000 π.Χ. και γρήγορα εξαπλώθηκε στην Ευρώπη. Μια δεύτερη θεωρία θέλει τον τροχό να αναπτύχθηκε στις ακτές της βορειοανατολική Τουρκίας γύρω στο 3800 π.Χ. Και η τρίτη θεωρία λέει ότι ο τροχός εφευρέθηκε στα Καρπάθια Όρη κάποια στιγμή μεταξύ του 4000 και του 3500 π.Χ.

Η τρίτη αυτή θεωρία διατυπώθηκε το 2016 από τον ιστορικό Ρίτσαρντ Μπούλιετ, επίτιμο καθηγητή του Πανεπιστημίου Κολούμπια, με το σκεπτικό ότι τα τροχοφόρα βαγόνια επέτρεπαν στους μεταλλωρύχους να εξορύσσουν χαλκό από μεγαλύτερα βάθη.

Σε νέα μελέτη που δημοσιεύεται τώρα στην επιθεώρηση Royal Society Open Science, ο Μπούλιετ και δύο μηχανικοί παραθέτουν τη θεωρία τους για την εφεύρεση του τροχού. Όπως λένε, χρειάστηκαν τρία επιμέρους στάδια μέχρι να φτάσουμε στον τροχό με  άξονα.

Αρχικά, οι άνθρωποι μετακινούσαν βαριά φορτία κυλώντας τα πάνω σε κυλινδρικούς πασσάλους, οι οποίοι έπρεπε διαρκώς να μεταφέρονται από το πίσω μέρος του φορτίου στο μπροστινό.

Η πρώτη καινοτομία ήταν τα βαγόνια μεταφοράς που έφεραν εσοχές στο κάτω μέρος όπου έμπαιναν οι πάσσαλοι, έτσι ώστε να μην χρειάζεται να μεταφέρονται διαρκώς από το πίσω μέρος στο μπροστινό.

Η δεύτερη καινοτομία ήταν οι τροχοί που περιστρέφονταν μαζί με τον άξονα. Αυτό θα αύξανε την απόσταση του βαγονιού από το έδαφος και θα του επέτρεπε να περνά πάνω από πέτρες και άλλα εμπόδια.

Και η τρίτη καινοτομία, η οποία εκτιμάται ότι εμφανίστηκε 500 χρόνια μετά τον τροχοφόρο άξονα, ήταν οι τροχοί που κινούνται ανεξάρτητα από τον άξονα και κάνουν το βαγόνι πιο ευέλικτο.

Αν και η θεωρία δεν είναι δυνατό αυτή τη στιγμή να επιβεβαιωθεί ή να διαψευστεί πέραν πάσης αμφιβολίας, η υπολογιστική ανάλυση της μελέτης υποδεικνύει ότι οι καινοτομίες της εξέλιξης του τροχού αύξησαν την ενεργειακή αποδοτικότητα της μεταφοράς φορτίων.

Οι ερευνητές σημειώνουν πάντως ότι η εξέλιξη του τροχού δεν σταμάτησε την Εποχή του Χαλκού. Για παράδειγμα, η εφεύρεση του ρουλεμάν το 1869 οδήγησε σε σημαντικές προόδους στην αυτοκίνηση και τη βιομηχανία.