Quo vadis το πολιτικό σύστημα; – Κρίση αντιπροσώπευσης, αποχή, κατακερματισμός και ορατοί κίνδυνοι

Κατακερματισμός, κρίση πολιτικής εκπροσώπησης, αναδιάταξη στο χώρο της κεντροαριστεράς και έντονη κινητικότητα στα δεξιά της ΝΔ. Μπορεί το κυβερνών κόμμα να διατηρεί τα δημοσκοπικά «πρωτεία», εντούτοις, η κοινωνική δυσφορία διογκώνεται διαρκώς και οι εξελίξεις στον ΣΥΡΙΖΑ και το ΠΑΣΟΚ δημιουργούν ένα θολό τοπίο για το μέλλον και το πολιτικό σύστημα.

Σύμφωνα με τους ειδικούς το πολιτικό σύστημα, με βάση τα αποτελέσματα των πρόσφατων ευρωεκλογών, αλλάζει και όπως όλα δείχνουν βρίσκεται σε μεταβατική φάση.

Όπως εξηγούν μιλώντας στο in οι πολιτικοί επιστήμονες Ηλία Τσαουσάκης, Παναγιώτης Κουστένης και Λευτέρης Κουσούλης, το πολιτικό μέλλον φαντάζει αβέβαιο, καθώς στην παρούσα χρονική στιγμή δεν υπάρχει ένα σταθερό σημείο ισορροπίας που να εξασφαλίζει την ομαλή αναπαραγωγή του πολιτικού συστήματος. Το ερώτημα είναι εάν θα δοθεί απάντηση στο μείζον ζήτημα της αποχής, που έτσι κι αλλιώς φαίνεται πως προβληματίζει όλα τα κομματικά στρατηγεία, από την Πειραιώς μέχρι την Κουμουνδούρου και την Χαριλάου Τρικούπη.

Βρισκόμαστε ενώπιον ενός νέου δικομματισμού ή βαδίζουμε προς ένα νέο πολυκομματισμό χωρίς πανίσχυρα κόμματα; Πως η κοινωνία αντιμετωπίζει τους υπάρχοντες πολιτικούς σχηματισμούς και τι αναζητά;

Τσαουσάκης: Κατακερματισμός του πολιτικού συστήματος

Ο Ηλίας Τσαουσάκης σημειώνει ότι από τις ευρωεκλογές του 2024 διαπιστώνεται ένας πολιτικός κατακερματισμός. «Αυτό σημαίνει μία βαθύτερη κρίση αντιπροσώπευσης. Και αυτό αποδεικνύεται από την αποχή που δεν πρέπει να την ξεχνάμε. Πρόκειται για έναν δείκτη που μας κάνει να ανησυχούμε» αναφέρει χαρακτηριστικά. Με αυτόν τον τρόπο, η ελληνική κοινωνία αποξενώνεται από τα κόμματα, πράγμα άκρως ανησυχητικό.

Παράλληλα, υποστηρίζει ότι το μετα-μνημονιακό πολιτικό σύστημα δεν έχει σχέση με το παραδοσιακό σύστημα των κομμάτων εξουσίας, «αλλά είναι κάτι άλλο που βρίσκεται υπό διαμόρφωση».

Ως προς την ακροδεξιά υπάρχει ένα δεδομένο: Η εκπροσώπησή της με τρεις σχηματισμούς στο κοινοβούλιο. Ο κ. Τσαουσάκης τονίζει ότι η «πρώτη ύλη» υπάρχει. Δηλαδή, «υπάρχει η ατζέντα της ακροδεξιάς που είναι ενεργή, όπως είναι παραδείγματος χάριν το μεταναστευτικό». Βέβαια, στη συγκυρία που διανύουμε δεν υπάρχει η φυσική ηγεσία, ένα πρόσωπο που να μπορεί να συγκροτεί αυτόν το χώρο σε ενιαία μορφή, «μαζεύοντας τα διαφορετικά κομμάτια του». Η Νέα Δημοκρατία, στα δεξιά της, έχει ένα ανοιχτό «μέτωπο» που της δημιουργεί διαρκώς κινδύνους.

Υπάρχει η εκτίμηση ότι αυτό οφείλεται σε έναν βαθμό από το «άνοιγμα» του κυβερνώντος κόμματος προς το κέντρο, ενώ συγχρόνως η ατζέντα της οικονομίας ή του μεταναστευτικού οδηγούν την κυβέρνηση σε περαιτέρω «συμπίεση». Όσον αφορά την οικονομία, η ακρίβεια δημιουργεί για την γαλάζια παράταξη συνθήκες αποσυσπείρωσης. Παρ’ όλα αυτά, στην παρούσα φάση, η -μετά των ευρωεκλογών – ΝΔ και όχι αυτή του 41% δείχνει ότι έχει σταθεροποιηθεί.

Στον άλλο πόλο, αυτόν της κεντροαριστεράς, παρατηρείται ακόμη μεγαλύτερη ρευστότητα. Από τη μία πλευρά, υπάρχει το ΠΑΣΟΚ, που κάνει προσπάθειες σταθεροποίησης και ανόδου. Από την άλλη, ο ΣΥΡΙΖΑ, με δεδομένο ότι η Κουμουνδούρου βρίσκεται σε διαρκή περιδίνηση, έχει μετατραπεί σε «παράγοντα αποσταθεροποίησης».

Ο κ. Τσαουσάκης εκτιμά ότι στο άμεσο μέλλον δεν φαίνεται κάποια ορατή λύση για το κόμμα της αξιωματικής αντιπολίτευσης. Σύμφωνα δε με τις μετρήσεις που γίνονται, οι διαρροές από τον ΣΥΡΙΖΑ δεν έχουν κατεύθυνση μόνο το ΠΑΣΟΚ, αλλά κινούνται προς διαφορετικά κόμματα και πολιτικούς σχηματισμούς.

Πάντως, υπό αυτές τις συνθήκες, η «μπάλα» είναι, πλέον, στο γήπεδο του ΠΑΣΟΚ, καθώς το κόμμα του Νίκου Ανδρουλάκη έχει την ευκαιρία να συγκροτήσει έναν έτερο πόλο. Εν πολλοίς, αυτό αποτελεί και το μεγάλο στοίχημα του κόμματος. Ωστόσο, ο ίδιος θεωρεί ότι δεν είναι μία εύκολη υπόθεση.

Τούτων δοθέντων, είναι πιθανόν η χώρα να βαδίζει σε μία περίοδο πολυκομματισμού και  κατακερματισμού του πολιτικού συστήματος με κυρίαρχο όμως κόμμα τη Νέα Δημοκρατία. Μένει να φανεί εάν η κυβέρνηση θα αντέξει τις πιέσεις.

Κουστένης: Ο «ασπόνδυλος τριπολισμός» και τα δύο σενάρια

Σύμφωνα με τον Παναγιώτη Κουστένη οι βουλευτικές εκλογές του 2023 ήταν ένας «σεισμός» για την κεντροαριστερά με καταγεγραμμένη την εκλογική κατάρρευση του ΣΥΡΙΖΑ και τις διεργασίες που ακολούθησαν. Το μεγάλο ερώτημα είναι εάν οι ευρωεκλογές του 2024 ήταν η δεύτερη «πράξη» του «σεισμού» με τη διαφορά ότι πλέον είχε ως επίκεντρο την ίδια την κυβέρνηση.

Όπως σημειώνει, στις ευρωκάλπες είθισται το αποτέλεσμα να είναι αρνητικό για την εκάστοτε κυβέρνηση. Επί της ουσίας, σε αυτό το σενάριο καταγράφεται μία συγκυριακή φθορά για το κυβερνών κόμμα. Υπό αυτό το πρίσμα, η ΝΔ έχει τον πολιτικό χρόνο να αντιστρέψει το αρνητικό κλίμα που έχει διαμορφωθεί εναντίον της.

Εντούτοις, στην περίπτωση που οι ευρωεκλογές λειτούργησαν όντως ως δεύτερος «σεισμός» για το πολιτικό σύστημα, τότε είναι πιθανόν να παγιωθεί μία εικόνα απόλυτου κατακερματισμού του εκλογικού σώματος, όπου «σχηματικά θα θυμίζει έναν “ασπόνδυλο τριπολισμό”».

Το πολιτικό σύστημα χαρακτηρίζεται πλέον από έναν ισχυρό πόλο στα δεξιά της ΝΔ, που είναι, ωστόσο, πολύμορφος και κατακερματισμένος. Από την άλλη πλευρά, η κεντροαριστερά βρίσκεται υπό συρρίκνωση. Μάλιστα, αυτό που παρατηρείται είναι μία μειωμένη προσφορά κόσμου, ενώ συγχρόνως, υπάρχει αυξημένη ζήτηση σε «μνηστήρες».

Βέβαια, τα συμπεράσματα αναφορικά με την πορεία της κεντροαριστεράς θα παραμείνουν επισφαλή έως ότου ο ΣΥΡΙΖΑ κλείσει το κεφάλαιο των εσωκομματικών του διενέξεων. Επίσης, το κρίσιμο ερώτημα παραμένει: Το ΠΑΣΟΚ θα σταθεροποιηθεί μετεκλογικά;

Ο πιο συμπαγής «πόλος»

Μέσα σε αυτό το πολιτικό τοπίο, ο κ. Κουστένης υπογραμμίζει ότι η ΝΔ εξακολουθεί να έχει το «πάνω χέρι», καθώς παραμένει ο πιο συμπαγής «πόλος», ο οποίος μάλιστα στον ιδεολογικό άξονα λειτουργεί ως «ενδιάμεσος» πόλος.

Σε περίπτωση δε που το ΠΑΣΟΚ δείχνει να σταθεροποιείται, καταγράψει περαιτέρω μετεκλογική ανάκαμψη και φτάσει θεωρητικά να απειλεί τη ΝΔ μικραίνοντας την απόσταση, τότε ενισχύεται το σενάριο κατά το οποίο η πτώση της ΝΔ στις εκλογές ήταν μία συγκυριακή συνθήκη. Δεν αποκλείεται σε περίπτωση που συμβεί κάτι τέτοιο να περιοριστούν οι «διαρροές» προς τα δεξιά της κι’ αυτό γιατί η δημιουργία ενός ανταγωνιστικού κυβερνητικού πόλου θα συσπειρώσει τα γαλάζια ακροατήρια.

Ωστόσο, στην παρούσα φάση, φαίνεται πως υπάρχει το εξής δεδομένο: Η ραγδαία μείωση της θετικής γνώμης για το κυβερνητικό έργο. Σε επίπεδο μετρήσεων, αυτό αποτυπώνεται στον λεγόμενο «δείκτη αισιοδοξίας» αλλά και στον «δείκτη αξιολόγησης». Σημειωτέον ότι η ΝΔ κατά το παρελθόν είχε αυτούς τους δύο δείκτες μόνιμα «μαζί της» ακόμη κι αν στην πρόθεση ψήφου ήταν σε πιο χαμηλά επίπεδα. Η σημαντική λοιπόν πτώση των συγκεκριμένων δεικτών ερμηνεύουν μεταξύ άλλων και το αποτέλεσμα των ευρωεκλογών. Παρ’ όλα αυτά, ο ίδιος εκτιμά ότι από τον Γενάρη του 2025, θα υπάρξουν οι πρώτες σοβαρές ενδείξεις για το πως διαμορφώνονται οι συσχετισμοί στον πολιτικό χάρτη.

Κουσούλης: Βαδίζουμε σε κρίση διακυβέρνησης

Ο Λευτέρης Κουσούλης μιλάει για ένα κατ΄ ευφημισμόν πολιτικό σύστημα. Κατά τον ίδιο «το σύστημα είναι σύνολο στοιχείων, σε τέτοια μεταξύ τους σχέση, που η αλλαγή του ενός επιφέρει αλλαγές σε όλα τα μέρη και η αλλαγή του όλου παρασύρει σε αλλαγή κάθε ξεχωριστό στοιχείο που το συγκροτεί». Στην περίπτωση της Ελλάδας, αναφέρει ότι παρατηρείται μία συνάντηση κομματικών δυνάμεων χωρίς την εσωτερική δυναμική που ως κάθε σύστημα θα οδηγούσε στην μεταβολή τους.

Συμπληρώνει ότι το κομματικό σύστημα στη χώρα μας έχει «συντηρητικό υπόβαθρο», καθώς η έλλειψη δυναμικής του δεν δημιουργεί δυνατότητες αμφισβήτησής του. Χαρακτηρίζεται από «βαριά γραφειοκρατικά στοιχεία», προτάσσει την αυτοσυντήρησή του και παρεμποδίζει τη λειτουργία όλων των νεωτερικών στοιχείων. Για τον ίδιο, καταγράφεται μία «εμμονή στη συντήρηση αυτού που προϋπήρχε».

Απουσία δυναμικής και εσωκομματικής δημοκρατίας

Παράλληλα, εκτιμά ότι η απουσία δυναμικής στους πολιτικούς οργανισμούς αποτυπώνεται μεταξύ άλλων και στην απουσία εσωκομματικής δημοκρατίας. Πρόκειται για μία συνθήκη, που διαπερνά οριζόντια τους κομματικούς σχηματισμούς.

Είναι χαρακτηριστικό ότι σχολιάζει με καυστικό τρόπο τις εκλογές ηγεσίας από τη βάση. Σε αυτό το πλαίσιο, επισημαίνει ότι πρόκειται για ένα ευκαιριακό γεγονός, που «λειτουργεί προσχηματικά ως δημοκρατική λειτουργία», καθώς την επομένη «θα έχει ξεχαστεί» με την ηγεσία να διατηρεί τον πρώτο και κυρίαρχο λόγο και ρόλο.

Αναφορικά με το μέλλον, προβλέπει ότι η χώρα πορεύεται προς έναν κατακερματισμό των πολιτικών δυνάμεων πιο έντονο από αυτόν που ζούμε σήμερα. Για το ΠΑΣΟΚ υποστηρίζει ότι θα αντέξει ως ένα «μικρομεσαίο κόμμα», ενώ ο ΣΥΡΙΖΑ βρίσκεται σε «οριστική από-συναρμολόγηση».

Σύμφωνα με τον κ. Κουσούλη, στην πραγματικότητα, αυτός ο κατακερματισμός αποδυναμώνει περαιτέρω το πολιτικό σύστημα, καθώς τόσο το ΠΑΣΟΚ όσο και ο ΣΥΡΙΖΑ αδυνατούν να λειτουργήσουν ως δυνάμει κυβερνητικοί σχηματισμοί.

Στα δεξιά του πολιτικού χάρτη διαπιστώνεται επίσης κατακερματισμός. Βέβαια, δεν αποκλείεται αυτός ο «πόλος» να διογκωθεί περισσότερο, καθώς θα λειτουργεί ως «υποδοχέας της άρνησης», ελλείψει μίας δύναμης που φέρει μία κυβερνητική προοπτική.

Αν και η ΝΔ φαίνεται πως θα διατηρεί τα πρωτεία, εντούτοις, θα είναι πρώτο κόμμα χωρίς δυνατότητα αυτοδυναμίας. Σε αυτό το σενάριο η κρίση εμπιστοσύνης απέναντι στα κόμματα και κατ΄ επέκταση η κρίση αντιπροσώπευσης θα συναντηθεί με την κρίση διακυβέρνησης. Πρόκειται, όπως αναφέρει, για μία κρίση που γεννάται από το ίδιο το πολιτικό σύστημα, γιατί αφαιρεί από τον εαυτό του κάθε ζωτικότητα.