Η Πορτογαλία, το λίθιο και ένα παράταιρο δίλημμα μεταξύ πράσινης ανάπτυξης και περιβαλλοντικής καταστροφής

Σε απόσταση περίπου δύο ωρών από το Πόρτο, φωλιασμένο στα πλούσια σε λίθιο βουνά της βόρειας Πορτογαλίας βρίσκεται σε ένα ειδυλλιακό αρχαίο χωριό, το Κόβας ντο Μπαρόζο.

Ο σημερινός του πληθυσμός δεν ξεπερνά τους 300 κατοίκους.

Οι περισσότεροι είναι άνω των 60 ετών.

Είναι οι θεματοφύλακες μιας μακράς παράδοσης, σε μια παρθένα περιοχή, που είναι διάσημη για τα ντόπια βοοειδή.

Και όχι μόνο.

Το Κόβας ντο Μπαρόζο χαρακτηρίζεται πρότυπο στη γεωργία, τη δασοκομία και την κτηνοτροφία, με διαφύλαξη της βιοποικιλότητας σε βάθος αιώνων.

Εξ ου και η περιοχή έχει ανακηρυχθεί από το 2018 Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς για τη Γεωργία από τον Οργανισμό Τροφίμων και Γεωργίας του ΟΗΕ (FAO) – η μοναδική με αυτό το καθεστώς στην Πορτογαλία.

Εδώ και πέντε χρόνια ωστόσο το χωριό έχει βρεθεί στο επίκεντρο ενός παράταιρου διλήμματος μεταξύ της πράσινης ανάπτυξης και της περιβαλλοντικής καταστροφής.

Ούτε μισό χιλιόμετρο από τα πρώτα σπίτια του Κόβας ντο Μπαρόζο βρίσκεται ένα από τα πλουσιότερα κοιτάσματα λιθίου στην Ευρώπη.

Χαρακτηριζόμενος και «λευκός χρυσός», το αργυρόλευκο μέταλλο είναι κομβικό στην κατασκευή μπαταριών ηλεκτροκίνησης και, συνεπώς, στην πράσινη μετάβαση της Γηραιάς Ηπείρου.

Εκτιμάται ότι περίπου 27 εκατομμύρια τόνοι πετρωμάτων που περιέχουν λίθιο βρίσκονται γύρω από το χωριό, όπου η βρετανική εταιρεία εξόρυξης Savannah Resources θέλει να στήσει ένα από τα μεγαλύτερα έργα της.

Υποστηρίζει ότι το Barroso Lithium Project, όπως το ονομάζει, θα παράγει αρκετό λίθιο για 500.000 μπαταρίες ηλεκτρικών αυτοκινήτων ετησίως και σε βάθος 14ετίας -όσο εκτιμάται στα χαρτιά ότι θα αποδίδει ένα τοπικό υπαίθριο ορυχείο.

Η υλοποίησή του συναντά ωστόσο ισχυρή αντίσταση από τους κατοίκους του Κόβας ντο Μπαρόζο και της γύρω περιοχής, που θέλουν να διαφυλάξουν τον μοναδικό της χαρακτήρα.

Πεισματική, η περιβαλλοντική επανάστασή τους έγινε μέχρι και πηγή έμπνευσης για το νέο υβριδικό ντοκιμαντέρ «Η Σαβάνα και το Βουνό», με γερή δόση καυστικού χιούμορ, μπρεχτικής θεώρησης και… γουέστερν.

Μάχη μέχρις εσχάτων

Αμφιλεγόμενα εξαρχής, τα σχέδια για το Barroso Lithium Project χρονολογούνται από το 2017.

Πήραν μόλις πέρυσι το πράσινο φως από την τότε κυβέρνηση της Πορτογαλίας υπό τον-τελικά παραιτηθέντα, εν μέσω σκανδάλων- Σοσιαλιστή Αντόνιο Κόστα, νυν νεοεκλεγέντα πρόεδρο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου.

Είχε προηγηθεί το 2021 η χαλάρωση των νόμων περί εξόρυξης στην -δοκιμασμένη σκληρά από τα δικά της μνημόνια με το ΔΝΤ- Πορτογαλία.

Ήταν σε αυτό το πλαίσιο που η Υπηρεσία Περιβάλλοντος (APA) άνοιξε το δρόμο στην Savannah Resources για προκαταρκτικές μελέτες σκοπιμότητας.

Περιλαμβάνουν εξόρυξη μιας μικρής τοποθεσίας για να δείξει πώς θα προχωρήσει σε μια λειτουργία πλήρους κλίμακας.

Ο νέος προγραμματισμός για την παραγωγή είναι τώρα το 2027.

Στα σχέδια της βρετανικής εταιρείας είναι να σκάψει τέσσερις τοποθεσίες πέριξ του Κόβας ντο Μπαρόζο για υπαίθρια ορυχεία, σε μέγεθος περίπου πέντε γηπέδων ποδοσφαίρου.

Έλαβε αρχική έγκριση με τη δέσμευση κλεισίματος των ανοιχτών λάκκων όταν τελειώσει η εξόρυξη, μη χρήσης νερού από το τοπικό ποτάμι και κατασκευής ενός νέου δρόμου, που θα παρακάμπτει τα χωριά της περιοχής.

Τυχαίο ή μη, η πορτογαλική έγκριση συνέπεσε με την πρόταση της Ευρωπαϊκής Ένωσης για επιτάχυνση των εγκρίσεων ορυχείων σε ολόκληρο το μπλοκ.

Αν και θετικά διακείμενη, η νέα κεντροδεξιά κυβέρνηση -που προέκυψε από τις πρόωρες εκλογές του περασμένου Μαρτίου- κρατά ακόμη τύποις κλειστά τα χαρτιά της.

Όμως οι ντόπιοι και οι τοπικές αρχές -ως επί το πλείστον νυν φιλοκυβερνητικές- στο δήμο Μποτίκας, στον οποίο υπάγεται και η κοινότητα του Κόβας ντο Μπαρόζο, δηλώνουν ανένδοτοι.

Ανήσυχοι για τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις από τις εξορύξεις λιθίου, ανθίστανται στις πιέσεις της Savannah Resources για την εκχώρηση των δικαιωμάτων εκμετάλλευσης ιδιωτικών και κοινόχρηστων από την τοπική κοινότητα εδαφών.

Από αυτά εξαρτώνται τα τρία τέταρτα των εκτάσεων του ορυχείου λιθίου.

Αντιμέτωποι με την προοπτική απαλλοτριώσεων, δηλώνουν αποφασισμένοι να φτάσουν μέχρι τα ευρωπαϊκά δικαστήρια.

Το λίθιο και τα «κακώς κείμενα» της πράσινης μετάβασης

Οι ντόπιοι στο Κόβας ντο Μπαρόζο ανησυχούν για την ατμοσφαιρική ρύπανση, το θόρυβο, τη μόλυνση των υδάτινων πόρων.

Επί του παρόντος η Savannah Resources εξορύσσει άλλα μέταλλα σε μικρές τοποθεσίες, καθώς η εταιρεία δεν έχει λάβει ακόμη έγκριση για την επεξεργασία λιθίου.

«Έχουμε σημειώσει σημαντική πρόοδο σε όλα τα μέτωπα το πρώτο εξάμηνο του έτους», υποστηρίζει η εταιρεία.

«Είναι πλέον καιρός να ξεκινήσουμε με ενθουσιασμό, αλλά και με αίσθημα ευθύνης την επιτόπια εργασία που απαιτείται για την ολοκλήρωση της Οριστικής Μελέτης Σκοπιμότητας (DFS) και της διαδικασίας περιβαλλοντικής αδειοδότησης», δήλωσε ο διευθύνων σύμβουλος της βρετανικής εταιρείας.

Αναμένει την ολοκλήρωση της Τελικής Μελέτης Σκοπιμότητας το δεύτερο εξάμηνο του 2025, με ολοκλήρωση της περιβαλλοντικής αδειοδότησης και «την πρώτη παραγωγή του έργου το συντομότερο δυνατό το 2027».

«Παραμένουμε δεσμευμένοι στη συνέχιση των αγορών και μισθώσεων γης μέσω φιλικών συμφωνιών με όλους τους σχετικούς φορείς», αναφέρει ανένδοτη η εταιρεία, «έτσι ώστε οποιαδήποτε μελλοντική απαλλοτρίωση να καλύπτει την ελάχιστη δυνατή έκταση γης».

Αυτά, ενώ σε ευρωπαϊκό επίπεδο η ζήτηση για λίθιο αναμένεται να εκραγεί, σύμφωνα με έρευνα του βελγικού Καθολικού Πανεπιστημίου του Λέβεν.

Μόνο στην ΕΕ προβλέπει ετήσια αύξηση σε 861.000 τόνους λιθίου το 2050 -περίπου 3.500% σε σχέση με το 2020.

Το δε προωθούμενο ορυχείο εξόρυξης για λίθιο στο Κόβας ντο Μπαρόζο δεν είναι παρά ένα από τα σχεδόν 50 που προωθούνται στην Ευρώπη έως το 2030.

Ήδη η Savannah Resources σύναψε στρατηγική συμφωνία συνεργασίας με τον όμιλο AMG Critical Materials (AMC), ιδιοκτήτη του πρώτου μεγάλου διυλιστηρίου λιθίου στην Ευρώπη, που άρχισε να λειτουργεί πρόσφατα στη Γερμανία, νότια του Βερολίνου.

Στο μεσοδιάστημα προωθούνται ανά την Ευρώπη εξίσου αμφιλεγόμενα σχέδια εξόρυξης λιθίου και άλλων κρίσιμων πρώτων υλών για την πράσινη μετάβαση και τη γεωστρατηγικής σημασίας απεξάρτηση από τις εισαγωγές πρώτων υλών.

Και δη από την Κίνα.

* Photo: Unsplash/MiningWatch Portugal