Τη χαρτογράφηση του επαναπατρισμού των Ελλήνων πολιτών, που είχαν εγκατασταθεί στο εξωτερικό κατά την περίοδο της οικονομικής κρίσης, καθώς και την ανάλυση των λόγων και των παραμέτρων που συντελούν στη διαμόρφωση του Brain Gain, καταγράφει έρευνα του Εθνικού Κέντρου Τεκμηρίωσης και Ηλεκτρονικού Περιεχομένου (ΕΚΤ).

Στην έρευνα αποτυπώνονται οι επαγγελματικοί τομείς που προσέλκυσαν τους επαναπατρισθέντες, καθώς και οι δεξιότητες και η εμπειρία που μετέφεραν στην ελληνική αγορά εργασίας. Μια σημαντική διάσταση της έρευνας είναι η αξιολόγηση των επιμέρους χαρακτηριστικών της διαμονής τους στη χώρα και το πώς αντιλαμβάνονται τις προοπτικές για το μέλλον τους στην Ελλάδα.

Η έρευνα του ΕΚΤ για το Brain Gain καταγράφει τους παράγοντες που επηρεάζουν την απόφαση των εξειδικευμένων Ελλήνων να επιστρέψουν στη χώρα τους, μετά από μια περίοδο επαγγελματικής εμπειρίας στο εξωτερικό, και εξετάζει τις προκλήσεις και τις ευκαιρίες που αντιμετώπισαν κατά την επαναπροσαρμογή τους στην ελληνική πραγματικότητα και την αγορά εργασίας.

Η τεχνογνωσία και η εμπειρία του εξωτερικού, το μεγάλο κέρδος για τη χώρα

Ένα από τα σημαντικότερα ευρήματα της έρευνας είναι το κέρδος για την ελληνική οικονομία από την επιστροφή του εξειδικευμένου προσωπικού, καθώς το μεγαλύτερο ποσοστό (τρεις στους τέσσερις) δηλώνει ότι η εμπειρία στο εξωτερικό τούς έκανε πιο ανταγωνιστικούς και εφαρμόζουν στην τωρινή τους εργασία, στην Ελλάδα, την τεχνογνωσία και τις δεξιότητες που απέκτησαν στο εξωτερικό.

Το δείγμα της έρευνας, που υλοποιήθηκε τον Οκτώβριο του 2024, περιλαμβάνει 602 πολίτες από τις 13 περιφέρειες της χώρας, οι οποίοι έζησαν και εργάστηκαν στο εξωτερικό κατά τη δεκαετία 2010-2019 και σήμερα έχουν επιστρέψει μόνιμα και εργάζονται στην Ελλάδα.

Η πλειονότητα των επαναπατρισθέντων που συμμετείχαν στην έρευνα ήταν άνδρες (72%), ηλικίας 35-54 ετών (71%), υψηλής εξειδίκευσης (το 79% είναι κάτοχοι πτυχίου ή μεταπτυχιακού), με σπουδές στην Ελλάδα (87%, σύνολο ή μέρος των σπουδών).

Η εμπειρία του εξωτερικού στο Brain Gain

Οι περισσότεροι έφυγαν στο εξωτερικό κατά την περίοδο της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα (2010-2012). Όσον αφορά τις χώρες προορισμού, πρώτη είναι η Γερμανία (25%) και ακολουθούν η Μεγάλη Βρετανία (16%) και η Ολλανδία (8%).

Οι κύριοι λόγοι που οδήγησαν στη μετεγκατάσταση στο εξωτερικό ήταν οικονομικοί και επαγγελματικοί (89%) και μόνο 10% προσωπικοί και οικογενειακοί.

Ο κύριος όγκος του δείγματος, που επέλεξε ως τόπο διαμονής και εργασίας το εξωτερικό, προήλθε από ανθρώπους που ζούσαν στην Ελλάδα (81%), ενώ μόλις το 17% αποφάσισε να παραμείνει στο εξωτερικό όπου είχε μεταβεί για σπουδές.

Το 60% των εργαζομένων απορροφήθηκε από τον ιδιωτικό τομέα – με τους περισσότερους να δηλώνουν ότι εργάσθηκαν ως ιδιωτικοί υπάλληλοι γραφείου (21%) και τεχνίτες/εργάτες (20%) – ενώ μόλις το 11% απασχολήθηκε στο Δημόσιο. Επίσης, το 13% δήλωσε ελεύθερος επαγγελματίας και το 3% ιδιοκτήτης επιχείρησης.

Το 58% των εργαζομένων είχε μηνιαίες αποδοχές άνω των 3.000 ευρώ (μεικτά μηνιαίως), γεγονός που σχετίζεται με το διαφορετικό κόστος ζωής.

Οι περισσότεροι (ποσοστό 73%) δήλωσαν ότι η εμπειρία στο εξωτερικό τούς έκανε πιο ανταγωνιστικούς και εφαρμόζουν στην τωρινή τους εργασία (ποσοστό 74%) την τεχνογνωσία και τις δεξιότητες που απέκτησαν εκείνη την περίοδο.

Μάλιστα, το 74% συνολικά δήλωσε πως εφαρμόζει στην τωρινή του εργασία εμπειρίες, τεχνογνωσία και δεξιότητες που αποκτήθηκαν στο εξωτερικό, σε μεγάλο βαθμό (26%), αρκετά (26%) και λίγο (22%).

Brain Gain: Η νέα ζωή στην Ελλάδα

Η τάση επιστροφής (Βrain Gain) στην Ελλάδα ξεκίνησε και εντάθηκε σημαντικά μετά το 2019.

Ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι φορολογικά κίνητρα, ειδικά στοχευμένα σε Έλληνες που επαναπατρίζονται, δεν αποτέλεσαν σημαντικό λόγο επιστροφής (το 84% δεν εκμεταλλεύτηκε κάποιο φορολογικό κίνητρο στοχευμένο σε Έλληνες που επαναπατρίζονται).

Το 67,6% όσων επέλεξαν να επιστρέψουν στην Ελλάδα έχει οικογένεια. Επίσης, το 52% έχει παιδιά.

Έξι στους δέκα (60%) δήλωσαν ότι, με το τωρινό τους εισόδημα στην Ελλάδα, τα βγάζουν σχετικά και πολύ δύσκολα, ενώ το 40% απάντησε πως τα βγάζει σχετικά και πολύ εύκολα.

Όσον αφορά την επαγγελματική κατάσταση, το 50% εργάζεται στον ιδιωτικό τομέα, το 26% έχει αναπτύξει επιχειρηματική δράση (21% ελεύθεροι επαγγελματίες και 5% ιδιοκτήτες επιχείρησης) και μόλις το 11% εργάζεται στον δημόσιο τομέα.

Οι ερωτηθέντες, στην πλειοψηφία τους (53%), δηλώνουν λίγο και καθόλου ικανοποιημένοι από τις συνθήκες στην Ελλάδα, σε αντίθεση με το 44%.

Η επιστροφή στην Ελλάδα, πάντως, φαίνεται ότι έχει ενισχύσει συνολικά την ελληνική οικονομία, συμβάλλοντας έτσι στην περαιτέρω ανάπτυξη. Οι κυριότεροι τομείς απασχόλησης όσων επέστρεψαν είναι οι ακόλουθοι: Κατασκευές (11%), Εκπαίδευση (10%), Νέες Τεχνολογίες – Πληροφορική (10%), Συμβουλευτικές Υπηρεσίες (7), Υγεία (7%), Χονδρικό – Λιανικό Εμπόριο (6%), Τουρισμός (6%).

Το μεγαλύτερο ποσοστό του ανθρώπινου δυναμικού (46%) απασχολείται σε ελληνικές επιχειρήσεις και οργανισμούς, ενώ το 21% δηλώνει «αυτοαπασχολούμενος/ελεύθερος επαγγελματίας». Το 7% εργάζεται εξ αποστάσεως για εταιρεία/οργανισμό του εξωτερικού.

Όσον αφορά τις μηνιαίες αποδοχές στην Ελλάδα (μεικτά μηνιαίως), το 44% λαμβάνει αποδοχές άνω των 1.500 ευρώ (το 27% από 1.501 έως 3.000 ευρώ, το 17% από 3.001 ευρώ και άνω).

Η Ελλάδα ως τόπος να ζεις – Ζητούν καλύτερη λειτουργία θεσμών

Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της έρευνας, η Ελλάδα αξιολογείται από το 55% των ερωτηθέντων ως «ένας καλός τόπος για να ζει κανείς», κάτι που αναδεικνύεται και στην αξιολόγηση των επιμέρους χαρακτηριστικών της χώρας, όπου ξεχωρίζει η ποιότητα ζωής, με το ποσοστό θετικής γνώμης να ανέρχεται σε 56%.

Στο ερώτημα «Τι θα βοηθούσε στον επαναπατρισμό περισσότερων Ελλήνων του εξωτερικού;», το 79% απαντάει «Καλύτερη λειτουργία των θεσμών» και το 78% «Βελτίωση και εκσυγχρονισμός στις δομές και τις υποδομές του κράτους», ενώ το 77% αναφέρει «Περισσότερη αξιοκρατία στην αφορά».

Όσον αφορά τις μελλοντικές προοπτικές, το 51% δηλώνει αισιοδοξία για το μέλλον (σίγουρα ή μάλλον ναι), ενώ η πλειονότητα (49% σίγουρα ή μάλλον ναι) θα παρότρυνε φιλικό ή συγγενικό πρόσωπο που εργάζεται στο εξωτερικό να επιστρέψει στην Ελλάδα.

Headlines