Εθνικές εκλογές 1961: Το πέλαγος του θριάμβου, το δράμα του τόπου

Όλες αυτές τις μέρες η στήλη αυτή κατέφυγε στην ευθυμογραφία —σκόπιμα— για ν’ αποφύγη την προεκλογικήν οξύτητα. Και βέβαια το ευθυμογράφημα —με την σατιρική υπόκρουση— είναι πολλές φορές πιο τσουχτερό ακόμα κι’ από την βίαιη αρθρογραφία, αλλά έχει το μεγάλο καλό ότι δεν φανατίζει. Εξορκίζει με το χαμόγελο τα κακώς κείμενα κι’ ασκεί την κριτική του παιζογελώντας. Ο φανατισμός στάθηκε στην Ιστορία του τόπου μας ο μεγάλος καταστροφέας, γι’ αυτό και ο συντάκτης της στήλης αυτής αγωνίζεται, εν τω μέτρω των δυνάμεών του, να τον εξοστρακίση από την πολιτική ζωή μας. Το κατά πόσο πετυχαίνει, αυτό είναι άλλο ζήτημα.

Σήμερα, ωστόσο, μετά τα προχθεσινά αποτελέσματα των εκλογών, θα πρέπει να πω μερικά λόγια σε τόνο σοβαρώτερο, ελπίζοντας ότι ο πρώην και… νυν πρωθυπουργός κ. Καραμανλής δεν θα το πάρη ακόμα περισσότερο επάνω του, ώστε να βλέπη ως είδος μυρμήκων, γύρω του, όλους εκείνους που δεν τους αρέσει να καίνε λιβανωτούς στους ισχυρούς και επιμένουν υπέρ παν άλλο να λένε την αλήθεια.

«ΤΑ ΝΕΑ», 31.10.1961, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Και πρώτα-πρώτα, λοιπόν, θα πρέπει να σημειώσω ευσεβάστως, κι’ εγώ, ότι στον «εκλογικό θρίαμβο» της ΕΡΕ βοήθησαν περισσότερο κι’ από τα «έργα» του αρχηγού της τα έργα της αφωσιωμένης χωροφυλακής, που… έπεισε ένα σημαντικό μέρος ψηφοφόρων να μείνη στα σπίτια του —κατά την σύσταση του κ. Καραμανλή— κι’ ένα άλλο μέρος να ψηφίση παρά την ιδεολογία του. Τ’ αποτελέσματα των πόλεων, όπου η πίεση ήταν ανύπαρκτη ή ελάχιστη, το δείχνουν καθαρά: Όπου ο λαός ήταν ελεύθερος να ψηφίση, δεν τίμησε ιδιαίτερα την ΕΡΕ.

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 29.10.1961, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Ποια στάση θα τηρήση η Ένωση Κέντρου στο θέμα τούτο αφορά την ηγεσία της που, φυσικά, θ’ αποφασίση σχετικά. Η στήλη αυτή θέλει απλώς να εκθέση μερικές σκέψεις για τα βαθύτερα ελατήρια που κίνησαν το χέρι των ψηφοφόρων προς την κάλπη της ΕΡΕ. Και τούτο για να μην πλανάται ο αρχηγός της όσον αφορά την έννοια της ψήφου και μας οδηγήση στα… χειρότερα.

Θα κάνη μεγάλο σφάλμα ο κ. Καραμανλής αν πιστέψη ότι όσοι τον εψήφισαν είναι στ’ αλήθεια ενθουσιασμένοι με την πολιτική του. Τα «έργα» του, που τόσο πολύ πρόβαλε στους προεκλογικούς του λόγους —την αξία μερικών, όπως, έξαφνα, των οδικών, κανένας δεν μπορεί ν’ αμφισβητήση— συνωδεύθηκαν, δυστυχώς, από τόση τσαπατσουλιά και τόσα σκάνδαλα και επί πλέον από τέτοια φορολογική αφαίμαξη, ώστε δεν είναι ασφαλώς αυτά που κράτησαν συμπαγή κοντά του την μάζα των οπαδών του.

Άκουσα πλήθος απ’ αυτούς —κατά την προεκλογική περίοδο— να τον κατακρίνουν δριμύτατα για τους αυτοσχεδιασμούς των τεχνικών του και για τις υπερβάσεις, για τις αδίστακτες παραχωρήσεις σε «ημέτερους», για τις χαριστικές και σκανδαλώδεις εύνοιες σε τόσους και τόσους, για την εκπληκτική διασπάθιση του δημοσίου χρήματος σε «έργα» συχνότατα αμφίβολης απόδοσης, ώστε έλεγα ότι θα τον καταψηφίσουν. Όμως το τέλος της συζήτησης ήταν πάντα το ίδιο:

— Θα τον ψηφίσουμε!

— Παρ’ όλα αυτά;

— Παρ’ όλα αυτά! Διότι εξασφάλισε στον τόπο σταθερότητα.

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 30.10.1961, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Πανάκριβο, βέβαια, το τίμημα αυτής της «σταθερότητας», για χάρη της οποίας οι ψηφοφόροι τού τα συγχωρήσαν όλα, αλλά καθόλου δυσεξήγητο. Έχει υποστή τόσα και τόσα ο τόπος μας από τις αστάθειες και τις αναμπουμπούλες, από την αμφιβολία και την αγωνία για το αύριο, από τις διακυμάνσεις της αξίας του νομίσματος και τις νόθες καταστάσεις, από τις αιματηρές ακόμα αναστατώσεις που χρόνια και χρόνια ταλαιπωρήσαν τον λαό, ώστε δέχτηκε να πληρώση τόσο ακριβά αυτού του είδους, έστω, την σταθερότητα που εξασφάλισε στον τόπο ο κ. Καραμανλής.

Το πώς την εξασφάλισε δεν είναι, σίγουρα, κάτι που οφείλεται στις ικανότητές του. Με τα δυο υπόλοιπα κόμματα στην Βουλή —Κέντρο και Αριστερά— διαρκώς αντιμαχόμενα (γιατί τα χωρίζουν βαθύτατες ιδεολογικές διαφορές) και μ’ ένα σύστημα εκλογικό κομμένο και ραμμένο στα μέτρα της ΕΡΕ, κατάφερε να κρατηθή στην εξουσία, ενώ αντιπροσώπευε μόνο το 41,16% των ψηφοφόρων (σ.σ. αυτό ήταν το ποσοστό που είχε λάβει η ΕΡΕ του Καραμανλή το 1958). Προβάλλοντας, ωστόσο, αυτήν την «σταθερότητα», εξασφάλισε την συγκατάθεση και άλλων ψηφοφόρων, σε τούτες τις εκλογές, ώστε ν’ αυξήση ακόμα περισσότερο το ποσοστό του.

Ο «θρίαμβος», λοιπόν, οφείλεται σε εντελώς διαφορετικές αιτίες από εκείνες που πιθανόν να φαντάζεται ο αρχηγός της ΕΡΕ. Γι’ αυτό θα πρέπει να καταλάβη καλά για ποιο λόγο πήρε τόσες ψήφους και να μην πιστέψη στα σοβαρά ότι ο ελληνικός λαός βρήκε στο πρόσωπό του τον Μεσσία, ενθουσιασμένος με την άγρια φορολογία, τις αλόγιστες σπατάλες, το όργιο των «ημετέρων» και το άγριο κυνήγι κάθε ετεροδόξου, εν ονόματι του αντικομμουνιστικού αγώνα.

Θα πρέπει ο αξιότιμος αρχηγός της ΕΡΕ ν’ αναλογισθή τις ευθύνες του —τώρα ακριβώς!— καθώς του γίνεται, ως εκ των περιστάσεων, έστω, τιμή που δεν έγινε ποτέ στην Ιστορία του τόπου μας ούτε σ’ έναν Χαρίλαο Τρικούπη, ούτε σ’ έναν Ελευθέριο Βενιζέλο. Γιατί κανένας από τους μεγάλους άνδρες που κυβερνήσαν την Ελλάδα δεν αξιωθήκαν τέτοια τιμή, να βαδίσουν σταθερά προς την… δεκαετή συνεχή διακυβέρνηση!

«ΤΑ ΝΕΑ», 30.10.1961, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Αν δεν αλλάξη τακτική ο αρχηγός της ΕΡΕ και, παρερμηνεύοντας την ψήφο του λαού, νομίση ότι οι Έλληνες αρέσκονται σ’ όλα τα παραπάνω που συνοδεύουν, δυστυχώς, την «σταθερότητα», το αποτέλεσμα θα είναι ολέθριο αργότερα. Γιατί όλοι εκείνοι που αδικούνται σήμερα και υποφέρουν, όλοι εκείνοι που λαχταράνε το ψωμί, όλοι εκείνοι που πέρα από την «σταθερότητα» ζητούν ν’ αποκτήσουν στον ήλιο μοίρα, όπως κι’ εκείνοι που περιμένουν από το Κέντρο μια κάποια αλλαγή και δεν την βλέπουν —λόγω αδυναμίας του Κέντρου να συγκεντρώση την απαραίτητη δύναμη— θα βρεθούν, κάποτε, μ’ ένα σάλτο στην Αριστερά — οπότε;

Τη μέρα που έφτανε στην Αθήνα ο θρυλικός Διγενής (σ.σ. ψευδώνυμο του κυπρίου αξιωματικού του Ελληνικού Στρατού Γεωργίου Γρίβα), φορτωμένος δάφνες —ήρως και θρύλος— η στήλη αυτή του συνέστησε να μην πολιτευθή, χωρίς, βέβαια, η φωνή της να φτάση στα ζαλισμένα από τις εκκωφαντικές δοξολογίες αυτιά του. Τη μέρα που ο αρχηγός της ΕΡΕ πλέει στο πέλαγος του θριάμβου του, η στήλη αυτή του συνιστά να δη βαθύτερα και σοβαρώτερα το δράμα του τόπου. Φοβάται, όμως, ότι ούτε και τώρα η φωνή της πρόκειται να φτάση όπου δει…

*Κείμενο του Δημήτρη Ψαθά, που έφερε τον τίτλο «Η έννοια της ψήφου» και είχε δημοσιευτεί στην εφημερίδα «Τα Νέα» την Τρίτη 31 Οκτωβρίου 1961, δύο μόλις ημέρες μετά τη διεξαγωγή των εθνικών εκλογών (Κυριακή 29 Οκτωβρίου 1961).

Οι εκλογές του 1961, που έμειναν στην ιστορία ως «εκλογές βίας και νοθείας», ανέδειξαν θριαμβεύτρια την ΕΡΕ του τότε πρωθυπουργού, Κωνσταντίνου Καραμανλή, με ποσοστό που άγγιξε το 51% (για την ακρίβεια, 50,80%) και 176 έδρες.

Η Ένωση Κέντρου απέσπασε το 33,65% των ψήφων και 100 έδρες (οι 14 ανήκαν στο συνεργαζόμενο Κόμμα Προοδευτικών του Σπύρου Μαρκεζίνη), το δε ΠΑΜΕ (η τότε Αριστερά) 14,62% και 24 έδρες.

Η αντιπολίτευση έσπευσε να καταγγείλει την εγκυρότητα των εκλογών λόγω της απροκάλυπτης τρομοκρατίας που είχε ασκηθεί και της δραστικής παρέμβασης του κρατικού μηχανισμού υπέρ της ΕΡΕ.

Η αποχή στις ορεινές περιοχές αλλά και στην υπόλοιπη ύπαιθρο ήταν πρωτοφανής, ενώ, σύμφωνα με τις διατυπωθείσες καταγγελίες, χιλιάδες εκλογείς είχαν παραμείνει στα σπίτια τους κατόπιν «συμβουλής» των κρατικών οργάνων.

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 27.10.1961, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Παράλληλα, παρατηρήθηκε πολύ μεγάλη διαφορά στα εκλογικά αποτελέσματα που προέρχονταν αφενός από τα αστικά κέντρα και αφετέρου από την ύπαιθρο. Στις πόλεις η διαφορά ανάμεσα στην ΕΡΕ και την Ένωση Κέντρου ήταν πολύ μικρή, ενώ στα χωριά και τις κωμοπόλεις της υπαίθρου η υπεροχή της ΕΡΕ ήταν συντριπτική.

Η μεγάλη πίεση, ψυχολογική και σωματική, που υπέστησαν την περίοδο προ των εκλογών του 1961 κατ’ αρχήν οι ψηφοφόροι της Αριστεράς και σε μικρότερο βαθμό οι ψηφοφόροι του Κέντρου ήταν μια πραγματικότητα, φανέρωνε δε ξεκάθαρα τις διαθέσεις ενός τμήματος τουλάχιστον του κρατικού μηχανισμού.

Το κρίσιμο ερώτημα που τίθεται είναι το εάν υπήρχε ένα συγκεκριμένο σχέδιο που είχε εκπονηθεί από κυβερνητικής πλευράς, προκειμένου να νοθευτεί το αποτέλεσμα των εκλογών και να μειωθούν στο μέγιστο δυνατό βαθμό οι εκλογικές επιδόσεις της Αριστεράς αλλά και του Κέντρου μέσα από την άσκηση βίας στους αντιφρονούντες, πολίτες και στρατευμένους.

Οι ευθύνες του ίδιου του Καραμανλή για το κλίμα που επικράτησε κατά την προεκλογική περίοδο είναι αναμφίβολα υπαρκτές, κυρίως ως προς το ότι δεν κατάφερε να εκκαθαρίσει τον κρατικό μηχανισμό από ακραία στοιχεία και παράγοντες που επεδίωκαν τον έλεγχο των πολιτικών εξελίξεων με αθέμιτες ενέργειες.

Η ΕΔΑ κατήγγειλε εξαρχής τις πιέσεις που δέχονταν κατά την προεκλογική περίοδο υποψήφιοι και ψηφοφόροι της, ενώ η ηγεσία της Ένωσης Κέντρου, αποβλέποντας σε πιθανά εκλογικά οφέλη από την αποδυνάμωση της Αριστεράς, κράτησε αρχικά μια πιο επιφυλακτική στάση και μόλις λίγα εικοσιτετράωρα πριν από τις εκλογές κατήγγειλε τις πιέσεις που είχαν ασκηθεί και σε ψηφοφόρους του Κέντρου.

Ο Γεώργιος Παπανδρέου, ως επικεφαλής της αξιωματικής αντιπολίτευσης, κατήγγειλε το αποτέλεσμα των εκλογών του 1961 ως «προϊόν βίας και νοθείας» και κήρυξε την έναρξη του περίφημου «ανένδοτου αγώνα».

Στην κεντρική φωτογραφία του παρόντος άρθρου, ο Κωνσταντίνος Καραμανλής κατά τη διάρκεια προεκλογικής ομιλίας του στο Ηράκλειο Κρήτης το 1961 (πηγή: Πρακτορείο Ηνωμένων Φωτορεπόρτερ/Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο/www.elia.org.gr).