Κέλτες, Πάπας, 11 δισ. δολάρια και κραυγές ηδονής: 50 πράγματα για το Halloween που ίσως δεν ξέρατε

Aυτό είναι μια φαινομενικά άναρχη παράθεση πληροφοριών για τη γιορτή του Halloween -δεν είναι.

Από την ετυμολογία στις λαογραφικές ρίζες και από τα κέρδη που φέρνει στην οικονομία μέχρι τη γοητεία των ταινιών τρόμου που κάνουν καλό στις σχέσεις και την ενσυναίσθηση, οι ιστορίες πίσω από την παράδοση που «πουλάει» πολύ είναι ένας ιστός γεμάτος μύθους, χρήμα και δολάρια. Ενδιάμεσα υπάρχουν και κραυγές.

Η κορύφωση είναι σε μια βραδιά. Όταν η νύχτα πέσει στις 31 Οκτωβρίου, οι δρόμοι των ΗΠΑ μικρά παιδιά γεμίζουν τη νύχτα ντυμένα μεταμφιεσμένα σε γκροτέσκες, τρομακτικές περσόνες ρωτώντας «Trick Or Treat?» -δλδ. Θα μας πειράξουμε ή θα μας κεράσετε;. Ο εορτασμός του Halloween (Χάλογουιν) είναι full speed ahead.

Με ρίζες στην κελτική γιορτή Samhain, που σημαίνει «τέλος του καλοκαιριού», το Halloween έχει αναδειχθεί με τη βοήθεια της βιομηχανία του θεάματος και των λαοφιλών ταινιών τρόμου, σε μια γιορτή που πέρασε από τις ΗΠΑ για να κατακτήσει τον κόσμο.

Φέτος έχει υπολογιστεί ότι θα δαπανηθούν περισσότερα από 11 δισεκατομμύρια δολάρια από τους καταναλωτές για κοστούμια και διακοσμήσεις μόνο στις ΗΠΑ – περίπου τα μισά από όσα ξοδεύουν ετησίως οι Αμερικανοί για οδοντιατρική περίθαλψη παιδιών κάτω των 17 ετών.

Από μια γιορτή που είχε κάποτε κόλπα και κεράσματα, το Halloween έχει γίνει μια γιορτή του χρήματος και του τρόμου «αποθεώνοντας» μια γιορτή που διαρκεί ένα μήνα και κυρίως μία νύχτα. Το ποσό είναι περίπου το ίδιο με αυτό που ξοδεύουν οι καταναλωτές των ΗΠΑ για παιδικά βιβλία κάθε χρόνο.

Η ανατομία του Halloween ή απλά τα 50 πράγματα που αξίζει να ξέρετε για αυτό

1. Το Halloween είναι συντομογραφία και προέρχεται από την φράση All Hallow Eve ως συντομογραφία.
2. Πιστεύεται ότι πρόκειται για μεταφορά της γιορτής του θεού του Κάτω Κόσμου τον οποίο λάτρευαν μεταξύ άλλων οι Κέλτες, αφού και όπως και στη περίπτωση του αρχαιοελληνικού μύθου της Περσεφόνης έτσι και οι Κέλτες γιόρταζαν το ερχομό του χειμώνα.
3. Σύμφωνα με τις δοξασίες των Κελτών αυτή τη βραδιά οι νεκροί ανεβαίνουν στη γη.
4. Το Halloween είναι το πέρασμα στο σκότος. Ημερολογιακά η μέρα σηματοδοτούσε το τέλος του θερισμού και του καλοκαιριού, της θερμής περιόδου του έτους και την έναρξη του άλλου μισού, του σκοτεινού χειμώνα.
5. Για τους Κέλτες η 31^η του Οκτώβρη ήταν μια νύχτα που το όριο ανάμεσα στον κόσμο των ζωντανών και των νεκρών γινόταν θολό και δυσδιάκριτο, γεγονός που είχε ως αποτέλεσμα οι κανονικοί νόμοι του χώρου και του χρόνου να αδρανούν προσωρινά, επιτρέποντας να ανοίξει ένα παράθυρο απ’ το οποίο ο κόσμος των πνευμάτων μπορούσε να αναμειχθεί με τον κόσμο των ζωντανών.
6. Το Halloween ήταν μια μάκαβρια νύχτα γιορτής καθώς οι νεκροί μπορούσαν επιστρέψουν στη γη των ζωντανών για να γιορτάσουν με την οικογένεια ή τη φυλή τους.
7. Τα χρώματα του Halloween έχουν τη σημειολογία τους. Το πορτοκαλί συμβολίζει τις σοδειές και το μαύρο τους νεκρούς.
8. Έχει βαθιές ρίζες στη λαογραφία των Κελτών. Η προέλευση της γιορτής είναι από την αρχαία κέλτικη γιορτή Samhain. Οι Κέλτες, 2000 πριν, που έζησαν στην περιοχή που είναι η σημερινή Ιρλανδία, το Ηνωμένο Βασίλειο και η Βόρεια Γαλλία συνήθιζαν να γιορτάζουν την πρωτοχρονιά τους την 1η του Νοέμβρη. Στην ουσία ο εορτασμός του Samhain βρίσκεται περίπου στη μέση ανάμεσα στη φθινοπωρινή ισημερία και το χειμερινό ηλιοστάσιο. Στην ουσία του ήταν μια γιορτή που σηματοδοτούσε την εναλλαγή των εποχών.
9. Την ημέρα του εορτασμού οι μεγάλοι ταφικοί λόφοι της Ιρλανδίας φωτίζονταν με πυρσούς στους εσωτερικούς τοίχους ώστε τα πνεύματα των νεκρών να μπορέσουν να βρουν το δρόμο τους και να γιορτάσουν με τους οικείους του τη νύχτα πριν επιστρέψουν στον άλλο κόσμο.
10. Πίσω από τη γιορτή υπήρχε «ιδιοτέλεια». Οι Κέλτες θεωρούσαν πως η παρουσία των πνευμάτων στη γη διευκόλυνε τους Δρυίδες (Κέλτες ιερείς) να κάνουν προβλέψεις για το μέλλον. Κατά τη διάρκεια της γιορτής άναβαν φωτιές, φορούσαν στολές από κεφάλια και δέρματα ζώων, και προσπαθούσαν να προβλέψουν τη μοίρα ο ένας του άλλου αλλά και να εξευμενίσουν τα κακά πνεύματα.
11. Οι κολοκύθες, ένα σύμβολο του Halloween με τα φαναράκια από κολοκύθες, πάνω στις οποίες υπάρχουν χαραγμένα ανθρώπινα χαρακτηριστικά αλλά με γκριμάτσες τρόμου έχουν επίσης τις ρίζες τους στην κελτική παράδοση και λαογραφία.
12. Τα φαναράκια προέρχονται από ιρλανδικές παραδόσεις και η χρήση τους ήταν να φωτίζουν τη χαμένη ψυχή του Τζακ, ενός διαβόητου απατεώνα που είχε κολλήσει ανάμεσα στους δυο κόσμους.
13. Ο θρύλος λέει ότι ο Τζακ ξεγέλασε το Διάβολο και τον έπεισε να μπει στην κουφάλα ενός δέντρου, σκαλίζοντας την εικόνα ενός σταυρού στον κορμό του ώστε να τον παγιδεύσει εκεί.
14. Όμως αυτή η φάρσα, το πείραγμα (treat) του Τζακ είχε κόστος. Όταν πέθανε του αρνήθηκε η είσοδος στον Παράδεισο και καθώς είχε νευριάσει επίσης τον Διάβολο δεν ήταν ευπρόσδεκτος ούτε στην Κόλαση.
15. Ο πονηρός Τζακ έμεινε μια χαμένη ψυχή, παγιδευμένη ανάμεσα στον κόσμο των νεκρών και τον κόσμο των ζωντανών. Ως παρηγοριά, ο Διάβολος του έδωσε λίγη χόβολη να φωτίζει το δρόμο του στο σκοτάδι μεταξύ των δυο κόσμων. Από τότε, ο Τζακ φτιάχνει τα φανάρια από κολοκύθα, βάζει ένα κερί μέσα τους και περιπλανάται σε όλη τη γη ψάχνοντας ένα μέρος να αναπαυθεί. Έτσι προέκυψε η ονομασία, Φανάρια του Τζακ (Jack-o-lantern).
16. Στους εορτασμούς τους οι Κέλτες έδιναν κέρασμα (treat) στους Θεούς τους. Άναβαν φωτιές, έκαιγαν ζώα και σοδιές ως θυσία στις Κέλτικες θεότητες.
17. Όλα αυτά μεταμφιεσμένοι τελετουργικά με κεφάλια και δέρματα ζώων, προκειμένου να τρομάξουν και να ξεγελάσουν τα κακά πνεύματα.
18. Η παράδοση της μεταμφίεσης (guising) με τρομακτικές στολές και μάσκες κατά τον εορτασμό του Hallowen ανάγεται σε αυτά τα ειδωλολατρικά φεστιβάλ.
19. Η γιορτή μετεξελίχθηκε μέσα στο χρόνο καθώς προστέθηκαν νέα έθιμα, ενώ σημαντική επιρροή άσκησε και η επέκταση του χριστιανισμού. Όταν η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία κατέκτησε το μεγαλύτερο μέρος του σύγχρονου Ηνωμένου Βασιλείου, η ρωμαϊκή γιορτή για τη μνήμη της Pomona (θεά της ρωμαϊκής μυθολογίας), συγχωνεύτηκε με το Samhain.
20. Στις 13 Μαΐου 609 μ.Χ., ο Πάπας Βονιφάτιος Δ΄ αφιέρωσε το Πάνθεον στη Ρώμη προς τιμήν όλων των χριστιανών μαρτύρων και καθιερώθηκε η καθολική γιορτή της Ημέρας των Μαρτύρων στη Δυτική εκκλησία.
21. Ο Πάπας Γρηγόριος Γ΄ διεύρυνε αργότερα τη γιορτή για να συμπεριλάβει όλους τους αγίους, καθώς και όλους τους μάρτυρες και μετέφερε την εορτή από τις 13 Μαΐου την 1η Νοεμβρίου, ως μια προσπάθεια να αντικαταστήσει τις παγανιστικές τελετές των Κελτών με μια γιορτή που θα είχε την επίσημη έγκριση της εκκλησίας.
22. Σαν να μην έφταναν όλα αυτά, το 1000 μ.Χ., καθιερώθηκε η Ημέρα των Ψυχών (2 Νοεμβρίου).
23. Η Ημέρα των Ψυχών (All Souls’ Day) είχε παρόμοια χαρακτηριστικά με το Samhain, καθώς πραγματοποιούνταν παρελάσεις, άναβαν μεγάλες φωτιές και οι πολίτες μεταμφιέζονταν με στολές αγίων και δαιμόνων.
24. Ετυμολογικά η λέξη Halloween προέρχεται από το All-hallow-eve και είναι η παραμονή της εορτής των Αγίων Πάντων (All Hallows Day – All Saints Day). Η περίοδος από τις 31 Οκτωβρίου έως τις 2 Νοεμβρίου είναι περισσότερο γνωστή ως Allhallowtide.
25. Όταν στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα, τουλάχιστον 2 εκατομμύρια Ιρλανδοί μετανάστευσαν στην Αμερική, λόγω του λιμού της πατάτας, το Halloween ήρθε μαζί τους.
26. Τα γλυκά που αφήνουν οι Αμερικανοί έξω από τις πόρτες του επίσης έχουν ρίζες στο ειδωλολατρικό Samhain. Οι αρχαίοι Κέλτες συχνά άφηναν μικρές ποσότητες φαγητού έξω από τις πόρτες τους για να κατευνάσουν τα πνεύματα που περιφέρονταν στον κόσμο των ζωντανών. Γι’αυτό και κατά τον εορτασμό του Halloween, ορισμένοι ιδιοκτήτες αφήνουν έξω από τα σπίτια τους γλυκά και καραμέλες.
27. Το Soul-caking ήταν ένα μεσαιωνικό έθιμο που αναβίωνε κατά τις ημέρες του Allhallowtide σε Ιρλανδία, Σκωτία, Ουαλία, όπου τα παιδιά πήγαιναν πόρτα σε πόρτα, και παρακαλούσαν για τα περίφημα «soul cakes» (που είχαν σημάδι ένα σταυρό) με αντάλλαγμα προσευχές για την ανάπαυση των ψυχών συγγενικών προσώπων των δωρητών τους. Το έθιμο ήρθε αργότερα στις ΗΠΑ και μετεξελίχθηκε σε trick-or-treating.
28. Ένα ακόμη κλασικό παιχνίδι που αναβιώνει κάθε χρόνο κατά τον εορτασμό του Halloween είναι το «bobbing for apples». Σε μια μεγάλη λεκάνη με νερό τοποθετούν μήλα και αυτά επειδή επάνω στην επιφάνεια. Στη συνέχεια, οι παίκτες (συνήθως παιδιά) προσπαθούν να τα πιάσουν με τα δόντια τους.
29. Το συγκεκριμένο παιχνίδι χρονολογείται από τη ρωμαϊκή γιορτή της Pomona (θεά των καρποφόρων δέντρων). Το σύμβολο της Πομόνα ήταν το μήλο. Εξάλλου, ένα από παραδοσιακά εδέσματα της γιορτής είναι τα καραμελωμένα μήλα.
30. Σήμερα, η γιορτή του Halloween θεωρείται η πιο προσοδοφόρα εμπορικά εποχή του έτους μετά τα Χριστούγεννα. Οι πωλήσεις από γλυκά, κοστούμια και διακοσμητικά αντικείμενα φθάνουν τα έξι δισεκατομμύρια δολάρια.
31. Σύμφωνα με το Fast Company, τα καλύτερα στοιχεία σχετικά με τις δαπάνες για το Halloween προέρχονται κάθε χρόνο από την Εθνική Ομοσπονδία Λιανικού Εμπορίου (NRF), η οποία ερευνά τους Αμερικανούς σχετικά με τα σχέδια αγορών τους λίγο πριν από τις γιορτές.
32. Η πιο πρόσφατη έρευνα δείχνει επίσης ότι περίπου τρεις στους τέσσερις Αμερικανούς θα γιορτάσουν με κάποιο τρόπο. Επειδή δεν τηρούν όλοι τις γιορτές, η ομοσπονδία υπολογίζει ότι ο τυπικός εορτάζων θα ξοδέψει 104 δολάρια για τις Απόκριες.
33. Η NRF αναλύει τις δαπάνες σε τέσσερις κατηγορίες. Περίπου το ένα τρίτο των δαπανών θα αφορά κοστούμια για παιδιά, ενήλικες και κατοικίδια ζώα. Ένα άλλο τρίτο θα δαπανηθεί για διακοσμήσεις, όπως γιγάντιοι σκελετοί. Περίπου το τελευταίο τρίτο θα πάει για γλυκά, και το υπόλοιπο κομμάτι για ευχετήριες κάρτες.
34. Το 2005, υπήρχε η εκτίμηση ότι οι γιορτές θα δημιουργούσαν δαπάνες ύψους 3,3 δισεκατομμυρίων δολαρίων. Από τότε μέχρι και σήμερα, η δραματική αύξηση των δαπανών εντυπωσιάζει. Το Halloween έχει αναδυθεί από τον κάτω κόσμο σε μια γιορτή του υπερκαταναλωτισμού με τις δαπάνες να είναι αυξημένες κατά περίπου τρεισήμισι φορές, μέσα σε μόλις δύο δεκαετίες, ή περίπου στο διπλάσιο αν προσαρμόσουμε τον πληθωρισμό. ΗΠΑ.
35. Μέρος της αύξησης οφείλεται στον πληθωρισμό, ο οποίος έχει αυξήσει τις τιμές κατά 65% περίπου τις τελευταίες δύο δεκαετίες. Κάποια από την αύξηση οφείλεται στο ότι περισσότεροι άνθρωποι ζουν στις ΗΠΑ. Το 2005, οι ΗΠΑ είχαν περίπου 290 εκατομμύρια κατοίκους, ενώ σήμερα ο αριθμός αυτός πλησιάζει τα 340 εκατομμύρια.
36. Τα τελευταία στοιχεία για το 2023 έδειξαν ότι οι οικογένειες των ΗΠΑ έχουν εστιάσει σε μια αναδυόμενη αγορά, αυτή των γλυκών με τις δαπάνες να έχουν σχεδόν διπλασιαστεί σε σχέση με λίγο περισσότερο από μια δεκαετία πριν. Παράλληλα έχουν αυξήσει επίσης δραματικά τις δαπάνες στο οδοντιατρείο. Η Αμερικανική Οδοντιατρική Ένωση έχει δείξει μια δραματική αύξηση των δαπανών στο οδοντιατρείο, αφού πολλοί άνθρωποι κάνουν επείγουσες επισκέψεις, καθώς τα δόντια σπάνε από τις καραμέλες.
37. Οι δαπάνες για τα κοστούμια έχουν επίσης βρεθεί στα ύψη. Το 2005 υπολογίζεται ότι οι καταναλωτές ξόδεψαν 1,2 δισεκατομμύρια δολάρια για να μεταμφιεστούν στα αγπημένα τους ghouls. Φέτος το ποσό ανέρχεται σε 3,8 δισεκατομμύρια δολάρια.
38. Ο λόγος είναι απλός. Παλαιότερα οι στολές ήταν μόνο για τα παιδιά, αλλά σήμερα πολλοί είναι και οι ενήλικες που ντύνονται. Υπολογίζεται ότι ένας στους πέντε ενήλικες θα φορέσει κοστούμι για το Halloween. Αν προστεθούν εδώ και τα κόστη για μεταμφιέσεις των κατοικιδίων τους, όλα κάνουν είναι προφανή.
39. Επιπλέον το Υπουργείο Γεωργίας των ΗΠΑ παρακολουθεί τις συστηματικές πωλήσεις της παραδοσιακής λόγω των ημερών κολοκύθας στις ΗΠΑ. Παλαιότερα, κάθε οικογένεια είχε συνήθως μία κολοκύθα στο κατώφλι της, ενώ τώρα εμφανίζονται ολοένα και περισσότερες.
40. Το 2005, το USDA υπολόγισε ότι υπήρχαν περίπου τεσσεράμισι κιλά κολοκύθες προς πώληση για κάθε άτομο λίγο πριν τις γιορτές. Το 2023, η ποσότητα είχε αυξηθεί σε σχεδόν 6 κιλά ανά άτομο. Αυτό σημαίνει ότι υπάρχουν περίπου 50% περισσότερες κολοκύθες διαθέσιμες για σκάλισμα και για την παρασκευή πίτας.
41. Η γιορτή αυτή συγχέεται με τις ελληνικές Απόκριες, όμως διαφοροποιείται κατά πολύ από αυτές, καθώς το Halloween έχει περισσότερο μυστικιστική χροιά και σίγουρα φέρνει πολλά περισσότερα χρήματα στην οικονομία της χώρας που αποθεώνει τον τρόμο γιατί πουλάει.
42. Αυτό αποδεικνύεται και στην παραγωγή οπτικοακουστικών προϊόντων, βλ. ταινίες τρόμου. Οι ταινίες τρόμου αποφέρουν κέρδη, που υπερβαίνουν κατά πολύ τα έσοδα που φέρνουν στα ταμεία των σινεμά άλλα είδη ταινιών.
43. Όπως αποδεικνύεται από αναρίθμητες στατιστικές οι ταινίες τρόμου είναι μακράν το πιο επικερδές genre. Η απόδοση της επένδυσης σε ταινίες τρόμου σε σύγκριση με τη δράση, το δράμα, την κωμωδία και τα κινούμενα σχέδια είναι πραγματικά εντυπωσιακή, όταν δει κανείς τα δεδομένα οπτικοποιημένα.
44. To χαμηλό συνήθως κόστος είναι προϊόν μιας έξυπνης οικονομικής στρατηγικής. Οι ταινίες τρόμου συχνά αποφεύγουν τα ακριβά ειδικά εφέ, τους ηθοποιούς πρώτης γραμμής, τα κοστοβόρα σκηνικά και έχουν μια ορδή από καταναλωτές έτοιμες να τις «κατασπαράξουν». Εμείς οι horroristas άλλωστε δεν ενδιαφερόμαστε ιδιαίτερα για φλυαρίες, οι ευφυείς αποτρόπαιοι θάνατοι, οι scream queens & kings και μια μάσκα αρκούν για να αναδείξουμε μια ταινία δευτέρας (νομίζουν) διαλογής σε κερδοφόρο franchise.
45. Oι ταινίες τρόμου έχουν σημαντικά μικρότερο προϋπολογισμό, με τις ταινίες περιπέτειας και κινουμένων σχεδίων να διαθέτουν συνήθως 5,5 φορές μεγαλύτερη χρηματοδότηση από τις ταινίες τρόμου.
46. Συνεπώς, οι ταινίες τρόμου δεν χρειάζεται να πετύχουν εισπράξεις blockbuster για να αποφέρουν κέρδη. Εξετάζοντας τη μέση απόδοση ανά είδος, οι ταινίες τρόμου ξεχωρίζουν ως σημαντική εξαίρεση, με μέση απόδοση (δηλαδή κέρδος) 173% επί του κόστους παραγωγής.
47. O αστικός μύθος που θέλει το genre να ικανοποιεί μόνο το αφιερωμένο στη λατρεία του αίματος κοινό του, δεν ισχύει.
48. Από τις 50 πιο κερδοφόρες ταινίες στην ιστορία του κινηματογράφου, οι 16 είναι στην κατηγορία τρόμου -οι περισσότερες από κάθε άλλο είδος. Τα The Blair Witch Project και Paranormal Activity, είναι δύο κλασικές horror movies, που διαθέτουν το υψηλότερο ποσοστό μέσης απόδοσης από όλες τις ταινίες στην ιστορία του κινηματογράφου.
49. Τέλος αν αναρωτιέται κάποιος εκεί έξω γιατί οι αφοσιωμένοι θεατές των ταινιών τρόμου είναι καλά στα μυαλά τους, μάλλον δεν γνωρίζουν το «παράδοξο του τρόμου» (terror paradox) – ένα μυστήριο που απασχολεί την ψυχανάλυση, την ψυχολογία και τις νευροεπιστήμες για χρόνια. Μιλώντας στην EL PAIS o Ματίας Κλάσεν, καθηγητήw Λογοτεχνίας ο οποίος ειδικεύεται στο είδος του τρόμου εξηγεί: «Ποσοστό μεγαλύτερο από το 95% των γονιών υποστηρίζει ότι τα παιδιά βρίσκουν ευχαρίστηση σε ψυχαγωγικές αναπαραστάσεις τρόμου» αναφέρει. Ο Κλάσεν πιστεύει ότι οι άνθρωποι έχουν εγγενή ανάγκη να προσεγγίσουν το συναίσθημα του φόβου, καθώς αποτελεί ένα μηχανισμό εκμάθησης, μια εμπειρία, δηλαδή, διδακτική για να πορευτούν στη ζωή τους. Οταν αυτή η διδακτική εμπειρία αποκτάται μέσω μιας ταινίας, ενός βιβλίου, μιας αναπαράστασης, τότε αφενός υπάρχει το προνόμιο της ασφάλειας, αφετέρου εξασφαλίζεται η εξοικείωση με το αντικείμενο του φόβου.
50. Επιπλέον μελέτες έχουν δείξει ότι το να μοιράζεσαι συναισθήματα με φίλους ή τον/τη σύντροφο σου έρχεσαι πιο κοντά –και όλοι μπορούμε να υποθέσουμε τι μπορείς να κάνεις μετά από τις κραυγές πόνου -λέγεται κραυγές ηδονής.

Καλό Halloween και να κερνάτε τον κόσμο, είναι καλό.