Φεντερίκο Φελίνι – «Πέρα από τις πιο τρελές μας φαντασιώσεις»

Ο Φεντερίκο Φελίνι ήταν σαφής μέσα στη λυρική ασάφειά του: «Δεν μου αρέσει η ιδέα της κατανόησης μιας ταινίας. Δεν πιστεύω ότι η ορθολογική κατανόηση αποτελεί ουσιαστικό στοιχείο για την υποδοχή οποιουδήποτε έργου τέχνης.

»Είτε μια ταινία έχει κάτι να σου πει είτε όχι. Αν σας συγκινεί, δε χρειάζεται να σας το εξηγήσουν. Αν όχι, καμία εξήγηση δεν μπορεί να σε κάνει να συγκινηθείς από αυτήν».

Μέχρι το θάνατό του στις 31 Οκτωβρίου του 1993, ο Φεντερίκο Φελίνι (Federico Fellini) είχε κερδίσει τέσσερα Όσκαρ καλύτερης ξενόγλωσσης ταινίας, ισοφαρίζοντας με τον συμπατριώτη του Βιτόριο Ντε Σίκα (Vittorio De Sica) τις περισσότερες νίκες από οποιονδήποτε σκηνοθέτη.

Όμως, 30 σχεδόν χρόνια μετά το θάνατό του, η μακρά σκιά της κληρονομιάς του φτάνει πολύ πέρα από τα βραβεία και τις διακρίσεις.

Φελίνι και Παζιλίνι / Photo: Wikimedia Commons

Η υποβόσκουσα αυστηρότητα και ο βαθύς πυρήνας της λαχτάρας

Άλλωστε, όχι μόνο το όραμα του μαέστρου ήταν τόσο μοναδικό και υπνωτικό που εισήγαγε το δικό του καρναβαλικό επίθετο, «φελινικό» («felliniesque») στην καθομιλουμένη του σινεμά, αλλά οι ταινίες του έδειξαν επίσης σε γενιές κινηματογραφιστών το δρόμο προς τα εμπρός -πώς να πειραματίζονται και να παίρνουν ρίσκα παντρεύοντας την εξομολογητική αφήγηση με τις παράξενες πτήσεις των εικόνων.

Ο Μάρτιν Σκορτσέζε, για παράδειγμα, παραδέχτηκε, πριν κάποια χρόνια, ότι ξαναβλέπει κάθε χρόνο το αριστούργημα του Φελίνι «8½» του 1963.

«Το 8 1/2 ήταν πάντα μια λυδία λίθος για μένα, με πολλούς τρόπους», είπε.

«Η ελευθερία, η αίσθηση της καινοτομίας, η υποβόσκουσα αυστηρότητα και ο βαθύς πυρήνας της λαχτάρας, η μαγευτική, φυσική έλξη των κινήσεων της κάμερας και των συνθέσεων». Όσον αφορά τις μαρτυρίες, είναι δύσκολο να τις ξεπεράσει κανείς.

Δείτε μερικές από τις πιο όμορφες σκηνές των ταινιών του Φελίνι 

Το προσωπικό και οικουμενικό κινηματογραφικό στυλ του Φεντερίκο Φελίνι

«Όσο για εμάς τους υπόλοιπους, αυτούς που πληρώνουμε για να καθόμαστε στις σκοτεινές αίθουσες και να κοιτάμε την οθόνη με την ελπίδα να μαγευτούμε και να μεταφερθούμε, δεν είναι υπερβολή να πούμε ότι ο Φελίνι έμαθε στους κινηματογραφόφιλους έναν εντελώς νέο τρόπο να βλέπουν» σχολιάζει ο Chris Nashawaty στο BBC.

«Μας ταξίδεψε και εξακολουθεί να μας ταξιδεύει σε προορισμούς πέρα από τον αγγλόφωνο κόσμο – προορισμούς που δεν είχαμε φανταστεί ούτε στις πιο τρελές μας φαντασιώσεις.

»Δημιούργησε ένα προσωπικό στυλ κινηματογράφου που μυστηριωδώς και θαυματουργικά έμοιαζε οικουμενικό, κάνοντας τον πλανήτη μας να φαίνεται κάπως μικρότερος και πιο οικείος».

Ο Μάρτιν Σκορτσέζε, για παράδειγμα, παραδέχτηκε, πριν κάποια χρόνια, ότι ξαναβλέπει κάθε χρόνο το αριστούργημα του Φελίνι «8½» του 1963

Η Τζουλιέτα Μασίνα δίπλα στον Φελίνι / Photo: Wikimedia Commons

Η βαριά κριτική απέναντι στον Φεντερίκο Φελίνι

Και όμως – πάντα υπάρχει ένα «και όμως», έτσι δεν είναι; – η κριτική κοινότητα είχε πάντα μια πιο περίπλοκη σχέση με τον Φελίνι.

Στην κριτική της για το 8½ μια λυρική και ελάχιστα καλυμμένη αυτοβιογραφική ονειροπόληση για έναν σκηνοθέτη με δημιουργικό μπλοκάρισμα, η Αμερικανίδα κριτικός κινηματογράφου του New Yorker, Πωλίν Κάελ, άρπαξε το τουφέκι της.

«Η φανταστική ζωή κάποιου είναι απολύτως καλό υλικό για μια ταινία , αν είναι ευφάνταστη και συναρπαστική από μόνη της ή αν φωτίζει τη μη φανταστική ζωή του με κάποιο ενδιαφέροντα τρόπο», έγραψε.

«Όμως το 8 1/2 δεν κάνει τίποτα από τα δύο- μοιάζει εκπληκτικά με τα ζαχαρωτά όνειρα των ηρωίδων του Χόλιγουντ, μεταφερόμενα από τις έννοιες του φροϋδικού άγχους και της εκπλήρωσης επιθυμιών ενός χάκερ».

Δείτε αυτή τη δημοσίευση στο Instagram.

Η δημοσίευση κοινοποιήθηκε από το χρήστη Federico Fellini (@federico_fellini)

«Ο Φελίνι μπορεί να φτιάξει μια σκηνή στον ύπνο του – αλλά πρέπει να το κάνει;»

Η Κάελ δεν ήταν η πρώτη σημαντική κριτικός που απωθήθηκε από τις ταινίες του Φελίνι, απορρίπτοντάς τες ως άδεια δοχεία, των οποίων ο καλλιτεχνικός συμβολισμός και ο γκροτέσκος σουρεαλισμός υπονοούσαν ένα βάθος που δεν δικαιολογούσαν.

Ούτε θα ήταν η τελευταία. Στην ανθολογία του 2008, «Have You Seen…?», ο Βρετανός κριτικός και ιστορικός, Ντέιβιντ Τόμσον γράφει: «Δεν είναι ότι το 8 1/2 θα μπορούσε ή θα έπρεπε να συνεχιστεί για πάντα, απλώς αισθάνεται ότι μπορεί να το κάνει».

Δεν σταματά εκεί. Σε άλλο σημείο του βιβλίου, ο Τόμσον λέει για το Amarcord του 1974: «Ο Φελίνι μπορεί να φτιάξει μια σκηνή στον ύπνο του – αλλά πρέπει να το κάνει;». Για το Γλυκιά Ζωή (La Dolce Vita) του 1960, σχολιάζει: «Τίποτα δεν συμβαίνει, εκτός από κολακευτικά σκηνικά, επικές εκτάσεις συμβολισμού και δακρύβρεχτες μεγαλύτερες μεταφορές».

Και στο λήμμα του για τις Νύχτες της Καμπίρια του 1957, όπου πρωταγωνιστεί η σύζυγος και μούσα του Φελίνι, Τζουλιέτα Μασίνα, σε μια σπαρακτική ερμηνεία, γράφει: «Έχω τον άθλιο ρόλο να εξακολουθώ να τη βρίσκω μια γλυκανάλατη ηθοποιό».

Και όμως – πάντα υπάρχει ένα «και όμως», έτσι δεν είναι; – η κριτική κοινότητα είχε πάντα μια πιο περίπλοκη σχέση με τον Φελίνι

Δείτε αυτή τη δημοσίευση στο Instagram.

Η δημοσίευση κοινοποιήθηκε από το χρήστη Federico Fellini (@federico_fellini)

Καλλιτέχνες του τσίρκου και του δρόμου

Γεννημένος το 1920, στην παραθαλάσσια πόλη Ρίμινι στην ακτή της Αδριατικής, ένα «γεωγραφικό ροδοπέταλο» στο οποίο θα επέστρεφε ξανά και ξανά σε ταινίες όπως το Amarcord και το Roma), ο Φελίνι ξεκίνησε την κινηματογραφική του καριέρα ως σεναριογράφος στην κλασική νεορεαλιστική ταινία του Ρομπέρτο Ροσελίνι «Ρώμη Ανοχύρωτη πόλη» του 1945.

Μιάμιση δεκαετία αργότερα, δύσκολο να φανταστεί κανείς κάποιον που θα γύριζε την πλάτη στον ρεαλισμό (νεορεαλισμό ή μη) πιο απόλυτα από ό,τι ο Φελίνι.

«Οι πρώιμες, εμπνευσμένες από τον Ροσελίνι ταινίες του, όπως το Οι Βιτελόνοι του 1953, παραμερίστηκαν για τις πιο συναισθηματικές πικαρέσκες La Strada του 1954 και Οι νύχτες της Καμπίρια του 1957 σφύριζαν από μια οδυνηρή αίσθηση ανθρωπιάς ανάμεσα στους καλλιτέχνες του τσίρκου και τις πόρνες του δρόμου της κατώτερης τάξης» παρατηρεί ο Chris Nashawaty στο BBC.

Δείτε αυτή τη δημοσίευση στο Instagram.

Η δημοσίευση κοινοποιήθηκε από το χρήστη Federico Fellini (@federico_fellini)

Η Γλυκιά Ζωή ήταν η κινηματογραφική «στιγμή» του  

Στη συνέχεια ήρθε το Γλυκιά Ζωή -μια ιλιγγιώδης περιπλάνηση μέσα στην πνευματικά μουδιασμένη υψηλή κοινωνία της Via Veneto της Ρώμης, ένα αριστούργημα στην υπαρξιακή νοσταλγία και τον μεταπολεμικό ηδονισμό.

Τροφοδοτήθηκε από την ακόλαστη γοητεία του κοσμογυρισμένου ήρωά του Μαρτσέλλο (Μαρτσέλλο Μαστρογιάννη) και μια σειρά ανεξίτηλων εικόνων, όπως ένα άγαλμα του Χριστού που μεταφέρεται με αεροπλάνο πάνω από την πόλη και η Ανίτα Έκμπεργκ να χαίρεται σαν ξανθιά Αφροδίτη στη Φοντάνα ντι Τρέβι.

Το τελικό πλάνο ενός αθώου νεαρού κοριτσιού στην παραλία που προσφέρει ένα μυστικό το οποίο ο Μαρτσέλλο δεν μπορεί να καταλάβει, είναι συγκλονιστικό. Το Γλυκιά Ζωή έβαλε τον Φελίνι στις σπάνιες τάξεις των διασημότερων σκηνοθετών του κόσμου.

Δείτε αυτή τη δημοσίευση στο Instagram.

Η δημοσίευση κοινοποιήθηκε από το χρήστη Federico Fellini (@federico_fellini)

Το όνομα του Φελίνι στους τίτλους των ταινιών

Καθιερωμένος πλέον ως διεθνές ταλέντο, ο Φελίνι ασχολήθηκε με τους μύθους της Ρώμης, χρησιμοποιώντας μια εικόνα του ασυνείδητου που απέκτησε από τη μελέτη του ψυχαναλυτή θεωρητικού που προτιμούσε, του Καρλ Γιουνγκ.

Οι διανομείς ενσωμάτωσαν το όνομα του Φελίνι στους τίτλους των ταινιών, υποδηλώνοντας τη μοναδική φύση του οράματός του. Αν και τεχνικά εμπνευσμένος από τους Ρωμαίους συγγραφείς Γάιο Πετρόνιο Αρμπιτέρ και Λούκιο Απουλέιο, το Σατυρικόν του 1969, που προωθήθηκε με το σλόγκαν «Πριν από τον Χριστό. Μετά τον Φελίνι», στην πραγματικότητα εξυμνούσε το κίνημα των χίπις, το οποίο συνάντησε για πρώτη φορά στις Ηνωμένες Πολιτείες.

Δύο νεαροί, αμφιφυλόφιλοι άνδρες περιπλανώνται σε έναν κόσμο περιστασιακής ηθικής και σωματικής παρακμής, που αποδίδεται με τα φανταχτερά χρώματα που μέχρι τότε δεν είχαν συνδεθεί ποτέ με την αρχαιότητα.

Το λευκό μάρμαρο έδωσε τη θέση του στον καταρρέοντα στόκο, τα πρόστυχα γκράφιτι και την αστική βρωμιά.

Tο Σατυρικόν του 1969, που προωθήθηκε με το σλόγκαν «Πριν από τον Χριστό. Μετά τον Φελίνι», στην πραγματικότητα εξυμνούσε το κίνημα των χίπις, το οποίο συνάντησε για πρώτη φορά στις Ηνωμένες Πολιτείες

Δείτε αυτή τη δημοσίευση στο Instagram.

Η δημοσίευση κοινοποιήθηκε από @midnighttpoison

Απέναντι στην καθιερωμένη εμπορική παραγωγή

Παρόλο που ορισμένοι κριτικοί χρησιμοποίησαν τον όρο «φελινικός» ως όρο χλευασμού, η θέση του Φελίνι στην ιστορία του κινηματογράφου είναι εξασφαλισμένη.

Επιδίωξε έναν προσωπικό κινηματογράφο που προσέφερε μια εναλλακτική λύση σε σχέση με την καθιερωμένη εμπορική παραγωγή.

Η ύπαρξή του δημιούργησε έναν χώρο στη συνείδηση του κοινού, που από τότε αποικίστηκε από πολυάριθμους καλλιτέχνες που διέφυγαν από μια αγορά που βασιζόταν στην απλή ψυχαγωγία.

Αναμειγνύοντας το όνειρο με την πραγματικότητα, την αυτοβιογραφία με τη φαντασία, και χρησιμοποιώντας τα δικά του δημιουργικά και προσωπικά προβλήματα ως θέμα, ο Φελίνι πρωτοστάτησε στο 8½ σε μια κατηγορία ψυχαναλυτικού κινηματογράφου που ενέπνευσε πολλούς και εξακολουθεί να διερευνάται.

*Με στοιχεία από bb.com και britannica.com | Αρχική Φωτό: Wikimedia Commons