Για τον αντισημιτισμό και τις εργαλειοποιήσεις του

Δύσκολα μπορεί να σκεφτεί κανείς πιο «σκοτεινή σελίδα» της Ευρώπης από τον αντισημιτισμό. Αρχέτυπο του ρατσισμού, της μισαλλοδοξίας και της δαιμονοποίησης του άλλου, ήταν η πιο οδυνηρή απόδειξη ότι κάποιες στιγμές οι ιδέες σκοτώνουν, φτιάχνουν εργοστάσια θανάτου και προσπαθούν να εξαλείψουν έναν ολόκληρο πληθυσμό. Το γεγονός ότι αντισημιτικά στερεότυπα παραμένουν ενεργά στη δημόσια συζήτηση, δείχνει ότι κάθε άλλο παρά έχουμε ξεμπερδέψει μαζί του.

Σημαίνει, αυτό ότι η καταδίκη της πολιτικής του κράτους του Ισραήλ, της πολεμικής επιχείρησης στη Γάζα, η ανάδειξη του κινδύνου γενοκτονίας, η υπεράσπιση του δικαιώματος των Παλαιστινίων στην κρατική υπόσταση, ο αντισιωνισμός ως κριτική των όρων συγκρότησης του κράτους του Ισραήλ (από τη Νάκμπα έως την κατάληψη της Δυτικής Όχθης και τους εποικισμούς) και ως υπεράσπιση του δικαιώματος όλων των ανθρώπων «από το ποτάμι μέχρι τη θάλασσα» να ζουν με ειρήνη και ελευθερία συνιστούν μορφές αντισημιτισμού, όπως βλέπουμε συχνά να γίνεται στη δημόσια σφαίρα μετά την 7^η Οκτωβρίου 2023;

Πώς διαμορφώθηκε ο «λειτουργικός ορισμός του αντισημιτισμού»

Όσοι απαντούν θετικά συχνά επικαλούνται τον λειτουργικό ορισμό του αντισημιτισμού, που υιοθέτησε το 2016 η Διεθνή Συμμαχία για τη Μνήμη του Ολοκαυτώματος και παρότι μη νομικά δεσμευτικός θεωρείται ορισμός αναφοράς. Συνδυάζει έναν γενικό ορισμό («Αντισημιτισμός είναι μια συγκεκριμένη αντίληψη για τους Εβραίους, η οποία ενδέχεται να εκφράζεται ως μίσος προς τους Εβραίους. Οι ρητορικές και φυσικές εκδηλώσεις του αντισημιτισμού στρέφονται κατά Εβραίων ή μη Εβραίων και/ή της περιουσίας τους, κατά θεσμών της εβραϊκής κοινότητας και θρησκευτικών εγκαταστάσεων»), με  ενδεικτικά παραδείγματα. Παρότι αναφέρει ότι η «κριτική εις βάρος του Ισραήλ, όμοια με την κριτική που δέχεται οποιοδήποτε άλλο κράτος, δεν μπορεί να θεωρηθεί αντισημιτισμός», μεγάλο μέρος των παραδειγμάτων αφορούν την κριτική στο κράτος του Ισραήλ

Όπως έχει υποστηρίξει ο Άντονι Λέρμαν στο βιβλίο του Whatever Happenned to Antisemitism? Redefinition and the Myth of the ‘Collective Jew) (Τι συνέβη στον αντισημιτισμό; Ο εκ νέου ορισμός και ο μύθος του «συλλογικού Εβραίου»), που κυκλοφόρησε το 2022 από τις εκδόσεις Pluto, η αναζήτηση ενός νέου ορισμού είχε κατά βάση να κάνει με το να συμπεριληφθεί η κριτική στο Ισραήλ στις μορφές αντισημιτισμού.

Ο Λέρμαν είναι από τους πιο σημαντικούς μελετητές του αντισημιτισμού παγκοσμίως. Άλλωστε υπήρξε διευθυντής του Institute of Jewish affairs, υπεύθυνος έκδοσης της ετήσιας έκδοσης Antisemitism World Report, και διευθυντής του Institute for Jewish Policy Research

Στο βιβλίο του ο Λέρμαν καταγράφει διεξοδικά πώς μετατοπίστηκε η συζήτηση, την εμπλοκή του ισραηλινού κράτους, τις επικρίσεις που δέχτηκε αυτός ο ορισμός, αλλά και τον πώς η κατηγορία του «νέου αντισημιτισμού» στράφηκε κατά μη-βίαιων κινημάτων όπως το κίνημα για μποϊκοτάζ, αποεπένδυση και κυρώσεις σε βάρος του Ισραήλ (BDS) ή την κριτική σε βάρους του Ισραήλ ότι εφαρμόζει πρακτικές απαρτχάιντ. Επισημαίνει ότι το σημείο καμπής είναι η αρχή της νέας χιλιετίας όταν ξεσπά η δεύτερη Ιντιφάντα, καταρρέουν οι συμφωνίες του Όσλο και ξεκινά ο «πόλεμος κατά της τρομοκρατία». Δηλαδή, όταν σταδιακά εντείνονται οι διαμαρτυρίες για την ισραηλινή πολιτική. Ιδιαίτερα επικεντρώνει την κριτική του στον τρόπο που το κράτος του Ισραήλ διεκδικεί το χαρακτήρα του διωκόμενου «Συλλογικού Εβραίου», επισημαίνει πώς η κατηγορία του «νέου αντισημιτισμού» έχει εξαπολυθεί και απέναντι σε μη σιωνιστές ή αντισιωνιστές Εβραίους και αναδεικνύει τους κινδύνους για την ελευθερία του λόγου εάν η κατηγορία της ρητορικής μίσους επεκταθεί σε όσους υπενθυμίζουν τα δεινά που υφίστανται οι Παλαιστίνιοι.

Οι πολλαπλές εργαλειοποιήσεις

Στους κινδύνους από μια ορισμένη χρήση της κατηγορίας για «αντισημιτισμό» στέκεται μια πρόσφατη συλλογή κειμένων που κυκλοφόρησε στη Γαλλία από τις εκδόσεις La fabrique με τι τίτλο Contre l’antisémitisme et ses instrumentalisations (Ενάντια στον αντισημιτισμό και τις εργαλειοποιήσεις του). Η Τζούντιθ Μπάτλερ υπογραμμίζει την ανάγκη να ακουστούν όλες οι αφηγήσεις, που κινδυνεύουν να αποσιωπηθούν, είτε είναι η έκκληση του ποιητή από τη Γάζα Ρεφάατ Αλαρίρ, που σκοτώθηκε σε βομβαρδισμό, «αν πεθάνω, πρέπει να ζήσετε, να πείτε την ιστορία μου», είτε οι ιστορίες ενός διασπορικού ιουδαϊσμού που αντιστέκεται. Η Αριέλα Αΐσε Αζουλέ, Παλαιστίνια Εβραία όπως δηλώνει, υπογραμμίζει ότι ήταν ένα αποικιακό σχέδιο αυτό που δημιούργησε το «παλαιστινιακό ζήτημα», επιμένοντας ότι η απελευθέρωση της Παλαιστίνης είναι και απελευθέρωση των Εβραίων. Ο Σεμπάστιαν Μπάτζεν υπενθυμίζει την εργαλειοποίηση του αντισημιτισμού σε βάρος του Τζέρεμι Κόρμπιν, ενώ ο Λέανδρος Φίσερ χαρακτηρίζει «αντιφασισμό των ηλιθίων», το πώς η κατηγορία περί αντισημιτισμού οδηγεί στη Γερμανία σε «κυνήγι μαγισσών» σε βάρος της αλληλεγγύης στους Παλαιστίνιους. Ο Μαξίμ Μπενατούιλ υπογραμμίζει ότι ο αντιρατσισμός σήμερα περνά μέσα από τη ρήξη με τον σιωνισμό.

Η Χουριά Μπουτελντζά υπογραμμίζει ότι ο αποαποικιακός αντιρατσισμός και η πάλη ενάντια στην ισλαμοφοβία είναι στην πραγματικότητα η αφετηρία για τη σύγκρουση με τον αντισημιτισμό. Η Φρανσουάζ Βερζές παρουσιάζει το πώς έχουν στοχοποιηθεί καλλιτεχνικές εκφράσεις που υποστηρίζουν τις κινητοποιήσεις των Παλαιστινίων. Ο Φρεντερίκ Λορντόν υπογραμμίζει τα προβλήματα που δημιουργεί μια αντιμετώπιση του Ισραήλ ως ουσιωδώς αθώου. Το βιβλίο ολοκληρώνεται με ένα κείμενο της Ναόμι Κλάιν που υπογραμμίζει ότι «ο δικός μας ιουδαϊσμος είναι διεθνιστικός από τη φύση του», σε αντιδιαστολή με την ιδεολογία του σημερινού Ισραήλ.

Συνεπώς, η τρέχουσα πολεμική κατά του αντισημιτισμού σε κανένα βαθμό δεν σημαίνει ότι η Δύση αφήνει πίσω της το μίσος για τον Άλλο. Μάλλον το ακριβώς αντίθετο. Ότι σήμερα βλέπουμε να χρησιμοποιείται εναντίον των μουσουλμάνων ή των «ισλαμιστών» η ίδια παραμορφωτική, στερεοτυπική οπτική που κάποτε τροφοδότησε το μίσος κατά των Εβραίων, υπογραμμίζει ότι η πάλη κατά του αντισημιτισμού δεν μπορεί να αποσυνδεθεί από την πάλη κατά της ισλαμοφοβίας και όλων των μορφών του ρατσισμού. Και σίγουρα δεν μπορεί να αποτελέσει απολογία μορφών κρατικής βαναυσότητας.

Άλλωστε, ο ρατσισμός, ο αντισημιτισμός, το Ολοκαύτωμα, είναι κατεξοχήν προϊόντα της ιστορίας αυτού που συνηθίζουμε να αποκαλούμε Δύση. Κατά μία παράξενη ιστορική ειρωνεία φαίνεται ότι η τρέχουσα χρήση της κατηγορίας του αντισημιτισμού σε σχέση με όσους αντιδρούν σε όσα συμβαίνουν στη Γάζα, αποτελεί μάλλον συνέχεια παρά τομή με αυτή την ιστορία. Και αυτό δείχνει ότι το διακύβευμα σε σχέση με την Παλαιστίνη και την αλληλεγγύη σε αυτή είναι όντως ευρύτερο.