Αθηναγόρας: Ηγέτης δίχως τα ωσαννά των οπαδών

[…]

Δεν ξέρω Πατριάρχη μαρτυρικώτερο από τον Αθηναγόρα. Υπήρξαν πολλοί ιεράρχες που βασανίσθηκαν, απαγχονίσθηκαν, κρεουργήθηκαν, προπηλακίστηκαν, διώχτηκαν από το θρόνο τους. Όλοι όμως αυτοί είχαν την ικανοποίηση ότι τους περιέβαλε ο φωτοστέφανος του μαρτυρίου. Χωρίς στέφανο πορεύεται ο Αθηναγόρας. Ούτ’ ένας Κυρηναίος στο πλευρό του, για να τον ξεκουράση από το βάρος του σταυρού. Ψυχρό το ποίμνιο που αποτελεί το άμεσο περιβάλλον του. Εκτός από ελάχιστες εξαιρέσεις, μικροί οι αρχιερείς που τον περιστοιχίζουν. Ασυναγώνιστοι στη ραδιουργία, αδίστακτοι για το κακό, ικανοί να κάψουν το σπίτι για ατομικά συμφέροντα, έτοιμοι να εκμεταλλευθούν λεπτομερειακές αστοχίες, στις οποίες είναι ενδεχόμενο να υποπέσουν όσοι ακολουθούν μια μεγάλη γραμμή· και πάντα η αντίδραση, η επίμονη, η ακαταπόνητη, η κακόπιστη.

Από το άλλο μέτωπο η τουρκική δημαγωγία που κινεί τον όχλο εναντίον του. Οι φοιτητές που κάθε τόσο του φωνάζουν: «Αποκήρυξε, Αθηναγόρα, τον αγώνα της Κύπρου· αφόρισε τον Μακάριο». Δημοσιογράφοι Τούρκοι, που μεταμφιέζονται σε Άγγλους απεσταλμένους, για να του αποσπάσουν φράσεις που θα τον ενοχοποιούσαν και θα προκαλούσαν την εξέγερση. Διαδηλωτές που περνούν και ρίχνουν πέτρες στο Πατριαρχείο. Εφημερίδες που πρωί και βράδυ ασεβούν. Ο Ιεράρχης που εγκατέλειψε τον ελεύθερο αέρα της Αμερικής και ξεκίνησε με το ιδανικό να φέρη την αγάπη σε δυο λαούς, έγινε ο Προμηθέας Δεσμώτης σ’ ένα Φανάρι όπου κακοί άνεμοι κολπώνουν το ράσο του.

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 12.2.1959, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Πώς αντιμετωπίζει ο Αθηναγόρας το δράμα; Τον είδαμε σε μια από τις πιο φοβερές ώρες του. Λίγες εβδομάδες ύστερ’ από τη φοβερή νύχτα του Σεπτεμβρίου. Αλλόφρονες οι Ρωμιοί της Πόλης. Ένας πληθυσμός ανάμεσα στα συντρίμματα, με τον τρόμο στα μάτια. Δέσμιος στο κελλί του ο Πατριάρχης, με τη φρουρά και τα τανκς έξω από τον οίκο του, βρίσκεται σε αδυναμία να πλησιάση τα πνευματικά του τέκνα την ώρα της τραγωδίας. Κόλαση το σήμερα, έρεβος το αύριο.

Νυν η ψυχή του τετάρακται. Ταραγμένη η ψυχή, νηφάλια όμως η σκέψη. Ακλόνητη η πίστη. Το βλέμμα που ξεπερνά το χαλασμό και, πέρα από ένα παρόν κορεσμένο με αφρούς λύσσας, βλέπει αυτό που αποτελεί το όνειρό του: το παλάτι της φιλίας στο χώρο όπου επί αιώνες καλλιεργήθηκαν τα μίση.

— Μπορείτε και πιστεύετε ακόμα, Παναγιώτατε;

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 12.2.1959, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Κλονισμένοι εμείς οι άλλοι, όσοι, ακολουθώντας τον Πατριάρχη στην πίστη του, νομίσαμε ότι είχε σημάνει το πλήρωμα του χρόνου που θα βαδίζαμε στη μόνη οδό της κοινής σωτηρίας, στην οδό της συνεννοήσεως. Πού να σταθή όμως πίστη μέσα σε τόσα γκρεμίσματα; Ένας ο ακλόνητος: ο Πατριάρχης. Ακόμα και τη νύχτα που από τα παράθυρα έβλεπε τις φλόγες των πυρπολουμένων ναών, ο Αθηναγόρας, απειλούμενος, λοιδορούμενος, λιθοβολούμενος, ξεπερνούσε τα υλικά όρια, ξεπερνούσε το στάδιο της φυσικής του ζωής, προχωρούσε πέρα ίσως και από τη σημερινή γενεά που, εμποτισμένη από πάθη, δυσκολεύεται να συλλάβη τη σημασία της φιλίας, τ’ αφαιρούσε αυτά όλα και διατηρούσε τόσο την πίστη του, ώστε μέσα στους καπνούς να οραματίζεται το φωτεινό αύριο, όπου Έλληνες και Τούρκοι, συμπληρώνοντας ο ένας τα κενά του άλλου, χωρίς οπισθοβουλίες στην κοινή πορεία, θ’ αποτινάξουν τα ράκη των υποανάπτυκτων και θα χορτάσουν ψωμί και ειρήνη.

Μια τέτοια πίστη τη συμμερίζεσθε ή δεν τη συμμερίζεσθε. Είναι σωστή; Είναι λανθασμένη η γραμμή του Αθηναγόρα; Άσχετα όμως μ’ αυτό, κι’ αν ακόμα από διαφορετικό βαδίζετε δρόμο, δεν θ’ αρνηθήτε την ευλαβή υπόκλιση εμπρός στο φορέα μιας πίστεως που, με το ακάνθινο καλιμαύχι στο κεφάλι, ηγέτης δίχως τα ωσαννά των οπαδών, μόνος, κατάμονος στην πορεία του, μαύρη κολόνα σε έρημο που τη δέρνουν οι άνεμοι, κατορθώνει να κρατιέται ασάλευτος στο οχυρό του.

*Άρθρο του Παύλου Παλαιολόγου, που έφερε τον τίτλο «Η φωνή του Πατριάρχη» και είχε δημοσιευτεί στην εφημερίδα «Το Βήμα» την Πέμπτη 12 Φεβρουαρίου 1959.

Ο Οικουμενικός Πατριάρχης Αθηναγόρας, μια από τις επιφανέστερες προσωπικότητες της Ορθοδοξίας κατά τον 20ό αιώνα, κατάφερε να λυτρώσει το Οικουμενικό Πατριαρχείο από τις εσωστρεφείς τάσεις του παρελθόντος και να του προσδώσει διεθνές κύρος.

Ως ένας άνθρωπος που οραματιζόταν την ειρήνη και τη συναδέλφωση των λαών, εργάστηκε με ιδιαίτερο ζήλο για την ενίσχυση της συνεργασίας μεταξύ των αυτοκέφαλων Ορθόδοξων Εκκλησιών, καθώς και για την προσέγγιση της Ορθόδοξης και της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας, ώστε να αποκατασταθεί η ενότητα του χριστιανικού κόσμου.

Ο Οικουμενικός Πατριάρχης Αθηναγόρας, κατά κόσμον Αριστοκλής Σπύρου, γεννήθηκε στις 6 Απριλίου 1886 σε ένα μικρό χωριό της επαρχίας Πωγωνίου Ιωαννίνων, το Βασιλικό (παλαιότερη ονομασία του, Τσαραπλανά), και απεβίωσε στις 7 Ιουλίου 1972. Αναπαύεται στο κοιμητήριο των Οικουμενικών Πατριαρχών, στη μονή Βαλουκλή της Κωνσταντινούπολης.

Την 1η Νοεμβρίου 1948 ο χαρισματικός αυτός ιεράρχης, μέχρι τότε (και από το 1930) Αρχιεπίσκοπος Βορείου και Νοτίου Αμερικής, ανεδείχθη Οικουμενικός Πατριάρχης.