Γεώργιος Παπανδρέου: Η κηδεία του που έγινε διαδήλωση κατά της Χούντας

Την 1η Νοεμβρίου 1968, πεθαίνει ο πρώην πρωθυπουργός, και μία από τις πιο ιστορικές πολιτικές φυσιογνωμίες της Ελλάδας, Γεώργιος Παπανδρέου. Υπήρξε εξέχουσα πολιτική προσωπικότητα του Κέντρου, στέλεχος πολλών κυβερνήσεων και πρωταγωνίστησε σε κρίσιμες περιόδους της προπολεμικής, κατοχικής και μεταπολεμικής περιόδου, αποκτώντας, έτσι, το προσωνύμιο ο «Γέρος της Δημοκρατίας».

Τον Νοέμβριο του 1968 η χώρα, ήδη από την 21η Απριλίου του 1967, βρίσκεται υπό το δικτατορικό καθεστώς του Γεώργιου Παπαδόπουλου και η κηδεία του έλληνα πολιτικού θα μετατραπεί σε μια αυθόρμητη διαδήλωση του ελληνικού λαού ενάντια στη Χούντα.

Κάποια χρόνια αργότερα, και αφού η Δικτατορία είναι πλέον παρελθόν, το περιοδικό «ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ» δημοσιεύει χαρακτηριστικά λόγια του Γεώργιου Παπανδρέου από τα δικτατορικά χρόνια.

«Θα μας υποδεχθούν»

«Στις 2.20 ξημερώματα της 21ης Απριλίου (σ.σ. ημέρα εκδήλωσης πραξικοπήματος), έγινε η έφοδος στο Καστρί για την σύλληψη του Γ. Παπανδρέου.

»Εισβάλανε στο δωμάτιό του ένας λοχαγός και δύο ένοπλοι στρατιωτικοί και τον ξύπνησαν. Αιφνιδιάστηκε αλλά δεν ταράχθηκε.

“Στην αρχή μου εστοίχισε. Ύστερα ανέκτησα την ψυχραιμία μου” αφηγήθηκε αργότερα. Είπε στην καμαριέρα του να του ετοιμάσει τη βαλίτσα του και εκείνος φόρεσε ένα μαύρο κοστούμι. Σε μια στιγμή στράφηκε προς τον λοχαγό και του είπε:

“Ξέρεις πόσες φορές δοκίμασα αυτή την ‘γλύκα’; Τρεις, τέσσερις φορές. Μπορεί να είναι και πέντε. Δεν θυμάμαι. Εσύ αγαπητέ μου, δεν είσαι συνηθισμένο, νομίζω τουλάχιστον σε τέτοιες δουλειές”.

»Ο λοχαγός βιαζόταν και είπε στον Παπανδρέου να κάνει γρήγορα.

»Και η απάντηση:

“Μην ανησυχείς, παιδί μου, μια μικρή καθυστέρησις δεν πρόκειται να ματαιώσει την τιμή της προσκλήσεως. Και καθυστερημένους θα μας υποδεχθούν”…

Για τον Παττακό

»Ο Παπανδρέου περιέγραψε την πρώτη επίσκεψη του Παττακού στο Γουδί, όπου ήταν κρατούμενος μαζί με άλλους από την νύκτα της 21ης Απριλίου, ως εξής:

“Τας πρώτας πληροφορίας διά το τι είχε συμβεί, μάς τα μετέφερε εις εκ των πρωταγωνιστών του πραξικοπήματος, ο οποίος τουλάχιστον εις εμέ ήτο τελείως άγνωστος και ως φάτσα και ως όνομα:

“O Παττακός. Είχε μία περίεργη , πράγματι, μορφή, η οποία δεν προσιδίαζε εις δικτάτορα. Ήτο κάτι μεταξύ παγοπώλου και τριταγωνιστού επιθεωρήσεως. Και δεν διέθετε ο άθλιος, ούτε την γραφική σοβαρότητα παλαιού επιλοχία εν υπηρεσία! Μετά την αυτοσύστασίν του: “Ταξίαρχος, Παττακός, υπουργός Εσωτερικών της Επαναστατικής Κυβερνήσεως», με επλησίασε και μου απηύθυνε τον λόγον, αλλ’ απηξίωσα απαντήσεως.

»’Ητο πολύ κατώτερος των στιγμών εκείνων! Του παρέσχον την ευκαιρία της ανέσεως, με την βεβαιότητα ότι θα έλεγε περισσότερα διά να πληροφορηθώμεν και να καταλήξωμεν εις συμπεράσματα”.

«Δεν έχει διέξοδο»

»Μοναδικές σε επιγραμματικότητα ήταν οι παρατηρήσεις του για την απριλιανή δικτατορία. Έλεγε ο Γέρος.

“Η δικτατορία δεν έχει διέξοδο, πάσχει από καρδιά”

“Η δικτατορία έχει είσοδο, αλλά όχι διέξοδο. Τους έβαλαν σκάλα και τους ανέβασαν ψηλά. Την σκάλα τούς την πήραν. Πώς θα κατέβουν.”

«Τού τα γράφουν»

»Για τους λόγους που εκφώνησε ο Παττακός και για τις παπαδοπούλειες ασυναρτησίες έλεγε ο Γεώργιος Παπανδρέου:

“Toυ Παττακού τού τα γράφουν και τα λέει. Τα καταλαβαίνουμε εμείς αλλά δεν τα καταλαβαίνει ο ίδιος. Ο Παπαδόπουλος τα λέει μόνος του, τα καταλαβαίνει ο ίδιος, αλλά δεν τα καταλαβαίνουμε εμείς”.

«Ούτε γυμνόν»

»Τους πρώτους μήνες της δικτατορία κυκλοφόρησε η φήμη, ότι ο Παπαδόπουλος είναι θαυμαστής του Γέρου. Κάποιος φίλος τον ρώτησε:

–       Κύριε πρόεδρε, ο κόσμος λέει ότι ο Παπαδόπουλος, που είναι συντοπίτης σας από την Αχαΐα, είναι βαπτιστικός σας. Είναι αλήθεια;

–       Ανακριβέστατον. Ουδέποτε τον έχω συναντήσει. Ούτε ενδεδυμένον ούτε γυμνόν…

Ε.Ε. Χριστιανών…

»Όταν ο Παπαδόπουλος κυκλοφόρησε το γνωστό απριλιανό σύνθημα: “Ελλάς Ελλήνων Χριστιανών”, ο Γεώργιος Παπανδρέου είπε:

“To σύνθημα δεν είναι πλήρες. Έχει ανάγκην συμπληρώσεως: Eλλάς Ελλήνων Ορθοδόξων Χριστιανών Καθολικώς Διαμαρτυρομένων”…

To Πάσχα του ‘68

»Τη Μεγάλη Πέμπτη το βράδυ του 1968, ρίγος συγκινήσεως διέτρεξε όλους τους Έλληνες που άκουγαν την εκπομπή του B.B.C., όταν άρχισε να μεταδίδεται μαγνητοφωνημένο μήνυμα του Γεωργίου Παπανδρέου. Ξεκάθαρη, σταθερή, ακούστηκε η χαρακτηριστική φωνή του:

“H ημέρα της Αναστάσεως του Κυρίου συμπίπτει εφέτος με την επέτειον της σταυρώσεως του Λαού μας. Το στρατιωτικόν πραξικόπημα της 21ης Απριλίου κατήργησεν όλας τας ελευθερίας. Κατήργησε την ελευθερίαν του Τύπου. Οι εφημερίδες δεν λογοκρίνονται απλώς, αλλά γράφονται από τα όργανα της χούντας. Το περιεχόμενον είναι ομοιόμορφον, διαφέρουν μόνον οι τίτλοι (…)”.

Ο θάνατός του

Στις 31 Οκτωβρίου ο Γεώργιος Παπανδρέου υποβλήθηκε σε εγχείρηση προκειμένου να αντιμετωπιστεί ακατάσχετη αιμορραγία από γαστρορραγία.

Όπως αναφέρει «ΤΟ ΒΗΜΑ» της 1ης Νοεμβρίου 1968 «η κατάστασις αυτού εξακολουθεί να εμπνέη σοβαράς ανησυχίας. Προς επίσκεψιν του κ. Γ. Παπανδρέου αφίκετο χθες την πρωίαν αεροπορικώς εκ του εξωτερικού η νύμφη του κ. Μαργαρίτα Α. Παπανδρέου μετά των δύο εκ των τέκνων της».

Tελικά ο Γεώργιος Παπανδρέου θα αφήσει την τελευταία του πνοή την 1η Νοεμβρίου.

Το αντίο του Κανελλόπουλου

Η δήλωση του Παναγιώτη Κανελλόπουλου, ενός από τους μεγαλύτερους πολιτικούς αντιπάλους του Γεώργιου Παπανδρέου, αποπνέει απόλυτο σεβασμό για τον θανόντα και, επιπλέον, εκφράζει σαφή μηνύματα για την πολιτική κατάσταση όπως εκείνη είχε διαμορφωθεί με την επικράτηση της Χούντας.

«Εκφράζω την βαθείαν θλίψιν μου διά τον θάνατον του Γεωργίου Παπανδρέου. Η προσωπικότης και η φωνή του συνεδέθησαν επί πενήντα έτση με την Ελληνικήν Ιστορίαν.

»Υπήρξε δι’ εμέ τιμή, ότι κατά τας τελευταίας φάσεις της ελληνικής κοινοβουλευτικής ζωής είχα κύριον αντίπαλον τοιούτον άνδρα.

»Αλλά αι σκέψεις μου στρέφονται προ πάντων προς παλαιούς κοινούς αγώνας υπέρ της Ελευθερίας, κατά τον δεύτερον μέγαν πόλεμον και κατά τα επακολουθήσαντα σκληρά έτη, καθώς και προς την κοινήν πικράν τύχην, με την οποίαν και έκλεισεν η ζωή του».

Η Χούντα προειδοποιεί

«ΤΟ ΒΗΜΑ» της 3ης Νοεμβρίου δίνει πληροφορίες για την κηδεία του Γεώργιου Παπανδρέου.

«Ο νεκρός του Γεωργίου Παπανδρέου κηδεύεται, ως γνωστόν, σήμερον. Η κηδεία θα τελεσθή την 11:30 π.μ. εις τον μητροπολιτικόν ναόν και από εκεί, μετα την επικήδειον ακολουθίαν, η σορός θα μεταφερθή εις το Α’ Νεκροταφείον, όπου θα ενταφιασθή.

Η Χούντα, αντιλαμβανόμενη το κλίμα που επικρατούσε και την πρόθεση χιλιάδων πολιτών να διαμαρτυρηθούν κατά της ανελευθερίας, έσπευσε να προειδοποιήσει μέσω ανακοίνωσης της Αστυνομίας.

«Η Διεύθυνσις Αστυνομίας Αθηνών ανακοινοί ότι, κατ’ ασφαλείς πληροφορίας, στοιχεία της άκρας αριστεράς, εκμεταλλευόμενα την σημερινήν νεκρώσιμον ακολουθίαν και εκφοράν της σορού του τέως πρωθυπουργού Γεωργίου Παπανδρέου, θα επιχειρήσουν να προκαλέσουν ασχημίας και έκτροπα προς εν συνεχεία δυσφημιστικήν, εις βάρος της χώρας, εκμετάλλευσιν.

»Επειδή, η καθ’ οιονδήποτε τρόπον βεβήλωσις της ιερότητος οιασδήποτε θρησκευτικής τελετής ή πομπής, είναι άκρως αντίθετος προς τας ελληνοχριστιανικάς παραδόσεις και το εν γένει πολιτισμόν μας, και συνεπώς απαράδεκτος, αι αρμόδιαι αρχαί θα λάβουν τα αναγκαία νόμιμα μέτρα, προς αποτροπήν εκδηλώσεως πάσης ασχημίας».

Η κηδεία γίνεται διαδήλωση

Δεκάδες χιλιάδες Ελληνίδες και Έλληνες συνόδευσαν τη σορό του Γεωργίου Παπανδρέου ως το Α’ Νεκροταφείο, σχηματίζοντας μία μεγάλη πομπή που σύντομα πήρε τη μορφή πορείας διαμαρτυρίας.

Λίγες εβδομάδες πριν, στις 29 Σεπτεμβρίου 1968, είχε διεξαχθεί το νόθο δημοψήφισμα για την επικύρωση του νέου «συντάγματος» της Χούντας.

Τα αποτελέσματα που ανακοίνωσε η Χούντα αποκάλυπταν και το μέγεθος της νοθείας. Υπέρ του χουντικού συντάγματος με «Ναι» ψήφισε σύμφωνα με τους Δικτάτορες το 92,21% των ψηφοφόρων (4.638.466 ψήφοι) και κατά με «Όχι» μόλις το 7,79% (391.923).

Όπως γράφει ο Γιώργος Ρωμαίος σε άρθρο του στο «ΒΗΜΑ», «στις 3 Νοεμβρίου του 1968,στην κηδεία του Γεωργίου Παπανδρέου, η οποία έδωσε αφορμή για την πρώτη μαζική λαϊκή διαδήλωση κατά της δικτατορίας,το σύνθημα που κυριάρχησε ήταν “Όχι”·μια αργοπορημένη διαμαρτυρία κατά του δημοψηφίσματος.

»Αδιαφορώντας για τον στρατιωτικό νόμο,ένα τεράστιο πλήθος Ελλήνων ανέκραζε: “Πού είναι το ΟΧΙ μας;”, “Μπερδέψατε τα Νούμερα”, “Θέλουμε Ελευθερία”, “Κάτω η Τυραννία”, “Είσαι ο Πρωθυπουργός”».

Τα σχόλια της Χούντας

Η χουντική αστυνομία έκανε λόγω για «ευαρίθμους ταραξίες».

Όπως γράφουν «ΤΑ ΝΕΑ» της 4ης Νοεμβρίου 1968: «Ευάριθμοι ταραξίαι, μη σεβασθέντες την ιερότητα της θρησκευτικής τελετής της κηδείας, εβεβήλωσαν ταύτην δι’ αναρμόστων εκδηλώσεων αι οποίαι έτεινον προς δημιουργίαν εκτροπών.

»Κατόπιν τούτων, η Αστυνομία προέβη εις την σύλληψιν τεσσαράκοντα (40) ταραξιών ίνα διασφαλισθή η περάτωσις της κηδείας εντός των πλαισίων της επιβεβλημένης θρησκευτικής τάξεως, κοσμικότητος και ευπρεπείας.

»Οι συλληφθέντες παραπέμπονται, εντός της αύριον, ενώπιον του αρμοδίου δικαστηρίου».

Στο ίδιο μήκος κύματος η λογοκρισία στο «ΤΟ ΒΗΜΑ» κάνει λόγο για υστερικούς τεντιμπόηδες και προσπαθεί να υποβαθμίσει τα γεγονότα.

«Ενήργησαν με τας ολίγας, γνωστάς από το παρελθόν και ουδόλως ανανεωθείσας, εκατοντάδας των υστερικών τεντυμπόυδων του πεζοδρομίου και προεκάλεσαν την αγανάκτησιν των παρισταμένων (…)

»Εις τα εμπρηστικά συνθήματα των νεαρών κεκρακτών και ανεκδιηγήτων εις ανοησίαν , η ανταπόκρισις ήτο, και κατά την εκτίμησιν ξένων δημοσιογράφων και παρατηρητών, πρωτοφανώς ασήμαντος».

Πάντως, παρά την προσπάθεια της Χούντας για παραπληροφόρηση, η Ιστορία έγραψε ότι την ημέρα εκείνη που κηδεύτηκε ο Γέρος της Δημοκρατίας, χιλιάδες πολίτες εξέφρασαν για πρώτη φορά με τέτοια ένταση την αντίθεσή τους στη Χούντα και στην κατάλυση της Δημοκρατίας.