Επιστολές του Λουκίνο Βισκόντι προς τον Χέλμουτ Μπέργκερ – «Ίσως νιώσεις τύψεις»

Ο Λουκίνο Βισκόντι θα ερμηνεύσει τα γενέθλιά του, στις 2 Νοεμβρίου 1906 -η Ημέρα των Νεκρών- ως την πρώτη εκδήλωση του επαναστατικού του πνεύματος: «Ήρθα στον κόσμο την Ημέρα των Νεκρών, από μια σύμπτωση που θα παραμείνει πάντα σκανδαλώδης, ίσως με εικοσιτετράωρη καθυστέρηση την Ημέρα των Αγίων Πάντων».

Και ήταν επαναστατικός. Όντως. Στα 30 και πλέον χρόνια της καριέρας του, ελάχιστες ταινίες του δεν προσέλκυσαν λογοκρισία ή κάποιο σκάνδαλο, αρχής γενομένης από το ντεμπούτο του.

Η ταινία Διαβολικοί Εραστές (Ossessione, 1943), βασισμένη στο τραγικό μυθιστόρημα του James M. Cain, Ο Ταχυδρόμος Χτυπάει Πάντα Δύο Φορές, είναι ένα παθιασμένο δράμα για ένα ερωτικό τρίγωνο.

Η ταινία φέρεται να ξέφυγε από τα νύχια της φασιστικής λογοκρισίας μόνο και μόνο επειδή άρεσε στον ίδιο τον Μουσολίνι.

Ο Λουκίνο Βισκόντι είχε μοναδικό σκοπό να σοκάρει το κοινό

Η σκηνοθεσία θεατρικών έργων του Λουκίνο Βισκόντι, για την οποία είναι –άδικα- ελάχιστα γνωστός, ήταν ακόμη πιο τολμηρή.

Ξεφυλλίζοντας τους τίτλους τους, υποψιάζεται κανείς ότι διάλεξε τα θέματά του από τον Θάνατο του Εμποράκου του Άρθουρ Μίλερ, το Λεωφορείο ο Πόθος του Τένεσι Ουίλιαμς και το Les Parents terribles του Ζαν Κοκτώ με μοναδικό σκοπό να σοκάρει το κοινό.

Ομοφυλοφιλία, καυτές σχέσεις, αλκοολισμός, αιμομιξία, ψυχικές ασθένειες, μανίες σε όλα τα επίπεδα: Κανένα ταμπού ή άβολο θέμα δεν έμεινε πίσω.

Η ιταλική κοινωνία της εποχής, παγιδευμένη σε ένα ασφυκτικό μείγμα ηθικισμού και καθολικής ρητορικής, χρειαζόταν επειγόντως μια τέτοια θεραπεία αντίκτυπου.

Ο Χέλμουτ Μπέργκερ 

Δείτε αυτή τη δημοσίευση στο Instagram.

Η δημοσίευση κοινοποιήθηκε από το χρήστη Jack Robinson Gallery (@robinsongallery)

Η συνάντηση του Λουκίνο Βισκόντι και του Χέλμουτ Μπέργκερ

Ο Χέλμουτ Μπέργκερ γεννήθηκε στις 29 Μαΐου 1944 στο Bad Ischl της Αυστρίας ως γόνος οικογένειας ξενοδόχων και μεγάλωσε στο Σάλτσμπουργκ. Αρχικά εκπαιδεύτηκε για να εργαστεί στον κλάδο της φιλοξενίας, αλλά δεν τον ενδιέφερε.

Σε ηλικία 18 ετών μετακόμισε στο Λονδίνο, όπου έκανε περιστασιακές δουλειές ενώ παράλληλα παρακολουθούσε μαθήματα υποκριτικής. Στη συνέχεια, μετά από μια περίοδο σπουδών πάνω στις γλώσσες στο Università per Stranieri στην Περούτζια, μετακόμισε στη Ρώμη.

Εκεί, το 1964, γνώρισε τον Λουκίνο Βισκόντι, ο οποίος του έδωσε την πρώτη του δουλειά ως «νεαρός στο ξενοδοχείο» στην ταινία Le Streghe (1967, «Οι Μάγισσες»), πριν του δώσει τον πρωταγωνιστικό ρόλο στην ταινία Οι Καταραμένοι.

«Με κατηγορείς ότι δεν έκανα τίποτα για σένα, για την καριέρα σου, κ.τλ. Αν εννοείς ότι δεν σε άφησα να παίξεις στον κινηματογράφο, εκτός από τον μικρό ρόλο στις Μάγισσες, αυτό είναι αλήθεια»

O Χέλμουτ Μπέργκερ στο Λούντβιχ υπό το βλέμμα του Βισκόντι / Photo: Public Domain

Ρώμη, Ιούλιος

Χέλμουτ μου, με βαριά καρδιά και μεγάλη αγωνία σου γράφω αυτό το γράμμα. Χθες έλαβα δύο εξπρές επιστολές σου, μία από το Μόναχο και μία από το Σάλτσμπουργκ.

Τις διαβάζω ξανά και ξανά από χθες και δεν μπορώ να πιστέψω ότι μετά από δυόμισι χρόνια τρυφερής, σταθερής και πιστής φιλίας μπορούμε να φτάσουμε σε αυτό το σημείο. Είναι απελπιστικό.

[..]

Δεν μπορώ να καταλάβω τι φαντάστηκες ότι θα συμβεί; Ότι το Εθνικό Θέατρο του Μονάχου θα σου άνοιγε τις πόρτες του και θα υπέγραφες με μισθό πρωταγωνιστή;

Κατά τη γνώμη μου, και όχι κατά τη γνώμη σου, αυτή ήταν ακριβώς η «ευκαιρία» που χρειαζόσασταν. Και την πήρες.

[…]

Με κατηγορείς ότι δεν έκανα τίποτα για σένα, για την καριέρα σου, κ.τλ. Αν εννοείς ότι δεν σε άφησα να παίξεις στον κινηματογράφο, εκτός από τον μικρό ρόλο στις Μάγισσες, αυτό είναι αλήθεια.

Αλλά πού θα έπρεπε να σε είχα βάλει να παίξεις. Στον «Ξένο»; Ανάμεσα στους Άραβες; Τι ρόλο θα έπρεπε να είχες; Δεν έκανα ταινία για σένα; Αυτό είναι αλήθεια. Αλλά ποια ταινία; Τι είδους χαρακτήρας είσαι; Τι πιθανότητες έχεις; Προς το παρόν, καμία απολύτως. Και λοιπόν;

[…]

Άκουσέ με. Κάνε υπομονή. Προετοιμάσου. Εξάλλου, πρέπει να το παραδεχτείς. Δεν πέρασες άσχημα κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου αναμονής. Είχες αυτό που ήθελες περισσότερο.

Είχες μια ζωή που δεν ήταν δυσάρεστη. Έχεις σπουδάσει λίγο, χωρίς να θυσιάσεις πολλά. Τι ήθελες; Τι άλλο ήθελες;

[…]

Σου τα έχω πει αυτά τα πράγματα τόσες πολλές φορές τώρα, πάρα πολλές φορές, και σου είναι βαρετά, το ξέρω. Με θεωρείς έναν γερο-ανόητο που κάποτε ήξερε πώς να εκτοξεύει νέους ηθοποιούς και σήμερα δεν ξέρει πια.

Αν μετά από τόσο καιρό δεν έχεις καταλάβει ότι ήσουν ο πιο αγαπητός άνθρωπος που είχα κοντά μου, αυτός για τον οποίο ήμουν πάντα έτοιμος να κάνω θυσίες μόνο και μόνο για να σε δω ευτυχισμένο και ικανοποιημένο τότε δεν έχεις καταλάβει τίποτα και δεν θα μπορέσεις ποτέ να καταλάβεις τίποτα.

Και τώρα είναι πολύ αργά.

[…]

Αλλά επειδή πιστεύω ότι υπάρχει ένας νόμος αντιστάθμισης, πιστεύω ότι μια μέρα, πολύ μετά, θα νιώσεις το ίδιο είδος απογοήτευσης και θα καταλάβεις τελικά ποιος ήμουν εγώ για σένα.

Και ίσως, θα μου αποδώσεις καθυστερημένη δικαιοσύνη. Φυσικά, θα έχω ήδη πεθάνει. Και ίσως νιώσεις τύψεις που δεν κατάλαβες όλη την αγάπη που είχα για σένα…

Αυτά έγραφε ο Λουκίνο Βισκόντι, ο μεγάλος, Ιταλός σκηνοθέτης στον νεαρό ηθοποιό Χέλμουτ Μπέργκερ, στις 30 Μαΐου 1967, στο Παρίσι, από τη Φλωρεντία, όπου βρισκόταν.

«Είχα ίσως εκπληρώσει και ολοκληρώσει το καθήκον μου να σου δώσω ένα επάγγελμα, να σε κάνω να ξεκινήσεις μια καριέρα με τον καλύτερο τρόπο, όσο καλύτερα μπορούσε να γίνει»

Βισκόντι και Μπέργκερ το 1968 / Photo: Public Domain

Η «αδελφική στοργή» του Λουκίνο Βισκόντι προς τον Χέλμουτ Μπέργκερ

«Ανέχομαι επίσης» γράφει ο σκηνοθέτης στον ηθοποιό σε μια άλλη επιστολή που στάλθηκε από το La Colombaia στο Lacco Ameno (Ίσκια), στις 28 Αυγούστου 1970 «και αυτό είναι μια άλλη δοκιμασία, τις επιθέσεις σου, το σχεδόν πάντα επιθετικό ύφος σου παρουσία τρίτων.

»Αλλά το ανέχομαι γιατί ξέρω ότι και αυτό είναι, από την πλευρά σου, μια δοκιμασία αγάπης (κακώς εκφρασμένης), αλλά κατά μία έννοια ένα ξέσπασμα.

»Τώρα θα χρειαζόταν πολύς χρόνος για να εξετάσω όλες τις λεπτομέρειες της σχέσης μας. Ήθελα όμως να σου πω μόνο το εξής: μη φοβάσαι ότι τα συναισθήματά μου θα αλλάξουν.

»Να αλλάξουν, ναι, αν θέλεις, αλλά προς το καλύτερο, γιατί θέλω να είναι έτσι και να γίνει μια πραγματική αδελφική στοργή, ενός πολύ μεγαλύτερου αδελφού για έναν πολύ μικρότερο αδελφό.

Μόνο έτσι τα συναισθήματά μας θα μπορέσουν να διαρκέσουν μέχρι το τέλος της ζωής μου, που, τελικά, δεν θα είναι και τόσο μακριά. Καταλαβαίνεις;».

«Παρακαλούσες να πάρεις τη Maserati. Ξοδέψαμε χρήματα γι’ αυτήν (βλέπετε ότι λέω εμείς και όχι εγώ έχω) μετά από δύο ή τρεις μήνες κάνεις μια άλλη βιαστική κίνηση για τη Rolls Royce»

ARTHOUSE RETRO:

Luchino Visconti, Charlotte Rampling and Helmut Berger.

For The Damned at Seven Arts International Film Festival. pic.twitter.com/tMed4TtEbB

— Distracted Film (@distractedfilm) March 13, 2020

«Καθήκον μου να σου δώσω ένα επάγγελμα»

Περνούν λίγες μέρες από το γράμμα που αναφέρθηκε παραπάνω, ενδιαμέσως υπάρχει μια τηλεφωνική συνομιλία μεταξύ του ηθοποιού και του σκηνοθέτη, από το Παρίσι στην Ίσκια και εδώ, θλιμμένος και απογοητευμένος, αλλά ανίκητα στοργικός, ο Λουκίνο Βισκόντι πιάνει ξανά την πένα για να εκφράσει την πικρία του και, ταυτόχρονα, την επίμονη αγάπη του.

Το επόμενο γράμμα είναι από τις 9 Σεπτεμβρίου 1970 και φέρει ημερομηνία από τη Ρώμη.

Πρόκειται για 15 φύλλα γραμμένα και στις δύο πλευρές, με το επιστολόχαρτο της Alfa Cinematografica Srl, γραμμένο με το πλατύ και γωνιώδες στυλ του σκηνοθέτη.

«Είχα ίσως εκπληρώσει και ολοκληρώσει το καθήκον μου να σου δώσω ένα επάγγελμα, να σε κάνω να ξεκινήσεις μια καριέρα με τον καλύτερο τρόπο, όσο καλύτερα μπορούσε να γίνει, και έπρεπε σταδιακά διαγράψω τον εαυτό μου από την πορεία σου γιατί για σένα θα ήταν βάρος να με έχεις πάντα κοντά σου και επίσης ένας αντιπαραγωγικός παράγοντας για την καριέρα σου.

»Εν ολίγοις, ήθελα να γίνεις ανεξάρτητος. Για την αξιοπρέπειά σου ως άντρας, ως επαγγελματίας, ως καλλιτέχνης.

»Αυτό δεν έχει καμία σχέση με την αγάπη. Αντιθέτως: Θα έλεγα ότι η αγάπη μου για σένα, οι σκέψεις μου για σένα (ακριβώς λόγω αυτής της νέας μου στάσης απέναντί σου) αυξήθηκαν, έγιναν πιο σοβαρές, πιο συγκεκριμένες, πιο ευγενείς.

»Τα κατάφερα! Έγινες κάποιος! Και μην ξεχνάς ότι για έξι ή επτά χρόνια (δεν θυμάμαι ακριβώς) ήμουν κοντά σου με αγάπη, με τρυφερότητα, με υπομονή, ενάντια σε όλα και ενάντια και σε σένα, μερικές φορές, επειδή σε ήθελα και σε αγαπούσα».

ARTHOUSE RETRO:

Luchino Visconti, Romy Schneider and Helmut Berger.

At work on Ludwig, 1972. pic.twitter.com/gARA3cNhXd

— Distracted Film (@distractedfilm) June 18, 2019

«Για μένα αυτά είναι νεανικές υπερβολές»

Η επιστολή συνεχίζει επιπλήττοντας αυτά που στην πραγματικότητα φαίνονται να είναι τα εξοργιστικά καπρίτσια ενός υπερβολικά κακομαθημένου «γιου».

Ο Χέλμουτ, θυμάται ο Βισκόντι, είχε εκφράσει την επιθυμία να έχει το δικό του διαμέρισμα στη Ρώμη- ο Λουκίνο το φροντίζει, το βρίσκει, στη via Frattina, και ξοδεύονται 5 εκατομμύρια και 900 χιλιάδες λιρέτες για τις πρώτες εργασίες ανακαίνισης.

Ο Βισκόντι πληρώνει στη συνέχεια στον ιδιοκτήτη 900 χιλιάδες λιρέτες- οι επόμενες εργασίες, που υπολογίζονται (ταπετσαρία, μοκέτες, υπνοδωμάτιο, καμαρίνι, ξενώνας, προθάλαμος και σαλόνι, σύστημα κλιματισμού και στερεοφωνικό σύστημα) θα ανεβάσουν το κόστος στα 13 εκατομμύρια και 438 χιλιάδες λιρέτες.

Αλλά ο Χέλμουτ αλλάζει γνώμη, δεν θέλει πλέον το σπίτι.

«Είσαι volage» (άστατος) – θυμάται ο Βισκόντι στην εγκάρδια επιστολή του προς τον Μπέργκερ – «και αλλάζεις τις ιδέες και τις επιθυμίες σου κάθε δύο μήνες.

»Δες το παράδειγμα των αυτοκινήτων. Παρακαλούσες να πάρεις τη Maserati. Ξοδέψαμε χρήματα γι’ αυτήν (βλέπετε ότι λέω εμείς και όχι εγώ έχω) μετά από δύο ή τρεις μήνες κάνεις μια άλλη βιαστική κίνηση για τη Rolls Royce.

»Για μένα αυτά είναι νεανικές υπερβολές.

»Σε ένα ορισμένο σημείο της ζωής σου πρέπει να έχεις ένα μικρό, πώς να το πω, ηθικό φρένο και να συνειδητοποιήσεις ότι δεν είναι λογικά όλα όσα σου έρχονται στο μυαλό ή εν πάση περιπτώσει είναι επικίνδυνο να ικανοποιείς όλες τις επιθυμίες σου, χωρίς να σκέφτεσαι τις συνέπειες και χωρίς όρια».

Ένα βίντεο με εικόνες του Χέλμουτ Μπέργκερ 

Ο παλιός και αφοσιωμένος Πυγμαλίων

Αλλά ακόμη κι αυτή η επιστολή στην οποία ο Βισκόντι, ο οποίος με την πολύ γενναιόδωρη φύση του αηδιασμένος από τις διευκρινίσεις του λογιστή του, αναγκάζεται να μιλήσει για χρήματα και οικονομικές καταστάσεις, τελειώνει ούτως ή άλλως με ένα «και σου λέω ότι η αγάπη μου είναι η ίδια όπως πάντα».

Με μια διαφανή ανησυχία ότι έχει επιβεβαιώσει ότι το σπάταλο και ανήσυχο αγόρι δεν θα έχει πληγωθεί από το περιεχόμενο αυτής της στοργικής υπενθύμισης.

Ότι σε κάθε περίπτωση αυτός, ο παλιός και αφοσιωμένος Πυγμαλίων, είναι ακόμα έτοιμος να καταλάβει, να συγχωρήσει, να ξοδέψει, να ξεχάσει, όπως οι μεγάλοι άρχοντες της Αναγέννησης από τους οποίους κατάγεται και το όνομά τους φέρει.

Κάποια στιγμή, ο Λουτσίνο Βισκόντι, μοιραία, εξαφανίζεται και ο Χέλμουτ Μπέργκερ παραμένει ένα ιδανικό ορφανό.

Η τελευταία χειρονομία του μεγάλου σκηνοθέτη, πριν φύγει από τη ζωή, το βράδυ που χώρισε από τον Μπέργκερ όταν έφυγαν για τη Βραζιλία, ήταν να δώσει τη χρυσή ταμπακιέρα του στη γραμματέα του, λέγοντας «δώσε αυτό στον Χέλμουτ ως ενθύμιο για μένα».

Η τεράστια κληρονομιά του Λουκίνο Βισκόντι

Ο ίδιος ο ηθοποιός το είπε σε συνέντευξή του στην Άννα Κοραντίνι. Και κατά τη διάρκεια της ίδιας συνέντευξης με τη δημοσιογράφο, ο Μπέργκερ δήλωσε ότι πίστευε ότι στη διαθήκη του Λουκίνο Βισκόντι  είχε «σημαντικό ρόλο», ακόμη και αν δεν θεωρούσε τον εαυτό του ως τον καθολικό κληρονόμο.

Ο Βισκόντι, όπως φαίνεται, δεν κατέθεσε ποτέ τη διαθήκη του σε συμβολαιογράφο και η ολογραφική διαθήκη δεν βρέθηκε, χάθηκε ανάμεσα στα χιλιάδες βιβλία και τα πολυάριθμα έγγραφα του αείμνηστου σκηνοθέτη ή κλάπηκε από κάποιον.

«Είναι σαφές», είπε ωμά ο Χέλμουτ Μπέργκερ «ότι κάποιος είχε συμφέρον να εξαφανίσει αυτή τη διαθήκη. Θα έπρεπε να απευθυνθώ σε δικηγόρο, αλλά αυτό με αηδιάζει. Δεν θέλω να συζητήσω για χρήματα. Τα χρήματα του Λουκίνο δεν με ενδιαφέρουν, μου άφησε κάτι άλλο: τις διδαχές του, την τέχνη του, την αγάπη του».