Μιχάλης Δερτούζος: Μια καλή παντρειά για τη δημιουργία μιας νέας Ελλάδας

Στις 5 Νοεμβρίου 1936 γεννήθηκε στην Αθήνα ο διαπρεπής επιστήμονας Μιχάλης Δερτούζος, καθηγητής του φημισμένου MIT (Τεχνολογικού Ινστιτούτου της Μασαχουσέτης) και διευθυντής του περίφημου Εργαστηρίου Επιστήμης των Υπολογιστών (Laboratory for Computer Science/LCS) στο ίδιο πανεπιστημιακό ίδρυμα από το 1974 έως το 2001.

Ο σπουδαίος ερευνητής, ο οποίος λογιζόταν ως ένας από τους πατριάρχες της πληροφορικής ανά την υφήλιο, απεβίωσε στη Βοστώνη στις 27 Αυγούστου 2001.

Λίγα χρόνια πριν από το θάνατο του Δερτούζου, το 1998, είχε κυκλοφορήσει από τον εκδοτικό οίκο Α. Α. Λιβάνη το βιβλίο του με τίτλο «Τι μέλλει γενέσθαι» (What Will Be στην αγγλική), μεταφρασμένο από την Κρίστυ Κουνινιώτη.

Στην ad hoc εισαγωγή της ελληνικής εκδόσεως του επιστημονικού πονήματός του ο Δερτούζος έγραφε τα ακόλουθα:

Γράφω στα ελληνικά τούτη την πρόσθετη εισαγωγή, μοναδική ανάμεσα σ’ όλες τις εκδόσεις και μεταφράσεις του What Will Be, για δύο λόγους: τη ζεστασιά που νιώθω για την πατρίδα μου και την πίστη ότι ο λαός μας και η πληροφορική έχουν καλή προοπτική παντρειάς. Αν η εκτίμηση αυτή είναι σωστή, θα μπορούσε η νέα αυτή επανάσταση, που ήδη σείει τον κόσμο, να δονήσει την Ελλάδα περισσότερο, ώστε να καταλάβει προνομιούχα θέση δίπλα στον τουρισμό και τις αγροτικές μας εξαγωγές.

Γενικότητες με βάση εθνικά καλούπια είναι, συνήθως, επικίνδυνες. Πώς θα εξηγήσουμε, όμως, ότι οι Ιάπωνες, που για είκοσι χρόνια προσπαθούν να πάρουν την πάνω βόλτα στο λογισμικό (software), με τεράστιες επενδύσεις και ειδικά εκπαιδευτικά προγράμματα, έβγαλαν μόνοι τους, τελευταία, το συμπέρασμα ότι δεν έχουν επιτύχει σ’ αυτόν το σκοπό; Πώς θα εξηγήσουμε ακόμα ότι οι Ευρωπαίοι της κεντρικής Ευρώπης, αν και έχουν κάνει αξιόλογες εφευρέσεις, όπως το World Wide Web, έχουν δυσκολία να τις εκμεταλλευτούν και, γενικότερα, να πλησιάσουν τους Αμερικανούς στη δημιουργία πλούσιου φάσματος προγραμμάτων και συστημάτων πληροφορικής;

Νομίζω ότι οι Ιάπωνες δεν τα κατάφεραν, επειδή πιστεύουν ότι το καρφί που εξέχει πρέπει να χτυπηθεί, ώστε να έρθει στην ίδια περασιά με όλα τα άλλα. Το λογισμικό, όμως, και οι πετυχημένες χρήσεις της πληροφορικής θέλουν τρέλες, ιδιορρυθμίες και εφευρετικότητα, που δε φυτρώνουν εύκολα στον κήπο της ομοιομορφίας. Οι Κεντροευρωπαίοι, που όπως οι Ιάπωνες πέρασαν από τη φεουδαρχική πειθαρχία στο βασιλιά, διακρίνονται κι αυτοί από την αγάπη της ομοιομορφίας, μαζί με κάτι άλλο: τη λατρεία της ακρίβειας και την πίστη ότι, πριν κατασκευαστεί κάτι, πρέπει πρώτα να μελετηθούν όλα τα πιθανά προβλήματα, να ιεραρχηθούν και να διορθωθούν. Τέτοιο σκεπτικό φτιάχνει τέλεια ρολόγια και υλικά προϊόντα ακριβείας. Αλλά δε συμβάλλει στη δημιουργία των άυλων προϊόντων της πληροφορικής, ίσως επειδή αυτά είναι πιο πολύπλοκα και αντιπροσωπεύουν ένα περίεργο μείγμα επιστήμης και τέχνης. Αντί για σχολαστική ακρίβεια, θέλουν γρηγοράδα… και λίγο μπουρδούκλωμα! Ας τελειώσει το πρόγραμμα τώρα, κι ας έχει λίγα σφάλματα (bugs). Χρησιμοποιώντας το θα τα βρούμε, μαζί με άλλα σφάλματα που δεν προβλέψαμε και αλλαγές οι οποίες τώρα που το χρησιμοποιούμε είναι προφανείς, ενώ χθες που το σχεδιάζαμε ήταν αόρατες.

Να με συγχωρείτε, αν κανείς προσβληθεί μ’ αυτή την παρατήρηση, αλλά νομίζω ότι εμείς οι Έλληνες έχουμε κάποια ανάλογη τάση στην αντιμετώπιση προβλημάτων —με ταχύτητα, μπουρδούκλωμα και διόρθωση— που δε συντελεί, βέβαια, στην ικανότητά μας να συναγωνιζόμαστε τους Ελβετούς στην κατασκευή ρολογιών. Αποτελεί πλεονέκτημα, όμως, στην πληροφορική. Προσθέστε σ’ αυτό την κληρονομιά και την αγάπη που έχουμε στη δόμηση λόγων, στις φιλοσοφικές συζητήσεις, στη λογική, στις σκέψεις και στα σχήματα φαντασίας (αν ήταν έτσι… θα γινόταν έτσι…) και η πανοπλία εργαλείων μας για την πληροφορική γίνεται ακόμα πιο τρανή. Νομίζω ότι έχουμε μια έμφυτη κλίση προς την άυλη πληροφορική, που ξεπερνάει την τάση μας προς την υλική βιομηχανία. Ιδού το εθνικό μας πλεονέκτημα στην Πληροφοριακή Εποχή!

Με βάση τέτοιες σκέψεις, ονειρεύομαι ομάδες Ελλήνων νέων, μέλη πια της Πληροφοριακής Αγοράς που περιγράφω στο βιβλίο αυτό, να ζουν στα νησιά μας, στην ύπαιθρο, με τις οικογένειές τους και να προσφέρουν από αυτό το ευχάριστο και καθαρό περιβάλλον τις πληροφοριακές υπηρεσίες τους στις διεθνείς αγορές. Άλλοι να δημιουργούν ή να συντηρούν λογισμικό για τους πελάτες τους στη Νέα Υόρκη ή στη Φραγκφούρτη (για τριάντα χιλιάδες δραχμές* την ώρα), άλλοι να πουλούν ή ν’ αγοράζουν πληροφορίες και πληροφοριακή δουλειά (γιατροί, μεσίτες, συγγραφείς, λογιστές, καλλιτέχνες, έμποροι, μηχανικοί…), ενώ άλλοι να διαμορφώνουν νέες δουλειές με νέα προϊόντα και υπηρεσίες που είναι χρήσιμα σ’ όλο τον κόσμο. Σ’ αυτή την καινούρια ελληνική Πληροφοριακή Αγορά θα έρθουν όχι μόνο Έλληνες, αλλά και Ιάπωνες, Αμερικανοί, Αυστραλοί, Ευρωπαίοι, Κινέζοι και άλλοι που επιθυμούν να γευτούν ελληνικά αγαθά, που θέλουν τουριστικές πληροφορίες ή μια επίσκεψη στη γενέτειρα του δυτικού πολιτισμού —π.χ. με το «Ιστορικόπτερο» που περιγράφω στο βιβλίο— ή που ζητούν να αγοράσουν υπηρεσίες και προϊόντα που δεν έχουν σχέση με την Ελλάδα πέρα από το ότι προσφέρονται από Έλληνες και είναι διεθνώς ανταγωνιστικά.

Ονειρεύομαι ακόμα τον ελληνισμό σε όλη την οικουμένη να χρησιμοποιεί τη νέα τεχνολογία της πληροφορικής για να δενόμαστε σφιχτά, ο ένας με τον άλλο, οι Έλληνες της διασποράς συνάμα με τους Έλληνες της Μεσογείου, δημιουργώντας έτσι μια νέα Ελλάδα. Ίσως, με τα χρόνια, αυτή η γεωγραφικά διεσπαρμένη αλλά ηλεκτρονικά συνδεδεμένη Ελλάδα μπορεί να πλησιάσει την έννοια «ελληνικό έθνος» πιο πιστά από τη σημερινή ελληνική χώρα με τους αναπόφευκτους περιορισμούς γης και πληθυσμού.

Φυσικά, όλα αυτά μπορεί να είναι κουταμάρες ενός αισιόδοξου ρομαντικού ανθρώπου. Μπορεί όμως να είναι και όραμα για μια πολύτιμη νέα κατεύθυνση. Έλληνες αναγνώστες, το τι μέλλει γενέσθαι στην Ελλάδα της Πληροφοριακής Εποχής είναι στα χέρια μας.

*Περίπου 90 ευρώ, με μια δόση αυθαιρεσίας ασφαλώς στον υπολογισμό μας.