Συνασπισμοί, κρίσεις και εκλογές – Γιατί η Γερμανία βρίσκεται σε αναβρασμό;

Η εσωτερική διαμάχη της τρικομματικής κυβέρνησης στη Γερμανία κλιμακώθηκε την Κυριακή, καθώς ανώτατοι αξιωματούχοι επέκριναν τις νέες οικονομικές προτάσεις του υπουργού Οικονομικών, Κρίστιαν Λίντνερ.

Ο Λίντνερ, ηγέτης του φιλελεύθερου FDP, είχε παρουσιάσει ένα σχέδιο που πρότεινε φορολογικές μειώσεις και μια πιο αργή προσέγγιση στη μείωση των εκπομπών ρύπων.

Οι προτάσεις του αντιμετωπίστηκαν με σφοδρή κριτική από κορυφαία στελέχη των κυβερνητικών του εταίρων, των Σοσιαλδημοκρατών (SPD) και των Πρασίνων.

Αποκορύφωμα της εσωτερική κρίσης ήταν η απόφαση του Καγκελάριοτ Σολτς στις 6 Νοεμβρίου να αποπέμψει το Λίντερ.

Ενόψει των τελευταίων αυτών εξελίξεων θα ήταν χρήσιμο να αναλύσουμε πως λειτουργεί το σύστημα της διακυβέρνησης, γιατί έχει εμπεδωθεί το σύστημα των μεγάλων συνασπισμών στην Γερμανία και ποια είναι τα προβλήματα που οδήγησαν στην κρίση του εν λόγω συνασπισμού.

Οι συνασπισμοί στη Γερμανία

Είναι αρκετά ασυνήθιστο για τα δύο μεγαλύτερα κόμματα σε μια εκάστοτε χώρα να σχηματίζουν συνασπισμό.

Οι μεγάλοι συνασπισμοί υπόσχονται εξαιρετική σταθερότητα, δεδομένου ότι παρέχουν μια συντριπτική πλειοψηφία.

Από την άλλη, δεν είναι καλή εικόνα για μια δημοκρατία αν η κυβέρνηση λογοδοτεί σε μια θλιβερά μικρή αντιπολίτευση.

Και όμως, ο μεγάλος συνασπισμός της κεντροαριστεράς και της κεντροδεξιάς έχει γίνει ο κανόνας στη Γερμανία του 21ου αιώνα.

Ένας μεγάλος συνασπισμός κυβέρνησε μεταξύ 2005 και 2009, ένας άλλος ανέβηκε στην εξουσία το 2013 και κυβέρνησε μέχρι το 2021 όταν και εκλέχτηκε ο τωρινό συνασπισμός.

Η κυβέρνηση της Γερμανίας είναι ένας ιδεολογικά ποικιλόμορφος συνασπισμός που αποτελείται από τους Σοσιαλδημοκράτες (SPD) του καγκελάριου Όλαφ Σολτς, τους οικολόγους Πράσινους και τους νεοφιλελεύθερους Ελεύθερους Δημοκράτες (FDP).

Συγκροτήθηκε μετά τις εκλογές του 2021 και υποσχέθηκε να επιταχύνει την ψηφιοποίηση και τη μετάβαση σε μια οικονομία με ουδέτερο ισοζύγιο άνθρακα.

Στον απόηχο του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου

Για να κατανοήσουμε αυτή τη μακροπρόθεσμη δυναμική, πρέπει να κοιτάξουμε πολύ πιο πίσω στο πώς σχεδιάστηκε η ομοσπονδιακή δημοκρατία για να αποφευχθεί ένας κατακερματισμός τύπου Βαϊμάρης.

Μια νέα τάξη Γερμανών πολιτικών κατέληξε σε  έναν συμβιβασμό μεταξύ δύο ανταγωνιστικών σχολών σκέψης: πλειοψηφικό σύστημα (ο νικητής τα παίρνει όλα) εναντίον αναλογικής εκπροσώπησης (ποσοστό του μεριδίου των ψήφων).

Ως εκ τούτου, οι πολίτες έχουν δύο ψήφους: μία για τον τοπικό τους αντιπρόσωπο (ο νικητής τα παίρνει όλα) και μία για ένα κόμμα (αναλογική εκπροσώπηση που ευνοεί τα μικρότερα κόμματα).

Εισήχθη ένα κατώτατο όριο 5% για να σταματήσει η δεύτερη ψήφος να εισάγει πάρα πολλά μικρά κόμματα.

Στις πρώτες ομοσπονδιακές εκλογές του 1949, το κατώτατο όριο εισήχθη μόνο σε επίπεδο κρατιδίου, πράγμα που σημαίνει ότι εάν ένα κόμμα κέρδιζε το 5% των ψήφων σε οποιοδήποτε κρατίδιο, θα έμπαινε στην Ομοσπονδιακή Βουλή.

Αυτό επέτρεψε την πρώτη Μπούντεσταγκ (1949-53) να είναι πολύ ποικιλόμορφη με έντεκα κόμματα, συμπεριλαμβανομένου του αυτονομιστικού κόμματος Bayernpartei.

Για τις εκλογές του 1953, τέθηκε σε ισχύ ένα εθνικό όριο 5%.

Όπως ήταν φυσικό, η Μπούντεσταγκ σταμάτησε να είναι μπερδεμένη και συγκεχυμένη.

Μεταξύ 1957 και 1983, στο κοινοβούλιο λειτουργούσε ένα ομαλό τρικομματικό σύστημα με το κεντροδεξιό CDU/CSU, το κεντροαριστερό SPD και το πλήρως κεντρώο Ελεύθερο Δημοκρατικό Κόμμα (FDP).

Το μικρό FDP ήταν ο μόνος διαθέσιμος συμμαχικός εταίρος και για τους δύο κολοσσούς. Έτσι, θα μπορούσε να απειλήσει να ενώσει τις δυνάμεις του με την εκάστοτε άλλη πλευρά, αν δεν του δινόταν αρκετή δύναμη σε μια κυβέρνηση συνασπισμού

Το 20ός αιώνας είχε σταθερές κυβερνήσεις συνασπισμού μεταξύ ενός μεγάλου κόμματος (συνήθως συντηρητικού) και ενός μικρού κόμματος (σχεδόν πάντα του FDP).

Δεκαετία του 1980: η άνοδος των μικρότερων κομμάτων

Το τρικομματικό σύστημα έσπασε όταν οι Πράσινοι μπήκαν στο κοινοβούλιο τη δεκαετία του 1980. Προς έκπληξη πολλών, καθιερώθηκαν ως μόνιμο μέλος, γεγονός που σηματοδότησε την αρχή της ολοένα αυξανόμενης ποικιλομορφίας στην Μπούντεσταγκ.

Σύντομα, η αριστερά διασπάστηκε περαιτέρω με την είσοδο του Κόμματος του Δημοκρατικού Σοσιαλισμού  στην Μπούντεσταγκ.

Εν τω μεταξύ, στην άκρα δεξιά, το νεοσύστατο κόμμα Εναλλακτική για τη Γερμανία (AfD) εδραιώθηκε ακόμη πιο γρήγορα.

Είχε ήδη επωφεληθεί από τη συρρίκνωση των δύο κομμάτων της μεγάλης σκηνής.

Ένας απλός δικομματικός συνασπισμός γινόταν όλο και πιο δύσκολο να επιτευχθεί.

Η εποχή του μεγάλου συνασπισμού ανατείλει

Η Μέρκελ βρίσκεται στην εξουσία για τέσσερις θητείες – τρεις από αυτές σε μεγάλο συνασπισμό. Αναδείχθηκε μέσα στη λάμψη μιας οικονομίας που ανθούσε παρά τις αντιξοότητες, ενώ το SPD παρέπαιε.

Η σταθερή οικονομία και ένα φιλικό προς τη Μέρκελ περιβάλλον στα μέσα ενημέρωσης βοήθησαν την έμπειρη καγκελάριο να πετύχει σε κάθε ομοσπονδιακή εκλογική αναμέτρηση.

Πειραματίστηκε με μία σκληροπυρινική πολιτική ανάντια στην προσφυγική κρίση πριν αλλάξει απότομα πορεία μετά την τραγική εικόνα ενός πνιγμένου παιδιού σε μια παραλία που εξόργισε τον λαό.

Στη συνέχεια άλλαξε ξανά πορεία, πληρώνοντας δισεκατομμύρια ευρώ στην Τουρκία για να αντιμετωπίσει το πρόβλημα εντός των συνόρων της.

Για τη ριζοσπαστική Δεξιά, έχει γίνει πολύ πιο εύκολο να επικρίνει την υποτιθέμενη υπερβολικά αριστερή καγκελάριο, καθώς ήταν επικεφαλής ενός μεγάλου συνασπισμού με τον αντίπαλο του κόμματός της, το SPD.

Το AfD μπορεί να ισχυριστεί ότι τα καθιερωμένα κόμματα είναι όλα τα ίδια, ότι η πολιτική είναι απλώς ένα μεγάλο σόου και ότι μια εναλλακτική λύση είναι απελπιστικά απαραίτητη.

Το άλλοτε υψηλό ποσοστό ψήφων των κομμάτων απέτυχε οριακά από το όριο του 5% που χρησιμοποιείται για την αύξηση του αριθμού των βουλευτών μεταξύ των καθιερωμένων κομμάτων.

Αλλά με έναν ολοένα αυξανόμενο αριθμό κομμάτων που πηδούν πάνω από το κάποτε δύσκολο όριο του 5%, γίνεται όλο και πιο δύσκολο να αποφευχθεί ένας μεγάλος συνασπισμός ή ένας περίπλοκος τρικομματικός συνασπισμός ως το όριο του 5%.

Ένα σύστημα που αρχικά είχε σχεδιαστεί για να φέρει σταθερότητα έχει γίνει αδιέξοδο.

Γιατί ο τωρινός συνασπισμός διαλύεται;

Και τα τρία κόμματα του κυβερνητικού συνασπισμού έχουν αντιμετωπίσει μια σειρά κακών εκλογικών αποτελεσμάτων τον τελευταίο καιρό, καθώς τα λαϊκιστικά κόμματα και στις δύο πλευρές του πολιτικού φάσματος έχουν αυξηθεί.

Οι Πράσινοι εκδιώχθηκαν από δύο περιφερειακά κοινοβούλια τον Σεπτέμβριο, αφού δεν κατάφεραν να φτάσουν το όριο του 5% για να εισέλθουν.

Το FDP εκδιώχθηκε επίσης από ένα περιφερειακό κοινοβούλιο, ενώ απέτυχε να επανέλθει σε δύο άλλα, από τα οποία είχε ήδη αποχωρήσει.

Σε εθνικό επίπεδο, τα τρία κόμματα συγκεντρώνουν λιγότερα ποσοστά, γύρω στο 30%, από τους συντηρητικούς της αντιπολίτευσης, και ο Σολτς είναι ο λιγότερο δημοφιλής καγκελάριος που έχει καταγραφεί ποτέ.

Το SPD του, που κάποτε θεωρούνταν ένα από τα δύο κόμματα της μεγάλης σκηνής στη Γερμανία, βρίσκεται δημοσκοπικά στην τρίτη θέση πίσω από τους συντηρητικούς και το ακροδεξιό AfD.

Η αντιπολίτευση λέει ότι ο συνασπισμός δεν έχει πλέον τη νομιμοποίηση να συνεχίσει να κυβερνά και την έχει παροτρύνει να προκηρύξει πρόωρες εκλογές, όπως έκανε νωρίτερα φέτος ο Γάλλος πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν.

Τι συμβαίνει με την αποπομπή του Λίντνερ

Εάν ένα κόμμα αποχωρήσει από τον συνασπισμό, τα άλλα δύο θα μπορούσαν να συνεχίσουν ως κυβέρνηση μειοψηφίας, αλλά πιθανότατα θα δυσκολευτούν να περάσουν νόμους.

Στις σπάνιες περιπτώσεις που αυτό συνέβη στο παρελθόν, οδήγησε σε πολιτικές κρίσεις που προκάλεσαν τον σχηματισμό νέου συνασπισμού, χωρίς νέες εκλογές.

Μπορεί ο Καγκελάριος να προκηρύξει πρόωρες εκλογές

Στη Γερμανία η καγκελάριος δεν μπορεί να προκηρύξει πρόωρες εκλογές, αλλά μπορεί ουσιαστικά να τις προκαλέσει ζητώντας ψήφο εμπιστοσύνης.

Εάν ο καγκελάριος χάσει, ο πρόεδρος της Γερμανίας μπορεί να διαλύσει το κοινοβούλιο και να προκηρύξει πρόωρες εκλογές.

Το σύστημα σχεδιάστηκε για να αποτρέψει την επανάληψη της αστάθειας του μεσοπολέμου, όταν μικρά κόμματα ήταν σε θέση να προκαλέσουν χάος ακόμη και εκτός κυβέρνησης.