Τη δυστοπία δεν την αποτρέπεις με ευχές και εκκλήσεις

Παρατηρώ τις αντιδράσεις στην Αμερική μετά την εκ νέου εκλογή του Ντόναλντ Τραμπ. Βλέπω τους προοδευτικούς ανθρώπους – και υπάρχουν αρκετοί τέτοιοι στις ΗΠΑ – να είναι κυριολεκτικά τρομοκρατημένοι.

Η ρητορική του Τραμπ όλα αυτά τα χρόνια ήταν ιδιαίτερα επιθετική και επένδυσε στην εχθρότητα απέναντι στους μετανάστες, στο γυναικείο κίνημα, στις μειονότητες, στα κοινωνικά κινήματα. Ο συνασπισμός που τον υποστηρίζει έχει ακραία συντηρητικές απόψεις στα θέματα που αφορούν το φύλο. Ο συσχετισμός στο Κογκρέσο αλλά και στο Ανώτατο Δικαστήριο του επιτρέπει να περάσει πολιτικές πιο εύκολα. Έχει μεγαλύτερη υποστήριξη μεταξύ δισεκατομμυριούχων τύπου Έλον Μασκ και αυτό επίσης τον διευκολύνει να επιβάλλει πολιτικές του. Ο σκληρός πυρήνας των υποστηρικτών του, όπως φάνηκε και στις 6 Ιανουαρίου 2021 μπορεί να πάρει πρωτο-φασιστικά χαρακτηριστικά.

Όλα αυτά διαμορφώνουν προφανώς ένα δυστοπικό τοπίο, ακόμη και εάν σκεφτούμε ότι στις ΗΠΑ υπάρχουν όρια – εξαιτίας της συνθετότητας του συστήματος πολιτικών αποφάσεων – στη δυνατότητα του προέδρου να περάσει την ατζέντα του.

Όμως, όλα αυτά δεν αφορούν μόνο την Αμερική. Σε διάφορα σημεία στον πλανήτη ξεκινώντας από την Ευρώπη, βλέπει κανείς την ακροδεξιά είτε να συμμετέχει ήδη στην άσκηση της εξουσίας, ως τμήμα κυβερνητικών συσχετισμών, είτε να βρίσκεται στα πρόθυρα της εξουσίας, την ώρα που ένα μεγάλο μέρος της κεντροδεξιάς ήδη έχει μετατοπιστεί ακόμη πιο δεξιά συνδυάζοντας επιθετικό νεοφιλελευθερισμό και σκληρότερη πολιτική στα θέματα της μετανάστευσης. Ακόμη χειρότερα, φαίνεται ότι παγιώνεται μια κατάσταση όπου τα φτωχότερα τμήματα της κοινωνίας που δεν έχουν ανώτερη μόρφωση μετατοπίζονται προς τα δεξιά και γίνονται τροφοδότες της ακροδεξιάς.

Όλα αυτά γεννούν εύλογα ερωτήματα για το εάν και πώς μπορούν να αποτραπούν τέτοιες καταστάσεις. Είναι προφανές ότι αυτό που τα τελευταία χρόνια αποκαλούμε «Ακραίο Κέντρο», δηλαδή ο συνδυασμός νεοφιλελεύθερων οικονομικών πολιτικών, καταγγελίας των κοινωνικών αιτημάτων ως «λαϊκισμό» και επιλεκτικής έμφασης στα ατομικά δικαιώματα, δεν κατορθώνει ούτε την κοινωνία να συσπειρώσει, ούτε να αποτρέψει την άνοδο της ακροδεξιάς, αφήνοντάς της περιθώριο να υποστηρίζει όσους «μένουν απ’ έξω». Ούτε ωφελεί στο σημερινό «μίγμα πολιτικής» να προστεθούν ακόμη περισσότερα στοιχεία από την ατζέντα της ακροδεξιάς (π.χ. ακόμη πιο σκληρή μεταναστευτική πολιτική, ακόμη μεγαλύτερη ποινική αυστηρότητα, ρατσισμός) γιατί αυτό απλώς ενισχύει τα ρεύματα που μπορούν να πουν «εμείς τα λέγαμε αυτά ούτως ή άλλως».

Εάν κάτι θα μπορούσε να κάνει τη διαφορά, θα ήταν μια πολιτική κατεύθυνση που θα έδινε ξανά ελπίδα σε ευρύτερα κοινωνικά στρώματα, επενδύοντας όχι στο φόβο, αλλά στη δυνατότητα να δουν ένα καλύτερο αύριο. Μια πολιτική που θα μπορούσε να διαμορφώσει μια νέα ενότητα ανάμεσα στα λαϊκά στρώματα και τη μεσαία τάξη, που θα έφερνε τους εργαζόμενους χωρίς ανώτερη μόρφωση και όσους κάνουν διανοητική εργασία στην ίδια πλευρά, που θα προσπαθούσε να είναι συμπεριληπτική στην πράξη και όχι στη ρητορική. Ένα κοινό όραμα, δηλαδή, που να υπενθυμίζει την ανάγκη για αναδιανομή, για κοινωνική δικαιοσύνη, για σεβασμό στην προσφορά της εργασίας.

Όμως, όλα αυτά απαιτούν τον πολιτικό μόχθο και τη διανοητική επεξεργασία προγραμμάτων που θα μπορούσαν να εξυπηρετήσουν αυτή την κατεύθυνση, όσο και την οργανωτική προσπάθεια για την αποκατάσταση της επαφής με στρώματα που θεωρούν ότι το πολιτικό σύστημα αδιαφορεί για αυτά. Και βέβαια απαιτεί τους πολιτικούς σχηματισμούς και φορείς που μπορούν να κάνουν πράξη αυτή την πρόκληση.

Διαφορετικά, όσο έντονα και εάν καταγραφεί η αγωνία για τη δυστοπία, αυτή θα συνεχίσει να γίνεται η νέα κανονικότητα.