Όταν ο Ντέιβιντ Μπόουι «έριξε» το τείχος του Βερολίνου με το «Heroes»
Σαν σήμερα, 9 Νοεμβρίου του 1989, το Τείχος του Βερολίνου έπεσε με κρότο. Ίσως γιατί οι ήρωες μιας πόλης χωρισμένης στα δύο είχαν πιστέψει την προσευχή του Ντέιβιντ Μπόουι ένα βράδυ του Ιούνη
Το 1987, ο Ντέιβιντ Μπόουι ανέβηκε στη σκηνή γράφοντας ιστορία -και ήταν Ιούνιος. Το βράδυ της 6ης Ιουνίου 1987, ο Ντέιβιντ Μπόουι ανέβηκε στη σκηνή ενός τριήμερου μουσικού φεστιβάλ, του «Concert For Berlin» που διοργανώθηκε κοντά στο Ράιχσταγκ στο Δυτικό Βερολίνο, σε απόσταση αναπνοής από το Τείχος του Βερολίνου -το τόσο μισητό τείχος που χώριζε τη γερμανική πρωτεύουσα στα δύο.
Ο Ντέβιντ Μπόοουϊ ήταν ένας μόνο από τους καλλιτέχνες της δύσης της βρετανικής μουσικής ροκ σκηνής που συμμετείχαν -Genesis και Eurythmics είχαν επίσης ανταποκριθεί στο κάλεσμα. Αλλά ήταν η νύχτα του Ziggy που έμεινε στο πάνθεον της ιστορίας.
Ένα συναυλιακό γεγονός που σήμερα, πολλοί Βερολινέζοι και από τις δύο πλευρές των «συνόρων», πιστεύουν ότι πυροδότησε την αποφασιστικότητα των ανθρώπων για να καταρρίψουν το διχασμό και το σύμβολο του -το τείχος που κράτησε τους Γερμανούς χωρισμένους για σαράντα χρόνια.
Η συναυλία ήταν μέρος της περιοδείας του Bowie’s Glass Spider Tour, που εκείνη τη στιγμή ήταν η μεγαλύτερη και ακριβότερη περιοδεία του.
Κατά τη διάρκεια της εμφάνισης του στο Βερολίνο, η ερμηνεία του ήταν τόσο επική που ένα τεράστιο πλήθος άρχισε να συγκεντρώνεται στην ανατολική πλευρά του Τείχους για να τον ακούσει καλύτερα.
Φημολογείται ότι τα ηχεία γύρισαν ελαφρά για να ακούγονται περισσότερο στο ανατολικό τμήμα της πόλης και ότι ο Μπόουι μπορούσε να ακούσει τους Ανατολικογερμανούς πίσω από το «Σιδηρούν Παραπέτασμα» να τραγουδούν μαζί του σε μια λυρική περιφρόνηση προς τυραννικούς ηγεμόνες.
Ο Μπόουι γνώριζε καλά το Δυτικό Βερολίνο. Είχε ζήσει εκεί για τρία χρόνια στα τέλη της δεκαετίας του 1970, μοιραζόμενος ένα διαμέρισμα στη γειτονιά Schöneberg με τον Ίγκι Ποπ.
Εκεί, σε αυτή την πόλη με το διπλό εαυτό, ο Μπόουι ηχογράφησε τρία από τα πιο διάσημα άλμπουμ του γνωστά ως «The Berlin Trilogy», ένα από τα οποία είναι το «Heroes».
Ενα από τα πιο αγαπημένα τραγούδια του Μπόουι, το «Ηeroes» είναι και μια ιστορία από μόνο του, ένα ερωτικό γράμμα στην πόλη του Βερολίνου.
Ηρωϊκό Βερολίνο
Το «Heroes» αποτυπώνει όχι μόνο το ζενίθ των μυθικών χρόνων του Μπόουι στο Βερολίνο, αλλά πιθανότατα και την καλλιτεχνική του πορεία στο σύνολό της. Αφού είχε «καεί» από τη μουσική βιομηχανία, η οποία συνδυαζόταν με μια φλεγόμενη περιφρόνηση για το Λος Άντζελες, ο Μπόουι αποσύρθηκε από τη δυτική ακτή και μετακόμισε στο Βερολίνο το 1976.
Εκεί, ανακάλυψε ξανά το μουσικό του mojo, νοίκιασε ένα φτηνό διαμέρισμα πάνω από ένα συνεργείο αυτοκινήτων και επέστρεψε στα οικεία περιβάλλοντα που είχαν δημιουργήσει τις πρώτες μεγάλες δουλειές του. Μαζί του ο επίσης σπουδαίος Μπράϊαν Ίνο που μετακόμισε στην πόλη για να δημιουργήσει μαζί με τον Μπόουι τα άλμπουμ «Low», «Heroes» και «Lodger», τα οποία, ως σύνολο δουλειάς, ήταν πολύ πιο πειραματικά και λιγότερο εμπορικά από τα προηγούμενα LP του Ziggy Stardust. Κάτι που δεν ένοιαξε ποτέ κανέναν.
Ένα από τα μεγαλύτερα επιτεύγματα του Μπόουι το τραγούδι αφηγείται την ιστορία ενός ζευγαριού Γερμανών που είναι τόσο αποφασισμένοι να είναι μαζί παρά το πολιτικό κλίμα της εποχής που τους εμπόδιζε και, μέσα σε αυτή την απελπισία, συναντιούνται κάθε μέρα κάτω από έναν πυργίσκο πυροβόλου στο Τείχος του Βερολίνου.
Ο Μπόουι εμπνεύστηκε από μια σχέση μεταξύ του θρυλικού παραγωγού, του Τόνι Βισκόντι και της εφεδρικής τραγουδίστριας Αντόνια Μάας, οι οποίοι, όπως λέγεται, αντάλλασσαν φιλιά «δίπλα στο τείχος» μπροστά στον Μπόουι καθώς εκείνος κοίταζε έξω από το παράθυρο του στούντιο Hansa.
Για ένα δημιουργικό μυαλό όπως ο Λεπτός Λευκός Δούκας, η έμπνευση ήταν έκδηλη, μπροστά του.
«Μου επιτρέπεται να μιλήσω γι’ αυτό τώρα. Δεν το έκανα τότε» δήλωσε ο Μπόουι το 2003. «Πάντα έλεγα ότι ήταν ένα ζευγάρι εραστών δίπλα στο Τείχος του Βερολίνου που μου έδωσε την ιδέα. Στην πραγματικότητα, ήταν ο Τόνι Βισκόντι και η κοπέλα του. Ο Τόνι ήταν παντρεμένος εκείνη την εποχή. Και ποτέ δεν μπόρεσα να πω ποιος ήταν. Αλλά τώρα μπορώ να πω ότι οι εραστές ήταν ο Τόνι και μια Γερμανίδα που είχε γνωρίσει ενώ ήμασταν στο Βερολίνο» πρόσθεσε.
«Ζήτησα την άδειά του αν μπορώ να το πω αυτό. Ήταν πολύ συγκινητικό γιατί έβλεπα τον Τόνι πολύ ερωτευμένο με αυτό το κορίτσι» είχε πει.
Μια προσευχή από αστερόσκονη
Εκτός του ότι είναι ένα κομμάτι για την αγάπη που θριαμβεύει τελικά, το τραγούδι έχει αποκτήσει έκτοτε μεγαλύτερη βαρύτητα. Το «Heroes» έγινε σύντομα ο συμβολικός ύμνος της πόλης του Βερολίνου κατά τη διάρκεια αυτής της ταραγμένης περιόδου, καθώς η πόλη παρέμενε διαιρεμένη.
Όταν λοιπόν το 1987 το ερμήνευσε κοντά στο Τείχος του Βερολίνου, μόλις δύο χρόνια πριν την ιστορική κατεδάφισή του, προσπαθώντας με τη δύναμη της μουσικής για μια μόνο νύχτα να φέρνει κοντά αυτές τις δύο αντίθετες πλευρές, η ιστορία γράφτηκε στα αστέρια.
«Όταν κάναμε το ‘Heroes’ στη συναυλία του 1987 στο Βερολίνο το αισθανόμουν σαν ύμνο, σχεδόν σαν προσευχή σημείωσε σε συνέντευξή του στο Rolling Stone. «Δεν το έχω ξανανιώσει ποτέ ξανά έτσι. Αυτή είναι η πόλη στην οποία γράφτηκε, και αυτή είναι η συγκεκριμένη κατάσταση για την οποία γράφτηκε. Ήταν απλά εξαιρετική. Ήμουν τόσο εξαντλημένος μετά την παράσταση».
«Ήταν μια από τις πιο συναισθηματικές συναυλίες που έχω δώσει ποτέ. Είχα δακρύσει. Υπήρχαν χιλιάδες στην άλλη πλευρά που είχαν φτάσει κοντά στον τοίχο. Έτσι ήταν σαν μια διπλή συναυλία με ένα τείχος στη μέση. Μπορούσαμε να ακούσουμε τον κόσμο πίσω από το διαχωριστικό όγκο να ζητωκραυγάζουν και να τραγουδούν, εκεί, στην άλλη πλευρά. Θεέ μου, ακόμα και τώρα πνίγομαι. Μου ράγισε η καρδιά και δεν είχα κάνει ποτέ κάτι τέτοιο στη ζωή μου και μάλλον δεν θα ξανακάνω ποτέ. Ήταν τόσο συγκινητικό».
Η δύναμη του «Heroes» ξεπερνά τη μουσική και παρόλο που, φυσικά, δεν ήταν ο μοναδικός λόγος για την κατάρρευση του Τείχους του Βερολίνου, πολλοί έχουν υποστηρίξει ότι ήταν μια από τις σταγόνες στον ωκεανό που δημιούργησαν το ωστικό κύμα της διάλυσης του.
Εκείνο το βράδυ ο πολιτισμός και η πολιτική ενώθηκαν και ο Ντέβιντ Μπόουϊ κρατούσε τα ηνία, γράφοντας ακόμη μια φορά μια σπουδαία ιστορία.
Ο πόνος πίσω από τον έρωτα
Το 1977, ενώ ηχογραφούσε το «Heroes», το δεύτερο άλμπουμ της τριλογίας στο Βερολίνο, οι Ανατολικογερμανοί συνοριοφύλακες πυροβόλησαν και σκότωσαν τον 18χρονο Ντίτμαρ Σβάιτσερ ενώ προσπαθούσε να φύγει δυτικάο. Λίγες εβδομάδες αργότερα, ο 22χρονος Χένρι Βάισε πνίγηκε προσπαθώντας να διασχίσει τον ποταμό Σπρέε.
Αν και το «Heroes» ακούγεται ίσως σήμερα ως ένα τραγούδι ανάτασης, μια ωδή στον έρωτα που εξυψώνει τους θνητούς σε βασιλιάδες και βασίλισσες, οι στίχοι του αποτυπώνουν την απελπισία και την απελπισία μιας διχασμένης πόλης, φίλων και οικογένειας στην Ανατολή που κρατούνται μακριά από τα αγαπημένα τους πρόσωπα στη Δύση από τη βαρβαρότητα και τον τρόμο.
Ο στίχος που λέει «Μακάρι να μπορούσες να κολυμπήσεις / Όπως τα δελφίνια, όπως τα δελφίνια μπορούν να κολυμπήσουν», αναφέρεται στους Ανατολικογερμανούς, σε νέους όπως ο Βάισε που πέθανε προσπαθώντας να διεκδικήσει τη ζωή του όπως ο ίδιος ήθελε να την ορίσει.
Ενας σπουδαίος Ιούνιος
Τον Ιούνιο του 1987, δέκα χρόνια μετά την κυκλοφορία του «Heroes», ο Ντέιβιντ Μπόουι επέστρεψε στη διαιρεμένη πόλη του Βερολίνου για να παραδώσει στους Βερολινέζους μια συναισθηματικά φορτισμένη συναυλία, δικαίως ή αδίκως, θεωρείται ότι έδωσε λάκτισμα πυγμής για να αλλάξει η ιστορία.
Αναδεικνύοντας την ενωτική δύναμη της τέχνης του, ο Μπόουϊ φώναξε από Δυτικό Βερολίνο στο Ανατολικό Βερολίνο πριν παίξει το «Heroes».
«Στέλνουμε τις καλύτερες ευχές μας σε όλους τους φίλους μας που βρίσκονται στην άλλη πλευρά του τείχους», είπε. Αυτό οδήγησε σε πάνω από 200 Ανατολικοβερολινέζους να επιτεθούν στον τοίχο με αποτέλεσμα συλλήψεις και ξυλοδαρμούς.
Σύντομα ξέσπασε μια μικρή ταραχή και οι διαδηλωτές άρχισαν να φωνάζουν: «Ο τοίχος πρέπει να πέσει!». Θα ήταν μια από τις πολυάριθμες αναταραχές που θα οδηγούσαν στην πτώση του τείχους το 1989.
«Όταν παίξαμε το ‘Heroes’, δώσαμε πραγματικά έναν ύμνο, ήταν σχεδόν μια προσευχή» είχε πει.
Η πτώση
Μια εβδομάδα μετά τη συναυλία του Μπάουι, ο πρόεδρος των ΗΠΑ Ρόναλντ Ρίγκαν επισκέφτηκε το Δυτικό Βερολίνο και, ενώ στεκόταν μπροστά στην Πύλη του Βρανδεμβούργου, κάλεσε τον Σοβιετικό ηγέτη Μιχαήλ Γκορμπατσόφ να «γκρεμίσει αυτό το τείχος».
«Το Τείχος του Βερολίνου δεν υπάρχει πλέον και αυτό δημιουργεί νέα, μεγάλα προβλήματα, γιατί ασφαλώς φέρνει μια ουσιαστική μεταβολή στον γεωγραφικό και πολιτικό χάρτη της Ευρώπης, ίσως στο αμέσως προσεχές μέλλον.
»Υπό την πίεση των λαϊκών εκδηλώσεων στην Ανατολική Γερμανία, μέσα στην πολιτική ατμόσφαιρα που δημιούργησαν οι τελευταίες δραματικές εξελίξεις στην Ουγγαρία και την Πολωνία, με τη δεδηλωμένη ανοχή της Μόσχας και με απόφαση της νέας, κομμουνιστικής ηγεσίας του Ανατολικού Βερολίνου, το τσιμεντένιο “φράγμα” που υψώθηκε τον Αύγουστο 1961 για να συγκρατήσει τους πολίτες της Ανατολικής Γερμανίας στη χώρα τους υπερκεράσθηκε σαν σύμβολο, αλλά και ουσιαστικά, το απόγευμα της περασμένης Πέμπτης, το ίδιο απροσδόκητα όσο αναπάντεχα οικοδομήθήκε».
Τόσο περιεκτικά, ψύχραιμα και κατονοητά περιγράφει ο Στάθης Ευσταθιάδης, στο «ΒΗΜΑ» της 12 Νοεμβρίου 1989 το κοσμοϊστορικό γεγονός της Πτώσης του Βερολίνου που είχε συγκλονίσει την υφήλιο λίγα εικοσιτετράωρα νωρίτερα, το βράδυ της 9ης Νοεμβρίου.
Το αν η συναυλία του Bowie και η ερμηνεία του στο «Heroes» διαδραμάτισαν πραγματικά ρόλο και στην εξέγερση που ακολούθησε θα είναι πάντα ένα αντικείμενο συζήτησης, αλλά αυτό που είναι αναμφισβήτητο είναι ότι σε μια ευλογημένη στιγμή μια πόλη έγινε ένα ενάντια στην καταπίεση.
Το γερμανικό Υπουργείο Εξωτερικών φαίνεται να υποστηρίζει αυτή την ανάγνωση της ιστορίας. Το tweet την ημέρα του θανάτου του Μπόουι που του πιστώνει ότι βοήθησε στην πτώση του τείχους το αποδεικνύει.
I, I will be king And you, you will be queen Though nothing will drive them away We can beat them, just for one day We can be heroes, just for one day
And you, you can be mean And I, I’ll drink all the time ‘Cause we’re lovers, and that is a fact Yes we’re lovers, and that is that Though nothing will keep us together We could steal time just for one day We can be heroes for ever and ever What d’you say?
I, I wish you could swim Like the dolphins, like dolphins can swim Though nothing, nothing will keep us together We can beat them, for ever and ever Oh we can be Heroes, just for one day
I, I will be king And you, you will be queen Though nothing will drive them away We can be Heroes, just for one day We can be us, just for one day
I, I can remember (I remember) Standing, by the wall (by the wall) And the guns, shot above our heads (over our heads) And we kissed, as though nothing could fall (nothing could fall) And the shame, was on the other side Oh we can beat them, for ever and ever Then we could be Heroes, just for one day
We can be Heroes We can be Heroes We can be Heroes Just for one day We can be Heroes
We’re nothing, and nothing will help us Maybe we’re lying, then you better not stay But we could be safer, just for one day
Η παράσταση «Στο Τσακ» θα παρουσιαστεί στις και 25 και 26 Δεκεμβρίου στο Radio City της Θεσσαλονίκης, ενώ από τις 16 Ιανουαρίου θα μεταφερθεί στο Θέατρο Αλέκος Αλεξανδράκης στην Αθήνα.
