Ο Eikoh Hosoe φωτογράφιζε γυμνά σώματα σαν να ήταν γλυπτά

«Υποτίθεται ότι η φωτογραφική μηχανή δεν μπορεί να αποτυπώσει αυτό που δεν είναι ορατό με το μάτι. Και όμως ο φωτογράφος που τη χειρίζεται καλά μπορεί να απεικονίσει αυτό που βρίσκεται αθέατο στη μνήμη του».

Αυτά τα λόγια ανήκουν στον θρυλικό Ιάπωνα μεταπολεμικό φωτογράφο Eikoh Hosoe, ο οποίος πέθανε στις 16 Σεπτεμβρίου στο Τόκιο.

Ο Hosoe, ο οποίος προσέγγιζε την τέχνη της φωτογραφίας με μια νουάρ, αισθησιακή και παράλληλα στοιχειωμένη ματιά, ήταν μέλος μιας ομάδας avant-garde καλλιτεχνών, οι οποίοι ήταν αποφασισμένοι να δημιουργήσουν ένα νέο σύστημα οπτικής επικοινωνίας.

«Οπλισμένος με τη φωτογραφική του μηχανή»

Δουλεύοντας σαν σκηνοθέτης ταινιών απομνημόνευε αφηγήσεις από τους εξαιρετικούς συνεργάτες του, μεταξύ των οποίων ήταν ο χορογράφος και χορευτής Tatsumi Hijikata, δημιουργός του butoh, μιας άγριας μορφής χοροθεάτρου, ο διάσημος εθνικιστής συγγραφέας Yukio Mishima, πολέμιος της Δύσης, και ο performer Simon Yotsuya.

Μαζί δημιούργησαν εικόνες που εξερευνούσαν το φύλο και την επιθυμία, το σεξ και τον θάνατο και τη μυθολογία.

«Οπλισμένος με τη φωτογραφική του μηχανή», έγραψε ο Yasufumi Nakamori, ο εκδότης μιας μονογραφίας του 2021 για τον φωτογράφο, «ο Hosoe δημιούργησε ένα ρήγμα στον συμβατικό χρόνο και χώρο της πραγματικότητας» – μια πύλη μέσω της οποίας καλούσε τους συνεργάτες του να ερμηνεύσουν και να πειραματιστούν.

«Ένα υποκειμενικό ντοκιμαντέρ»

Εμπνευσμένος από τις εικόνες του Hijikata να χορεύει, ο Mishima ζήτησε από τον φωτογράφο να τον φανταστεί με τον ίδιο τρόπο. Συνεργάστηκαν για να δημιουργήσουν μια σειρά που ο Mishima ονόμασε «Ordeal by Roses»- ο Hosoe την περιέγραψε ως «ένα υποκειμενικό ντοκιμαντέρ».

Το θέμα του «Ordeal by Roses», είπε ο Hosoe στην εφημερίδα The Guardian το 2016, «ήταν τελικά η ζωή και ο θάνατος μέσω του Yukio Mishima, δανειζόμενος τη σάρκα του και χρησιμοποιώντας ένα τριαντάφυλλο ως ορατό σύμβολο της ομορφιάς και των αγκαθιών».

Οι καταπνιγμένοι εφιάλτες της παιδικής ηλικίας

Ο Hosoe είχε γίνει μάρτυρας του βομβαρδισμού του Τόκιο το 1944 όταν ήταν παιδί και η οικογένειά του είχε απομακρυνθεί από την πόλη, ζώντας για ένα διάστημα στο χωριό όπου είχε μεγαλώσει η μητέρα του. Το 1965 δημιούργησε εκεί τη σειρά του Kamaitachi, ενθαρρύνοντας τον Hijikata να παρουσιάσει ένα είδος ψυχικού χορού που ανακάλεσε τους καταπνιγμένους εφιάλτες των κοινών παιδικών τους χρόνων – συμπεριλαμβανομένης της επίκλησης μιας δαιμονικής νυφίτσας που οι ντόπιοι αγρότες πίστευαν ότι παραμόνευε στα χωράφια τους αναζητώντας ανθρώπινη λεία. Η ατμοσφαιρική θεατρικότητα της σειράς δεν άρεσε στους σύγχρονους κριτικούς ή στους πιο παραδοσιακά σκεπτόμενους συγχρόνους του, οι οποίοι τη βρήκαν επιεική και μη αυθεντική.

«Αρχισε να βλέπει τον εαυτό του ως εμπλεκόμενο»

Στο πρόσωπο του Hijikata, ο Hosoe έβλεπε έναν συνοδοιπόρο. Η δημιουργική τους σχέση είχε ξεκινήσει επτά χρόνια πριν, όταν ο Hosoe είχε παρακολουθήσει αποσβολωμένος την ομάδα του Hijikata να ερμηνεύει το μυθιστόρημα του Mishima για την κρυφή ομοφυλοφιλική επιθυμία, Kinjiki (Απαγορευμένα χρώματα), σε μια παράσταση που περιελάμβανε δύο χορευτές που αλληλεπιδρούσαν με ένα ζωντανό κοτόπουλο. Αργότερα περιέγραψε την παράσταση ως «άγρια».

«Η συνάντηση αυτή άλλαξε ριζικά τη σχέση του Hosoe με τη φωτογραφία ή, μάλλον, με τους ανθρώπους που φωτογράφιζε», γράφει ο Yasufumi Nakamori, επιμελητής και πανεπιστημιακός που το 2021 συνεργάστηκε στενά με τον φωτογράφο για ένα νέο, σχολαστικά μελετημένο αναδρομικό βιβλίο του έργου του. «Αντί να φωτογραφίζει απλώς το θέμα, άρχισε να βλέπει τον εαυτό του ως εμπλεκόμενο».

Ο Simon Yotsuya, ένας avant-garde ηθοποιός που εμφανιζόταν συχνά μεταμφιεσμένος, ήταν μια άλλη μούσα του Hosoe. Μαζί δημιούργησαν το «Simon (Lips)» το 1971.

Η θαρραλέα προσέγγιση

Οι εικόνες του Eikoh Hosoe αποτυπώνουν τη γοητεία και την εμβάθυνση του καλλιτέχνη στην ιαπωνική μεταπολεμική πρωτοπορία, καθώς και τη δέσμευσή του να δημιουργεί εικόνες που αμφισβητούσαν συνεχώς τις συμβατικές αντιλήψεις για το τι θα έπρεπε να είναι και τι θα μπορούσε να κάνει η φωτογραφία. Για τον ίδιο, επρόκειτο, πάνω απ’ όλα, για μια καθηλωτική συνεργασία: τη δημιουργία ενός αυξημένου χώρου στον οποίο προσπαθούσε να γίνει ένα με το θέμα του.

Η θαρραλέα προσέγγισή του αντιστρατεύτηκε τις προδιαγραφές της φωτογραφίας ντοκιμαντέρ, που απηχούσε το έργο της γενιάς Provoke στα τέλη της δεκαετίας του 1960, ένας από τους κορυφαίους δημιουργούς της οποίας, ο Daidō Moriyama, εργάστηκε ως βοηθός του Hosoe όταν αυτός πρωτοήρθε στο Τόκιο το 1961.

*Με πληροφορίες από: NYT | Penelope Green | Guardian | Sean O’Hagan | Artforum | Φωτογραφίες:michaelhoppengallery