Πασιονάρια: Η ζωή είναι αγώνας ατελεύτητος

Οι φίλοι έλεγαν ότι τέτοια γυναίκα, με τόση δύναμη ψυχής και χαρακτήρα, δεν είχε ξαναδεί η Ισπανία. Οι εχθροί της λέγαν πως ήταν σκληρή σαν μέταλλο, μια γυναίκα «απάνθρωπη», εγωίστρια, που δεν νοιαζόταν για τα αισθήματα των άλλων, αλλά ήθελε να γίνεται μόνο το δικό της. Μόνο που «το δικό της», σε κάποια πολύ κρίσιμη ιστορική στιγμή, ήταν ό,τι ακριβώς ποθούσε ολόκληρη η δημοκρατική Ισπανία.

Η Ντολόρες Ιμπάρρουρι ή Πασιονάρια (Λουλούδι του Πάθους), που πέθανε προχθές στα 93 της χρόνια, ήταν ως το τέλος της ζωής της ένας άνθρωπος ολοζώντανος, χωρίς ουσιαστικά ιδιωτική ζωή, χωρίς ιδιοτέλεια ― με ανησυχία μόνο «για τα κοινά», που με τόσο ζήλο, με τόσο πυρετό, υπηρέτησε στα τρομερά εκείνα χρόνια του ισπανικού εμφύλιου πολέμου, όταν όλη η Ευρώπη κρατούσε την ανάσα της μπροστά στην αναμέτρηση της δημοκρατίας με το φασισμό.

«ΤΑ ΝΕΑ», 14.11.1989, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Ο αγώνας της τέλειωσε με την ήττα: οι Ισπανοί δημοκράτες, μετά από ένα λουτρό αίματος, υπέκυψαν στην ανώτερη δύναμη του Φράνκο ―που είχε τη βοήθεια και των απανταχού ολοκληρωτικών, περιλαμβανομένων και των Ναζί του Χίτλερ― και αναδιπλώθηκαν.

Η Πασιονάρια δεν μπορούσε παρά να εγκαταλείψει την πατρίδα της, για να αποφύγει την εκτέλεση, κι άρχισε μια μακρά περιπλάνηση, που κατέληξε στη Μόσχα, όπου και πέρασε τα περισσότερα χρόνια του Φρανκισμού.

Η επιστροφή της στη Μαδρίτη έγινε μόλις το 1977. Έλαβε ένα τηλεφώνημα από την ισπανική πρεσβεία στη Μόσχα:

― Η κυρία Ιμπάρρουρι; είπε ο πρεσβευτής. Μας ειδοποίησαν από τη Μαδρίτη ότι τώρα μπορείτε να επιστρέψετε στην Ισπανία οποιαδήποτε στιγμή θέλετε. Δεν θα σας πειράξει κανείς. Θα έχετε πλήρη ελευθερία κινήσεων.

Ένιωθε πως της χάριζαν τον κόσμο. Ο Φράνκο είχε πεθάνει δύο χρόνια πριν, αλλά η δημοκρατία στην πατρίδα της δεν είχε πλήρως αποκατασταθεί. Και πώς να αποκατασταθεί χωρίς την Ντολόρες;

Αυτό προφανώς είχαν σκεφτεί και οι συμπατριώτες της, που την καλούσαν τώρα επειγόντως να γυρίσει.

Τα τελευταία χρόνια όλο και την επισκέπτονταν νεαροί δημοσιογράφοι για να τη ρωτήσουν πώς έβλεπε τα πράγματα, ποια ήταν η γνώμη της για τούτο ή για εκείνο ― και για ν’ ακούσουν από τα χείλη της ιστορίες των ηρωικών χρόνων. Είχε γίνει η γυναίκα-σύμβολο για τις επετείους, τις εθνικές γιορτές. Έπρεπε να μιλήσει κάθε φορά που θα γίνονταν εκλογές και αμέσως μετά.

Δεν της άρεσε όμως να μιλάει για τα τωρινά. Όπως όλοι οι ηλικιωμένοι, ζούσε περισσότερο με τις αναμνήσεις της. Πίστευε πως οι αριστερές δυνάμεις έπρεπε να αντλήσουν μαθήματα και πείρα από τα χρόνια του αγώνα. Την απασχολούσε η πολυδιάσπαση του ισπανικού Κ.Κ. και προτιμούσε να μην τη σχολιάζει. Όταν τη ρωτούσαν, μέχρι λίγο πριν από την πρόσφατη ένωση των κομμουνιστικών δυνάμεων στις τελευταίες εκλογές, η Πασιονάρια έλεγε:

― Υπάρχουν προβλήματα, το ξέρω. Αλλά είναι φυσικά. Ξέρετε κανένα κόμμα χωρίς προβλήματα;

Η κόρη της, Αμάγια, που ζούσε πάντα μαζί της, και ήταν στο πλευρό της μητέρας της ως την ύστατη στιγμή, έλεγε ότι η Ιμπάρρουρι «πιστεύει στον διάλογο». Η Πασιονάρια διακήρυσσε αδιάκοπα ότι «μέσα στο κόμμα πρέπει να μιλάμε, να μιλάμε συνεχώς».

Η Ντολόρες Ιμπάρρουρι ακολουθούσε μέχρι πριν από λίγες εβδομάδες, όταν επιδεινώθηκε η υγεία της, ένα σκληρό πρόγραμμα εργασίας: κάθε πρωί πήγαινε στο γραφείο που της είχαν παραχωρήσει στον έκτο όροφο των γραφείων του Κ.Κ., στην οδό της Αγιοτάτης Τριάδας, όπου τη συνόδευαν και οι δύο γυναίκες της ζωής της: η Αμάγια και η Ιρένε Φαλκόν, παλιά της συναγωνίστρια, που είχε μείνει στο πλευρό της, σαν φίλη, γραμματέας και οικονόμος.

Η Αμάγια διάβαζε στην Ντολόρες τις εφημερίδες, κρατούσε σημειώσεις και μιλούσε μαζί της για τα πολιτικά, ενώ η Ιρένε τής έκλεινε τα διάφορα ραντεβού και παρευρισκόταν σε όλες τις συνεντεύξεις για να τη βοηθάει. Οι αισθήσεις της, η όραση και η ακοή της, είχαν εξασθενήσει τα τελευταία χρόνια, και είχε ανάγκη τη βοήθεια των γυναικών, που τη βοηθούσαν να καταλάβει τους επισκέπτες της και να γίνει και η ίδια πιο κατανοητή.

Τη ρώτησαν μια μέρα πώς έβλεπε τη ζωή στην Ισπανία σήμερα.

― Α, είπε, σήμερα όλα είναι πολύ διαφορετικά. Υπάρχει οργάνωση, το κράτος λειτουργεί. Οι εργάτες έχουν τα συνδικάτα τους, το κόμμα είναι στο πλευρό τους. Τότε όμως, στα χρόνια του αγώνα, όλα αυτά δεν ήταν διόλου αυτονόητα. Έπρεπε να τα φτιάξουμε όλα από την αρχή. Έπρεπε να δώσουμε στο Κ.Κ τη θέση που δικαιωματικά του ανήκει.

Και μπορεί βέβαια να χάθηκε τότε ο αγώνας, αλλά η δημοκρατία τελικά κερδήθηκε, και το κόμμα μπόρεσε να υπάρξει νόμιμα και αποτελεσματικά. Λάθος εκτίμησης τότε, αλλά και ποιος δεν κάνει λάθη εκτίμησης; Σημαίνει μήπως ότι γι’ αυτό δεν πρέπει να παλεύουμε;

Στα 60 της χρόνια η Πασιονάρια έγραψε την αυτοβιογραφία της. Είχε την αίσθηση ότι πολύ σύντομα θα πέθαινε, στην εξορία μάλιστα. Πού να φανταστεί ότι ακόμη τότε δεν είχε ζήσει παρά μόνο τα 2/3 της ζωής της, και λιγότερο;

Δεν πειράζει. Το βιβλίο, με τον τίτλο «Ο Μόνος Δρόμος», κυκλοφόρησε σε δεκάδες χώρες, μεταφράστηκε σε πολλές γλώσσες και βοήθησε και τους ίδιους τους Ισπανούς να γνωρίσουν κομμάτια από το παρελθόν τους, που διαφορετικά θα έπεφταν στη λήθη.

Ένα άλλο βιβλίο της, «Οι Ηρωίδες της Ισπανίας του 1937», γνώρισε επίσης επανειλημμένες εκδόσεις και μεγάλη κυκλοφορία. Τα ίδια τα συνθήματα της Πασιονάρια, αυτά που φώναζε κι έγραφε στους δρόμους της Μαδρίτης, όταν αγωνιζόταν κατά των δυνάμεων του Φράνκο, έγιναν διεθνή σλόγκαν: είναι η περίπτωση τού Νο πασαράν (Δεν θα περάσουν) ή της περίφημης «παροιμίας» της «Καλύτερα χήρα ήρωα παρά σύζυγος προδότη».

Η ζωή δεν στάθηκε πάντα ευνοϊκή απέναντί της. Ο θάνατος του συζύγου της την τσάκισε. Ο σύντροφός της δεν πρόλαβε να δει τη δημοκρατική Ισπανία. Σαν να μην έφτανε αυτό, πέθαναν και οι πέντε από τους έξι γιους της. Δεν της έμεινε παρά ο ένας, και η Αμάγια, η κόρη.

Δεν το ’βαζε κάτω όμως. Η ζωή, έλεγε, είναι αγώνας, και πρέπει να μη σταματά κανείς ποτέ. Της ήταν αδιανόητο πως θα μπορούσε να αρρωστήσει και να πεθάνει σε κρεβάτι, αυτή που είχε κινητοποιήσει το λαό της Μαδρίτης και της Βαρκελώνης, αυτή που συντηρούσε το ηθικό των αγωνιστών και στις πιο δύσκολες στιγμές του πολέμου.

― Θέλω να πεθάνω όρθια, στα πόδια μου, έλεγε.

Και ουσιαστικά το κατάφερε. Η γυναίκα αυτή με την τρομερή ζωτικότητα, η αγωνίστρια Πασιονάρια, διατήρησε τις δυνάμεις της και όλη της τη διαύγεια ως τις τελευταίες εβδομάδες της ζωής της.

Θρυλική μορφή μιας άλλης εποχής, αφήνει πολλά και στους νεότερους Ευρωπαίους ― και πάνω απ’ όλα, ένα μήνυμα αγώνα κατά του ολοκληρωτισμού, με όλες τις μορφές του.

*Κείμενο αφιερωμένο στην Ντολόρες Ιμπάρουρι, εμβληματική μορφή του Ισπανικού Εμφυλίου, που έγινε παγκοσμίως γνωστή με το ψευδώνυμο Πασιονάρια (Άνθος του Πάθους). Είχε δημοσιευτεί στην εφημερίδα «Τα Νέα» δύο ημέρες μετά το θάνατό της, στο φύλλο που είχε κυκλοφορήσει την Τρίτη 14 Νοεμβρίου 1989.

Η Ντολόρες Ιμπάρουρι (Dolores Ibárruri) γεννήθηκε στη βασκική κωμόπολη Γκαγιάρτα (στην ευρύτερη περιοχή του Μπιλμπάο) στις 9 Δεκεμβρίου 1895 και απεβίωσε στη Μαδρίτη στις 12 Νοεμβρίου 1989.

Διετέλεσε γενική γραμματέας του Κομμουνιστικού Κόμματος Ισπανίας από το 1944 έως το 1960, ακολούθως δε επίτιμη πρόεδρος αυτού έως το θάνατό της.