Η ελληνική γλώσσα στο διάβα του χρόνου: Οι επαφές της ελληνικής με τη συριακή γλώσσα (Μέρος Β’)

Οι ελληνικές δάνειες λέξεις της συριακής γλώσσας έχουν στη μεγάλη πλειονότητά τους τη μορφή ουσιαστικών με συριακές κατά κανόνα καταλήξεις (υπάρχουν και κάποιες περιπτώσεις όπου έχει διατηρηθεί η ελληνική κατάληξη). Τα εν λόγω ουσιαστικά, σε πολλές περιπτώσεις, συνιστούν τη βάση για δευτερογενή παράγωγα (αφηρημένα ουσιαστικά, επίθετα, επιρρήματα). Ο άμεσος δανεισμός ρημάτων είναι σπανιότατος, ενώ –αντίθετα– συχνότατος είναι ο σχηματισμός ρημάτων της συριακής από ελληνικά δάνεια ουσιαστικά. Αξιοσημείωτος είναι και ένας αριθμός ελληνικών μορίων που εισχώρησαν στη συριακή, και μάλιστα από πολύ νωρίς.

Οι γραπτοί τύποι της ελληνικής και της συριακής γλώσσας παρουσιάζουν μια συστηματική μορφική αντιστοιχία, και οι όποιες εξαιρέσεις οφείλονται μερικές φορές στο ότι η λέξη (ελληνική δάνεια λέξη ή ξένη λέξη ελληνικής καταγωγής) έχει περάσει στη συριακή μέσω μιας παλαιότερης διαλέκτου (για παράδειγμα, της αραμαϊκής ή της παλμυρηνής). Τα φωνήεντα της ελληνικής συχνά δεν απεικονίζονται καθόλου στη συμφωνική συριακή γραφή (τα σύμβολα των φωνηέντων επινοήθηκαν μόλις τον 7ο αιώνα, χρησιμοποιούνται δε σποραδικά και μόνο στα συριακά χειρόγραφα).

Πέραν των ανωτέρω, είναι βέβαιο ότι η ελληνική λειτούργησε ως ενδιάμεση γλώσσα μεταξύ της λατινικής και της συριακής γλώσσας, και δεν αποκλείεται σχεδόν όλες οι λατινικές λέξεις της συριακής να πέρασαν διαμέσου της ελληνικής (σε ορισμένες περιπτώσεις ο ενδιάμεσος ελληνικός τύπος μαρτυρείται σε κείμενα συριακής ή παλαιστινιακής προέλευσης). Η συριακή, με τη σειρά της, αποτέλεσε το ενδιάμεσο κανάλι για τη μεταφορά ελληνικών λέξεων στην αραβική, την περσική, την αρμενική και τη σογδική (γλώσσα που ανήκει στο μέσο εξελικτικό στάδιο της ιρανικής).

Ξεχωριστής αναφοράς χρήζουν τα μεταφραστικά δάνεια και οι περιπτώσεις σημασιολογικού δανεισμού από την ελληνική σε συριακά κείμενα του 6ου και του 7ου αιώνα, όπως και η ύπαρξη μεμονωμένων ελληνικών λέξεων (γραμμένων στα ελληνικά) στα περιθώρια πολλών συριακών χειρογράφων με μεταφράσεις ελληνικών κειμένων (τα κείμενα αυτά ανάγονται στην πρώιμη αραβική περίοδο, στο διάστημα από τον 7ο έως τον 9ο αιώνα).

Πολλοί από τους κατοίκους της ευρύτερης περιοχής της Συρίας κατά την ύστερη αρχαιότητα έκαναν χρήση και της ελληνικής και της συριακής γλώσσας, ήταν δηλαδή δίγλωσσοι. Τα πράγματα άλλαξαν εντελώς μετά την αραβική κατάκτηση (μέσα περίπου του 7ου αιώνα), όταν η παρουσία της ελληνικής περιορίστηκε στο χώρο της εκκλησιαστικής λειτουργίας. Διασωθέντα χειρόγραφα μάς πληροφορούν ότι ολόκληρα λειτουργικά κείμενα διατηρούνταν στα ελληνικά, γραμμένα με συριακούς χαρακτήρες.

*Στη φωτογραφία του παρόντος άρθρου, συριακό χειρόγραφο του 13ου αιώνα, που αναφέρεται στις Απόκρυφες Πράξεις του Αποστόλου Φιλίππου και φυλάσσεται στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Γαλλίας, στο Παρίσι.

Η ελληνική γλώσσα στο διάβα του χρόνου: Οι επαφές της ελληνικής με τη συριακή γλώσσα (Μέρος Α’)