Τα μυστικά της Πομπηίας: Ομορφιά, σεξ, δουλεία και βία

Μία από τις πολλές επιγραφές που σώζονται στην Πομπηία, τη ρωμαϊκή πόλη που θάφτηκε από την έκρηξη του Βεζούβιου το 79 μ.Χ., αναφέρει ότι το κοντινό αμφιθέατρο της Cumae θα προσφέρει «cruciarri ven(atio) et vela», δηλαδή venatio – κυνηγετικά θεάματα, στα οποία άλλοτε άνθρωποι κυνηγούσαν ζώα και άλλοτε ζώα κυνηγούσαν ανθρώπους – και στέγαστρα, υποδεικνύοντας ότι οι φόνοι θα παρακολουθούνταν από σκιερά μέρη.

Με τις τοιχογραφίες, τα αρχοντικά, τα ιαματικά λουτρά, τα εστιατόρια και τους ναούς της, η Πομπηία αντανακλά την ομορφιά του ρωμαϊκού κόσμου.

Ταυτόχρονα όμως, όπως αποδεικνύει το γκράφιτι με αριθμό CIL IV 9983a, κρύβει και έναν βίαιο κόσμο, που χαρακτηρίζεται από τη σκληρότητα της δουλείας που διαποτίζει πολλές πτυχές της καθημερινής ζωής.

«Ήταν εμμονικοί με το να ελέγχουν τους δούλους»

Οι νέες ανασκαφές στην Πομπηία αντικατοπτρίζουν επίσης αυτή την αντίφαση: από τη μία πλευρά, μεταξύ πολλών άλλων τοιχογραφιών, οι αρχαιολόγοι έχουν αποκαλύψει αυτό που φαίνεται να είναι μια πρώιμη εκδοχή της πίτσας, ζωγραφισμένη πριν από 2.000 χρόνια – ένα πλατύ ψωμί με ελαφρώς υπερυψωμένες άκρες, που καλύπτεται με διάφορα συστατικά. Η ανακάλυψη αυτή μονοπώλησε το ενδιαφέρον παγκοσμίως, συνδέοντας το μακρινό παρελθόν με τη σύγχρονη γαστρονομική δημιουργία που γεννήθηκε στη Νάπολη.

Ωστόσο, μόλις λίγα μέτρα πιο πέρα, αποκαλύφθηκε ένας φούρνος, όπου οι σκλάβοι αναγκάζονταν να εργάζονται υπό φρικτές συνθήκες. Και ήταν επίσης μια φυλακή που κατέληξε θανατηφόρα: σε ένα δωμάτιο βρέθηκαν οι σκελετοί τριών ανθρώπων – δύο γυναικών και ενός παιδιού του οποίου το φύλο δεν μπορούσε να προσδιοριστεί – οι οποίοι είχαν πεθάνει κατά τη διάρκεια της έκρηξης, όταν η οροφή κατέρρευσε. Οι ερευνητές υποθέτουν ότι οι ιδιοκτήτες τους τους κλείδωσαν εκεί μέσα όταν έφυγαν, εγκαταλείποντάς τους.

«Ήταν εμμονικοί με το να ελέγχουν τους δούλους», εξηγεί ο γερμανικής καταγωγής αρχαιολόγος Gabriel Zuchtriegel, 43 ετών στον δημοσιογράφο Guillermo Altares της εφημερίδας El Pais. Ο Zuchtriegel είναι διευθυντής του αρχαιολογικού πάρκου της Πομπηίας από το 2021 και συγγραφέας του επερχόμενου βιβλίου The Buried City: Unearthing the Real Pompeii.

«Όταν ανοίξαμε ξανά τον οίκο ανοχής μετά από ένα μακρύ κλείσιμο λόγω της πανδημίας, ανησυχούσα ότι ένας τόπος ακραίας σεξουαλικής εκμετάλλευσης [όπου πολλές από τις ιερόδουλες ήταν σκλάβες] θα γινόταν ένας δυνητικά προβληματικός δημόσιος πόλος έλξης, που απουσιάζει κάθε ίχνος πόνου ή κοινωνικών αντιθέσεων»

Ανάμεσα σε σκαλωσιές, μπάζα και αρχαία λείψανα, ο Zuchtriegel υποδεικνύει στον Altares ένα μικρό παράθυρο. «Οδηγεί σε ένα δωμάτιο του ίδιου σπιτιού, κι όμως είχε σιδερένια κάγκελα. Δεν ανησυχούσαν ότι θα μπορούσαν να μπουν κλέφτες, επειδή θα βρίσκονταν ήδη μέσα στο σπίτι, μάλλον η λειτουργία τους ήταν να εμποδίζουν τους σκλάβους να περιφέρονται σε άλλα μέρη του σπιτιού, να δραπετεύουν ή να επιτίθενται στους ιδιοκτήτες τους. Ήταν κάτι που ήταν πάντα παρόν στο μυαλό των Ρωμαίων, επειδή αντιπροσώπευαν το ένα τρίτο του πληθυσμού. Αυτό συνεπάγεται με μια δομική βία που επηρεάζει ολόκληρη την κοινωνία».

Σεξεργασία και σκλαβιά

Η σεξουαλικότητα, ένα στοιχείο που παρατηρείται σε πολυάριθμες τοιχογραφίες και γωνιές της πόλης, αντανακλά έναν κόσμο και μια ηθική που υπήρχε πριν από την άνοδο του Χριστιανισμού – ένα θέμα που διερευνήθηκε από σπουδαίους συγγραφείς όπως ο Pascal Quignard στο βιβλίο Sex and Terror, καθώς και από μελετητές όπως ο Paul Veyne στο βιβλίο Sex and Power in Rome και η Mary Beard στο βιβλίο Pompeii: Η ζωή μιας ρωμαϊκής πόλης.

Ωστόσο, αποκαλύπτει επίσης μια πιο σκοτεινή πλευρά. Ο οίκος ανοχής, με τις ξεκάθαρες τοιχογραφίες του, παραμένει ένα από τα πιο επισκέψιμα μνημεία του χώρου, αλλά είναι επίσης ένας τόπος απέραντου πόνου. Ο Zuchtriegel προβληματίζεται σχετικά με αυτό: «Όταν ανοίξαμε ξανά τον οίκο ανοχής μετά από ένα μακρύ κλείσιμο λόγω της πανδημίας, ανησυχούσα ότι ένας τόπος ακραίας σεξουαλικής εκμετάλλευσης [όπου πολλές από τις ιερόδουλες ήταν σκλάβες] θα γινόταν ένας δυνητικά προβληματικός δημόσιος πόλος έλξης, που απουσιάζει κάθε ίχνος πόνου ή κοινωνικών αντιθέσεων».

«Συχνά συνδέουμε την Πομπηία με κάτι όμορφο, επειδή αντιπροσωπεύει τον πολιτισμό και την τέχνη», εξηγεί ο Zuchtriegel. «Και αυτό είναι. Αλλά αντιπροσωπεύει επίσης μια τραγωδία. Αυτό το μέρος μας θυμίζει τον θάνατο, τον πόνο και τον πανικό».

*Με πληροφορίες από: El Pais / Guillermo Altares | Κεντρική φωτογραφία θέματος: Parco Archeologico di Pompei/Handout via REUTER