Ερευνητική ομάδα ρίχνει «φως» με σύγχρονα τεχνολογικά μέσα στις αιτίες του σεισμού του 1956 στην Αμοργό

Τον Ιούλιο του 1956 συνέβη στην Αμοργό ο μεγαλύτερος σεισμός στην Ελλάδα κατά τον 20ο αιώνα, ενώ τον διαδέχθηκε το μεγαλύτερο τσουνάμι των τελευταίων δύο αιώνων στη Μεσόγειο. Η πηγή τους παρέμενε αινιγματική και το ερώτημα ποιο ρήγμα ευθυνόταν για τον σεισμό αυτό, ταλάνιζε τους επιστήμονες για χρόνια. Μια διεθνής ερευνητική ομάδα έδωσε την απάντηση χρησιμοποιώντας εξοπλισμό τελευταίας τεχνολογίας.

Ο σεισμός της Αμοργού σημειώθηκε στις 9 Ιουλίου 1956, στον υποθαλάσσιο χώρο μεταξύ Αμοργού και Σαντορίνης. Το μέγεθός του κυμάνθηκε μεταξύ 7,2 και 7,8 Ρίχτερ. Η ακριβής θέση και το βάθος του αποτέλεσαν αντικείμενο συζήτησης, καθώς εκείνη την εποχή είχαν εγκατασταθεί μόνο λίγα σεισμόμετρα. Λίγα λεπτά αργότερα, ακολούθησε ένας δεύτερος σεισμός, πιο κοντά στη Σαντορίνη. Και οι δύο δονήσεις είχαν ως αποτέλεσμα 53 νεκρούς και πολλές ζημιές. Επίσης, λίγα λεπτά μετά την πρώτη δόνηση, ένα τσουνάμι πλημμύρισε τις περισσότερες από τις κοντινές ακτές με κύματα ύψους μερικών μέτρων. Δύο βοσκοί σκαρφαλωμένοι στα βράχια κατά μήκος της νότιας ακτής του νησιού της Αμοργού, έγιναν αυτόπτες μάρτυρες ενός κύματος ιδιαίτερα ψηλού, τουλάχιστον 20 μέτρων. Το νησί της Αστυπάλαιας πλημμύρισε επίσης με κύματα ύψους δέκα μέτρων.

Εντοπίστηκε το ρήγμα που προκάλεσε τον σεισμό στην Αμοργό

Εξήντα οκτώ χρόνια μετά τον καταστροφικό αυτό σεισμό, μια διεθνής ομάδα με ερευνητές από το Geoazur-Universite Cote d’ Azur, το Institut de Physique du Globe de Paris, το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, το εργαστήριο Γεωλογίας της Ecole Normale Superieur de Paris και το εργαστήριο Vicorob του Πανεπιστημίου της Girona, εντόπισε έπειτα από πολυετή έρευνα το ρήγμα που προκάλεσε τον σεισμό, αλλά και τη μετακίνηση που έγινε στον υποθαλάσσιο πυθμένα.

Το 2015, η διεθνής ωκεανογραφική αποστολή χαρτογράφησε τον θαλάσσιο πυθμένα μεταξύ της Σαντορίνης και της Αμοργού αποκαλύπτοντας τρία κύρια ρήγματα που βρίσκονται περίπου 700 μέτρα κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας. Το 2022, η επόμενη αποστολή με το γαλλικό ωκεανογραφικό σκάφος Europe αναχώρησε από το Ηράκλειο της Κρήτης και κατευθύνθηκε προς τα ρήγματα αυτά. Συγκεκριμένα τμήματα των ρηγμάτων χαρτογραφήθηκαν σε πολύ υψηλή ανάλυση μικρότερη από ένα μέτρο, από ένα αυτόνομο υποβρύχιο όχημα βαθέων υδάτων (AUV IdefX), το οποίο μπόρεσε να καταδυθεί και να ταξιδέψει κοντά στον βυθό.

Έναν χρόνο μετά, σε νέα αποστολή με το ίδιο ερευνητικό σκάφος, η επιστημονική ομάδα είχε μαζί της ένα υποβρύχιο ρομποτικό όχημα, το Ariane, το οποίο ήταν εξοπλισμένο με κάμερες που επέτρεπαν στους επιστήμονες να παρατηρήσουν τον βυθό της θάλασσας σε 4Κ. Όπως λέει χαρακτηριστικά στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η καθηγήτρια του Τμήματος Γεωλογίας και Γεωπεριβάλλοντος του ΕΚΠΑ, Παρασκευή Νομικού, η οποία συμμετείχε στην αποστολή και στη δημοσίευση, το ρομποτικό όχημα «ήταν ουσιαστικά τα μάτια του επιστήμονα». Ο στόχος ήταν να διερευνηθούν εκτενέστερα τα τμήματα των ρηγμάτων που είχαν επιλεγεί και να εντοπιστεί η πηγή αυτών των μεγάλων γεγονότων.

Δεν είναι η πρώτη φορά που θαλάσσιοι γεωλόγοι εντοπίζουν σεισμικά ρήγματα στον πυθμένα της θάλασσας με ρομποτικά οχήματα. Αυτό έχει επιτευχθεί στην Καραϊβική και στην Ιαπωνία για τους σεισμούς του 2004 και του 2011, αντίστοιχα, που προκάλεσαν τσουνάμι. Εδώ, όμως, αναζητήθηκε το ρήγμα ενός παλαιότερου και λιγότερο τεκμηριωμένου σεισμού και τσουνάμι, των οποίων η πηγή παρέμενε αινιγματική.

Τεράστια μετακίνηση του υποθαλάσσιου πυθμένα

Όπως διαπιστώθηκε κατά την έρευνα, η μετακίνηση του υποθαλάσσιου πυθμένα κατά τη διάρκεια του μεγάλου αυτού σεισμού ήταν κατ’ ελάχιστον εννιά μέτρα και σε ορισμένα σημεία έφτανε ακόμα και τα 16 μέτρα. «Πρόκειται για πολύ μεγάλη μετακίνηση, αλλά δικαιολογείται για έναν σεισμό που «ακούμπησε» τα 7,8 Ρίχτερ», παρατηρεί η κ. Νομικού.

Σύμφωνα με την ανάλυση των δεδομένων, το ρήγμα που ενεργοποιήθηκε κατά τον σεισμό ήταν το ρήγμα της Αμοργού. Η κ. Νομικού περιγράφει ότι «μελετήσαμε και τα τρία ρήγματα, προκειμένου να βρούμε σημάδια ενεργοποίησης, τα οποία να μας δείχνουν ποιο ήταν υπεύθυνο για τον σεισμό. Το μόνο που είχε σημάδι ενεργοποίησης ήταν το ρήγμα της Αμοργού».

Επίσης, οι ερευνητές εντόπισαν ότι το τσουνάμι προκλήθηκε από τη μεγάλη μετακίνηση του ρήγματος και όχι από υποθαλάσσιες κατολισθήσεις, όπως υποστηρίχθηκε κατά το παρελθόν. Τα αποτελέσματα της έρευνας δημοσιεύθηκαν στο περιοδικό «Communications Earth & Environment» του ομίλου Nature.

Η έρευνα εντάσσεται στο πρόγραμμα «AMORGOS», που χρηματοδοτείται από το Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών της Γαλλίας και γαλλικά ερευνητικά ιδρύματα και θα συνεχιστεί μέχρι το 2029. Επόμενος στόχος της έρευνας, σύμφωνα με την κ. Νομικού, είναι να μελετηθεί η συνέχεια του ρήγματος στον χερσαίο χώρο και η μετακίνησή του.