Γιώργος Φαρσακίδης: Ο εικαστικός που γέμισε τα φοιτητικά δωμάτια του Πολυτεχνείου αφίσες από την εξορία

«Ζωγραφίζαμε, χαράζαμε, τυπώναμε κάρτες στον Άη Στράτη, και επί Χούντας αργότερα στη Γυάρο και Λέρο. Να μάθουν οι έξω ότι ζούμε και κρατάμε άπαρτο το αγωνιστικό μας χαράκωμα», έλεγε ο αείμνηστος Γιώργος Φαρσακίδης.

Ο εικαστικός που οι αφίσες του κοσμούσαν τους τοίχους των δωματίων των φοιτητών της γενιάς του Πολυτεχνείου κι έπαιρναν δύναμη από τα έργα του, άφησε έντονο το αποτύπωμα της διαδρομής του στη ζωή.

Χαρακτικό του Γιώργου Φαρσακίδη

Η ζωή και το έργο του Γιώργου Φαρσακίδη

Αυτοδίδακτος χαράκτης, ζωγράφος και λογοτέχνης, μετέδιδε με κάθε μέσο και τρόπο τις ιδέες του από τα «16 χρόνια εγκλεισμού σε στρατόπεδα συγκέντρωσης πολιτικών κρατουμένων χωρίς δίκη ή καταδίκη», μέχρι το «τέλος» της ζωής του στις 22 του Ιούλη 2020, σε ηλικία 94 ετών. Ιδέες που μοιράζονταν με καλλιτέχνες όπως ο Γιάννης Ρίτσος, Κώστας Βάρναλης και ο Μενέλαος Λουντέμης. Μορφές που εμφανίζονται στα έργα του με στίχους ποιημάτων και αφηγημάτων τους.

Ξυλογραφία του Γιώργου Φαρσακιδη. Πηγή: Αρχείο ΚΚΕ

Ο Γιώργος Φαρσακίδης, γεννήθηκε το 1926 στην Οδησσό της Σοβιετικής Ένωσης. Μητέρα του ήταν η Ρωσίδα Έλενα και πατέρας του ο Πόντιος Αναστάσιος Φαρσακίδης τιμημένος από τη νεαρή ΕΣΣΔ σαν «πρωτοπόρος της σοσιαλιστικής εργασίας», γιατί παρότι μη επαναστάτης πίστευε πως «το μεγάλο δίκιο, είναι το δίκιο της επανάστασης». Το 1934 η οικογένεια εγκαταστάθηκε στο Ντεπώ της Θεσσαλονίκης.

«Είναι μια ζωή την οποία ποτέ δε θα ‘θελα ν’ αλλάξω. Όπως δεν άλλαξα και την πίστη μου κι ας απομυθοποιήθηκαν κάποια πράγματα. Ούτε μεγάλα λόγια, ούτε εξάρσεις. Απλώς, πρακτικά, να συμβάλλεις με ένα μικρό λιθαράκι. Αυτό που μπορεί να προσφέρει ο καθένας.»

Ο νεαρός τότε, Γιώργος Φαρσακίδης, αναγκάζεται να δουλέψει ενώ φοιτά στη Β’ Γυμνασίου όπου και «γνώρισε» την κατοχή. Κάνει διάφορες δουλειές και καταλήγει εργάτης στους φούρνους της βιομηχανίας «Αλλατίνη», οργανωμένος ήδη στην ΕΠΟΝ. Εκεί ξεκινά και η πρώτη του επαφή με τη δημιουργία, φιλοτεχνώντας πανέμορφες έγχρωμες αντιφασιστικές γελοιογραφίες. Την άνοιξη του 1943 εντάσσεται στην ΕΠΟΝίτικη Υποδειγματική Διμοιρία του «Τάγματος Χορτιάτη» στο 2/31 Σύνταγμα του ΕΛΑΣ. Πολεμά, γράφει ημερολόγιο και σκιτσάρει την αντάρτικη ζωή και δράση.

Ένα οπλοπολυβόλο τσακίζει τα χέρια του καλλιτέχνη

Τον Σεπτέμβρη του 1944, σε μάχη κατά γερμανικού στρατοπέδου έξω από το χωριό Κρήνη της Χαλκιδικής οπλοπολυβόλο τσακίζει τα δυο χέρια του Γιώργου Φαρσακίδη. Πάνω από μισό χρόνο μετά, τον Μάρτιο του 1945, αυτός βγαίνει από το νοσοκομείο. Οι συναγωνιστές και φίλοι του διώκονται, ενώ άλλοι βγαίνουν στο βουνό. Και με τα χέρια «τσακισμένα», όμως, ο Γιώργος Φαρσακίδης δεν σταματά να κάνει τα χέρια του «όπλα» ενός αλύγιστου αγώνα.

Έργο του Γιώργου Φαρσακιδη. Πηγή: Αρχείο ΚΚΕ

Ο Γιώργος Φαρσακίδης συλλαμβάνεται

Την Πρωτοχρονιά του ’47 ο Φαρσακίδης συλλαμβάνεται και βασανίζεται στην Ειδική Ασφάλεια Θεσσαλονίκης. Για το πώς άντεξε τα βασανιστήρια απαντούσε με μια φράση του πατέρα του: «Είναι θαυμάσιο να μπορείς ν’ αγαπάς στη ζωή σου κάτι πιο πολύ κι από τη ζωή σου ακόμα». Τον Αύγουστο του ’47 ξανασυλλαμβάνεται.

«Μας βρόντηξαν την πόρτα του σπιτιού και πάλι νυχτιάτικα, κι όπως την προηγούμενη φορά, με ξύπνησε η μάνα: ‘Ήρθανε, σήκω’»

Οι φυλακές και οι θεατρικές παραστάσεις από τις εξορίες

Ακολουθούν τα σκληρά χρόνια στις φυλακές και τις εξορίες. Εκεί όπου ο Φαρσακίδης ζωγραφίζει και αποτυπώνει τις στιγμές, τα βασανιστήρια και τις σκηνές από τη ζωή των εξόριστων.

«Για μένα θα υπάρχει πάντα η ‘Ιθάκη’ μου, η ιδεολογία μου. Ποτέ δε θα ‘θελα να κάνω συμβιβασμό, να κάνω πίσω, να αρνηθώ. Αυτό ποτέ δε θα το κάνω»

Αναγνωρίζει τη δύναμη της τέχνης ακόμη και στην εξορία και συμμετέχει στη δημιουργία σκηνικών για τις παραστάσεις που ανέβαζαν οι εξόριστοι. Εκεί που δεν είχαν νερό και με ένα ποτήρι νερό έπρεπε κανείς να επιβιώσει, ανέβασαν περίπου 45 παραστάσεις που παίζονταν μέσα στο στρατόπεδο. Μάλιστα, στις παραστάσεις αυτές συμμετείχαν και καλλιτέχνες όπως ο Καρούζος, ο Κατράκης, ενώ αναδύθηκαν και νέοι που ήρθαν στο φως μετά την δική τους εξορία.

Χαρακτικό του Γιώργου Φαρσακίδη

Τα σκίτσα, η ξυλογραφία και ο πυρογράφος

Ο Γιώργος Φαρσακίδης κατά τα πρώτα χρόνια της εξορίας του έκανε σκίτσα με μολύβι, ενώ, όπως είχε πει ο ίδιος έπιασε στα χέρια του πρώτη φορά χαρτί ακουαρέλας όταν ο Γιάννης Ρίτσος βγαίνοντας του έστειλε κάποιο μαζί με χρώματα κι έτσι άρχισε να δημιουργεί με αυτά.

«Ο σωτήρας άγγελός μας βρέθηκε στο πρόσωπο του Γιάννη Ρίτσου. Συμπλήρωσε το ποσό από την τσέπη του και σε λίγο οι πρώτες χειροποίητες κάρτες γίναν ανάρπαστες. Η πρόβλεψή μας δικαιώθηκε πανηγυρικά, με την ανταπόκριση από τα έξω και τη σημαντική οικονομική ενίσχυση της Ομάδας»

Ακολούθησε ξανά ο Αη Στράτης. «Εκεί, οι συνθήκες ήταν κάπως καλύτερες από εκείνες της Μακρονήσου. Δε σε σκοτώνανε, δε σε βασάνιζαν, αλλά υπήρχε η πολύχρονη κράτηση. Όλη τη δεκαετία του ’50 ήμουν εκεί. Στο στρατόπεδο των πολιτικών εξόριστων του Αη Στράτη, ο δάσκαλος, που μας μύησε στην τεχνική της ξυλογραφίας, στάθηκε ο ζωγράφος – χαράκτης Χρήστος Δαγκλής».

«Η πρώτη μου γνωριμία με την ξυλογραφία είχε γίνει το 1949 – ’50 στο ‘Σύρμα’ των πολιτών στο ΑΕΤΟ – ΕΣΑΙ στο Μακρονήσι. Είχε πέσει στα χέρια μου μια ‘Φιλολογική Πρωτοχρονιά’ με χαρακτικά, απ’ ό,τι θυμάμαι, των Κορογιαννάκη, Τάσσου, Βασιλείου, Χυτήρη και άλλων»

Το να κάνει κανείς τέχνη, έχει έξοδα. Έξοδα το οποία δύσκολα κάλυπτε κανείς στην εξορία. Οι εξόριστοι καλλιτέχνες ήθελαν να συνεχίσουν να στέλνουν κάρτες για να ξέρουν οι δικοί τους, φίλοι, και συναγωνιστές, πως ζουν, πως αντιστέκονται.

Η 21 Απρίλη του 1967

Με την επιβολή της στρατιωτικής δικτατορίας, στις 21 Απρίλη του 1967 ο Γιώργος Φαρσακίδης συλλαμβάνεται εκ νέου και εξορίζεται και πάλι στη Γυάρο αρχικά και το Λακκί της Λέρου μετέπειτα. Ασταμάτητος ακόμη δημιουργεί εικόνες ως πηγές δύναμης του φοιτητικού κινήματος του Πολυτεχνείου.

Έργο του Γιώργου Φαρσακιδη. Πηγή: Αρχείο ΚΚΕ

Στην Λέρο, το 1967, ο Γιώργος Φαρσακίδης πέρασε παράνομα τον πρώτο πυρογράφο, ένα εργαλείο που θα γίνει έναυσμα για πολλούς να ασχοληθούν με αυτή την τεχνική. Ενώ, το 1971, θα είναι η τελευταία του φορά στην εξορία.

Γυρίζοντας από την εξορία, ο Φαρσακίδης συζητώντας με τη μάνα του της είπε: «Σ’ ευχαριστώ μάνα, που δε μου ζήτησες ποτέ να υπογράψω δήλωση για να βγω». Κι εκείνη απάντησε: «Αυτό μου ’λειπε. Ήσουν που ήσουν χοντροκέφαλος, να γύριζες και με προσκυνημένο, σκυμμένο το κεφάλι…».

Τα χρόνια μετά τη Χούντα

Μετά την πτώση της χούντας, ο Γιώργος Φαρσακίδης δημοσιεύει εργασίες του σ’ εφημερίδες, εκθέτει και κυκλοφορεί τα έργα του. Το 1984, το βιβλίο του «Η πρώτη πατρίδα» παίρνει το πρώτο βραβείο της Εταιρείας Ελλήνων Λογοτεχνών.

Η εικαστική και η λογοτεχνική του δουλειά γίνεται γνωστή στη Σοβιετική Ένωση και σε άλλες χώρες. Κριτικά σχόλια και παρουσίαση του έργου του δημοσιεύονται στην Πράβντα, στην Ισβέστια, στη Σοβιέτσκαγια Κουλτούρα και άλλα έντυπα, ενώ μέρος της εργασίας του προβάλλεται από τη σοβιετική τηλεόραση.

Καλεσμένος από την εφημερίδα Πράβντα στον γιορτασμό για τα 30 χρόνια της αντιφασιστικής νίκης, ο Γ. Φαρσακίδης τιμήθηκε για την αγωνιστική και καλλιτεχνική του δραστηριότητα με το Ανώτατο Χρυσό Μετάλλιο της Σοβιετικής Επιτροπής Ειρήνης. Έφυγε από τη ζωή στις 22 Ιουλίου 2020, σε ηλικία 94 ετών.

Για τη μεγάλη αγωνιστική και καλλιτεχνική προσφορά του με το ανώτατο Χρυσό Μετάλλιο της Σοβιετικής Επιτροπής Ειρήνης. Το 1984, το βιβλίο του «Η Πρώτη Πατρίδα» πήρε το πρώτο βραβείο της Εταιρείας Ελλήνων Λογοτεχνών.