Είδαμε την παράσταση Κυανιούχο Κάλιο – «Η γυναίκα δεν είναι μια μηχανή τεκνοποίησης»

Όσο κι αν οι σκοταδιστικές κορόνες ανά την υφήλιο διατυμπανίζουν ότι η ζωή που ξεκινάει με τη σύλληψη και τελειώνει με τη γέννηση πρέπει να προστατευτεί, το δικαίωμα στην άμβλωση παραμένει μια προσωπική απόφαση.

Παραμένει, όντως; Ερωτηματικό.

Παρασκευή βράδυ και η εναλλακτική σκηνή Ωμέγα του Δημοτικού Θεάτρου του Πειραιά είναι κατάμεστη. Στη σκηνή δύο άντρες όρθιοι, περιστρέφονται γύρω από τον νοητό άξονά τους με αργό ρυθμό. Μια γυναίκα κείτεται σε ένα ψυχρό τραπέζι. Σιωπή.

Ο χρόνος γυρίζει προς τα πίσω. Τότε που η γυναίκα γινόταν αντιληπτή ως οντότητα μέσα από ένα απελπιστικό δίπολο: είτε ως υποχείριο του άντρα, είτε ως αναπαραγωγική μηχανή.

Η 20χρονη Χέτε βρίσκεται σε δεινή θέση.

Για να μπούμε στο κλίμα της παράστασης πρέπει να πούμε ότι το 1929 ανέβηκε στη Γερμανία ένα θεατρικό έργο με τον μυστηριώδη τίτλο Κυανιούχο Κάλιο (πρωτότυπος τίτλος: Cyankali).

Δημιουργός του ο πολιτικοποιημένος γερμανοεβραίος δραματουργός και γιατρός Friedrich Wolf, ο οποίος, μέσα από τη διπλή του ιδιότητα εμπνεύστηκε το Κυανιούχο Κάλιο ως «όπλο» στον αγώνα για την κατάργηση του νόμου που απαγόρευε τις αμβλώσεις στη Δημοκρατία της Βαϊμάρης.

Η Μάρθα Μπουζιούρη μελέτησε το έργο του Wolf κι έφερε αυτή την παράσταση στο σήμερα εστιάζοντας στη γυναίκα που κουβαλάει πάντα τα βαρίδια της ανελευθερίας του παρελθόντος.

«Με γοήτευσε η βιωματική σχέση του συγγραφέα με το θέμα του, ως γιατρού που βοηθούσε στην πραγματοποίηση παράνομων αμβλώσεων ρισκάροντας τη ζωή και την καριέρα του»

Η Μάρθα Μπουζιούρη

-Πότε αρχίσατε να ασχολείστε με το έργο του Friedrich Wolf σε τέτοιο βάθος; 

Το Κυανιούχο Κάλιο, ένα καθαρόαιμο «μελόδραμα της επανάστασης» 100 ετών, το ανακάλυψα τυχαία όταν έπεσα επάνω του σε κάποια φάση της αρχειακής έρευνας για την απαγόρευση των αμβλώσεων στην Πολωνία και τις ΗΠΑ.

Κι έμελλε να είναι το πρώτο θεατρικό έργο με το οποίο θα καταπιανόμουν. Η πρόκληση ήταν μεγάλη. Αλλά η ανάγκη να μιλήσουμε σήμερα για την ανατριχιαστική κυκλικότητα της Ιστορίας στάθηκε μεγαλύτερη.

«Η Γωγώ Καρτσάνα, ο Νίκος Κουκάς, ο Κλέαρχος Παπαγεωργίου και η Εύα Σαμιώτη μπήκαν σε αυτό το δημιουργικό ταξίδι με εμπιστοσύνη, τόλμη και τεντωμένα αντανακλαστικά»

«Παρά την απόσταση ενός αιώνα, το Cyankali φαντάζει πιο επίκαιρο, τολμηρό κι αναγκαίο από ποτέ».

-Τι ήταν αυτό που σας κέντρισε τόσο πολύ σε αυτό το έργο; 

Με γοήτευσε η βιωματική σχέση του συγγραφέα με το θέμα του, ως γιατρού που βοηθούσε στην πραγματοποίηση παράνομων αμβλώσεων ρισκάροντας τη ζωή και την καριέρα του. Παράλληλα εκτίμησα το καυστικό χιούμορ του έργου – απαραίτητου συστατικού στη διαχείριση ενός τόσο δύσκολου και σκληρού θέματος.

Τέλος, η πρώτη ύλη ενός agit-prop μελοδράματος 100 ετών αποτέλεσε μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα σκηνοθετική πρόκληση: να φωτίσω, μέσα από την υφολογική κι αισθητική απόσταση ενός αιώνα, την ομοιότητα συνθηκών και γεγονότων, την τρομακτική δυνητικότητα της Ιστορίας που επαναλαμβάνεται στην τομή πραγματικότητας και μυθοπλασίας.

Για όλα τα παραπάνω αποφάσισα να καταπιαστώ για πρώτη φορά με θεατρικό κείμενο – μέχρι σήμερα, όλες μου οι παραστάσεις ανήκαν στο είδος του θεάτρου ντοκιμαντέρ, οπότε το κείμενο προέκυπτε μέσα από μια μακρά διαδικασία έρευνας και βιωματικής συμμετοχής, των δημιουργικών συντελεστών αλλά και δικής μου.

«Αποφάσισα να κρατήσω μια «μπρεχτικού τύπου» απόσταση / αποστασιοποίηση, σπάζοντας σε σημεία τον τέταρτο τοίχο»

Στη σκηνή δύο άντρες όρθιοι, περιστρέφονται γύρω από τον νοητό άξονά τους με αργό ρυθμό. Μια γυναίκα κείτεται σε ένα ψυχρό τραπέζι. Σιωπή.

-Ποια είναι η διαδρομή που ακολουθήσατε για να φέρετε το Κυανιούχο Κάλιο στο τώρα. 

Με το Κυανιούχο Κάλιο μπήκα σε μια ευαίσθητη περιοχή όπως είναι το δικαίωμα στην άμβλωση, συνεχίζοντας την ενασχόλησή μου με τα ζητήματα της έμφυλης βίας και της γυναικείας αυτοδιάθεσης.

Στάθηκα τυχερή γιατί έπεσε στα χέρια μου ένα ξεχασμένο σήμερα διαμάντι της παγκόσμιας δραματουργίας του 20ου αιώνα, που τόλμησε να μιλήσει τόσο νωρίς και τόσο γενναία, για ζητήματα που μας απασχολούν μέχρι σήμερα.

Το έργο, το οποίο χαρακτηρίστηκε ως docudrama και σημείωσε τεράστια επιτυχία στην εποχή του, προκαλώντας ταυτόχρονα πρωτοφανές σκάνδαλο, αφηγείται την ιστορία μιας νεαρής γυναίκας η οποία μένει έγκυος και δεν μπορεί ούτε επιθυμεί να φέρει στον κόσμο ένα παιδί, και τελικά πληρώνει με τον πιο βίαιο τρόπο την επιλογή της.

Με επίκεντρο το χρονικό μιας παράνομης άμβλωσης στη δίνη της μεγάλης οικονομικής ύφεσης και πριν το ξέσπασμα του Β’ Παγκοσμίου, το έργο αναδεικνύει σημαντικά επιμέρους ζητήματα όπως η ταξική διάσταση του δικαιώματος της επιλογής, η κοινωνική υποκρισία, η διαφθορά του χώρου της υγείας, οι στερεοτυπικές αναπαραστάσεις και προσδοκώμενες επιτελέσεις της γυναικείας ταυτότητας, η εκμετάλλευση της γυναίκας σε ευάλωτη θέση κ.α.

Παρά την απόσταση ενός αιώνα, το Cyankali φαντάζει πιο επίκαιρο, τολμηρό κι αναγκαίο από ποτέ. Ένιωσα λοιπόν την ανάγκη να γνωρίσω στο ελληνικό κοινό το άγνωστο έργο ενός πολύ σημαντικού αλλά παραγνωρισμένου σήμερα δραματουργού.

Δίνοντας αυτή τη φορά περισσότερο χώρο στη μυθοπλασία, επιχείρησα με την ομάδα μια «συνομιλία» τόσο με το πρωτότυπο έργο όσο και με τον δημιουργό του, ο οποίος διώχθηκε, φυλακίστηκε κι εξορίστηκε για την δράση και τις ιδέες του.

Ένα νέο ζευγάρι, ερωτευμένο, απελπισμένο, αδύναμο οικονομικά, στο έλεος της Ιστορίας.

-Πώς μαλακώσατε τα τόσο σκληρά αλλά εντελώς αληθινά σημεία του έργου;

Η αλήθεια είναι πως έχοντας στα χέρια μου ένα γνήσιο μελόδραμα, προβληματίστηκα σε σχέση με τη σκηνική διαχείριση μιας τέτοιας πρώτης ύλης. Αλλά όπως σου είπα και πριν, γοητεύτηκα από τις προκλήσεις που αυτό συνεπάγεται.

Αποφάσισα να κρατήσω μια «μπρεχτικού τύπου» απόσταση / αποστασιοποίηση, σπάζοντας σε σημεία τον τέταρτο τοίχο, παρεμβαίνοντας η ίδια στο έργο μέσα από την πραγματική ιδιότητά μου, αξιοποιώντας το κοφτερό χιούμορ του πρωτότυπου κειμένου και αναθέτοντας στους ηθοποιούς πολλαπλούς ρόλους, γεγονός που τους απομάκρυνε από μια ψυχολογική ερμηνευτική προσέγγιση.

Την ίδια στιγμή, αναζητήσαμε μαζί τις «ρωγμές» εκείνες στους χαρακτήρες – τις στιγμές όπου το σώμα πάλλεται από τη δύναμη του υλικού που καλείται να επικοινωνήσει και αφήνεται να δονηθεί από αυτό. Μέχρι να το «υπονομεύσει» ξανά. Μιλάμε εδώ για μια εξαιρετικά ευαίσθητη σκηνική ισορροπία, και μια απαιτητική ερμηνευτική συνθήκη.

«Γιατί χιλιάδες γυναίκες πεθαίνουν παγκοσμίως κάθε χρόνο από επιπλοκές κατά τη διάρκεια μη ασφαλών αμβλώσεων».

-Είπατε πριν ότι το έργο είναι επίκαιρο σήμερα. Όλοι μπορούμε να αντιληφθούμε το γιατί.

Γιατί, σήμερα, το δικαίωμα στην άμβλωση απαγορεύεται καθολικά σε 24 χώρες του κόσμου, ενώ περισσότερες από 50 χώρες επιτρέπουν τις αμβλώσεις μόνο όταν συντρέχουν ειδικοί λόγοι, π.χ. όταν κινδυνεύει η υγεία της γυναίκας ή διαπιστώνεται εμβρυϊκή ανωμαλία.

Γιατί χιλιάδες γυναίκες πεθαίνουν παγκοσμίως κάθε χρόνο από επιπλοκές κατά τη διάρκεια μη ασφαλών αμβλώσεων, επειδή δεν έχουν πρόσβαση σε νόμιμες, ασφαλείς και αξιοπρεπείς ιατρικές υπηρεσίες διακοπής ανεπιθύμητης κύησης, όχι μόνο σε ανελεύθερα ή σκοταδιστικά καθεστώτα, αλλά στην καρδιά του δημοκρατικού κόσμου.

Γιατί το δικαίωμα στην άμβλωση δεν αμφισβητείται ή παρεμποδίζεται μονάχα, αλλά μπορεί πολύ εύκολα να ανατραπεί όπως μας έδειξε το πρόσφατο παράδειγμα των ΗΠΑ και το πιο οικείο άλλων ευρωπαϊκών χωρών όπως η Πολωνία, η Μάλτα, η Ανδόρρα.

Γιατί η διασφάλιση του δικαιώματος των γυναικών σε ασφαλή και αξιοπρεπή άμβλωση δεν είναι κοινωνικά και ιατρικά κατοχυρωμένη, ακόμα και σε χώρες που είναι κατοχυρωμένη νομικά. Αυτό αφορά ειδικά στην Ελλάδα, από τη στιγμή που υπάρχουν μαρτυρίες γυναικών, οι οποίες καταγγέλλουν πως γιατροί σε δημόσια νοσοκομεία τους έχουν αρνηθεί το δικαίωμά τους στην άμβλωση, επικαλούμενοι ηθικούς λόγους: πως η συνείδησή τους δεν τους επιτρέπει να σκοτώσουν μία ανθρώπινη ζωή. Το διακύβευμα, λοιπόν, είναι κατά πόσο μια γυναίκα έχει τελικά πραγματική και αβίαστη πρόσβαση σε αυτό το νομικά κατοχυρωμένο δικαίωμα.

«Το σώμα σας, σας ανήκει. Η γυναίκα δεν είναι μια μηχανή τεκνοποίησης»

-Πείτε μου δυο λόγια για τους ηθοποιούς και συνεργάτες σας.

Έχω την ευτυχία να συνεργάζομαι με μια εξαιρετική ομάδα ηθοποιών και δημιουργικών συνεργατών.

Η Γωγώ Καρτσάνα, ο Νίκος Κουκάς, ο Κλέαρχος Παπαγεωργίου και η Εύα Σαμιώτη μπήκαν σε αυτό το δημιουργικό ταξίδι με εμπιστοσύνη, τόλμη και τεντωμένα αντανακλαστικά. Δεν είναι μόνο εξαιρετικοί ηθοποιοί αλλά αφοσιωμένοι συνοδοιπόροι, και ωραίοι άνθρωποι να κάνεις παρέα.

Ο Κωστής Καλλιβρετάκης ανέλαβε να μεταφράσει από τα γερμανικά ένα δύσκολο έργο 100 ετών, βοηθώντας μας να αποκωδικοποιήσουμε τα ιστορικά και δραματουργικά κλειδιά του.

Η Παρασκευή Λυπημένου, στην έρευνα και τη συν-δραματουργία αποδείχθηκε για ακόμα μια φορά πολύτιμη συνεργάτιδα. Μαζί ξεκινήσαμε, μήνες πίσω, αυτή την τρελή ιδέα να φέρουμε στη σκηνή ένα κείμενο 100 ετών. Ούτε η διαδρομή ούτε το αποτέλεσμα θα ήταν ίδιο χωρίς εκείνη.

Η Άννα Στερεοπούλου με την πρωτότυπη μουσική της – Sound Art έχει συνθέσει μια ευφυή δραματουργική παρτιτούρα που υποστηρίζει και αναδεικνύει τον κόσμο που ζωντανέψαμε στη σκηνή.

Η Ζωή Μολυβδά Φαμέλη και η Δήμητρα Λιάκουρα, στα σκηνικά-φωτισμούς και στα κοστούμια αντίστοιχα, άφησαν ένα υπέροχο εικαστικό αποτύπωμα που αναπνέει τον κόσμο που είχαμε φανταστεί, ισορροπώντας σε μια άχρονη/διαχρονική συνθήκη.

Η Μαριέλα Νέστορα, που είχε την επιμέλεια της κίνησης, έβαλε τα σώματά μας σε μια ωραία περιπέτεια, φωτίζοντας στιγμές που άλλοτε πάλλονται στην ακινησία και άλλοτε δονούνται με ένταση.

Η Σόφη Χατζοπούλου ανέλαβε την υπέροχη φωτογραφία στα πρωτότυπα videos της παράστασης και το μοντάζ στα κινηματογραφικά πλάνα της βωβής ταινίας του 1930, απογειώνοντας το εικαστικό μας περιβάλλον.

Ο Θοδωρής Πετρόπουλος έδωσε το στίγμα της ταυτότητάς μας από πολύ νωρίς, με το γραφιστικό και φωτογραφικό σχεδιασμό του project. Είναι υπεύθυνος για την «μπλε ουσία» που διατρέχει όλο το έργο.

Όλοι μαζί κι η καθεμία/ο καθένας ξεχωριστά φτιάξαμε το Κυανιούχο Κάλιο με έμπνευση, φροντίδα και ομαδικό πνεύμα – γιατί η δημιουργική διαδικασία είναι εξίσου σημαντική με το δημιουργικό αποτέλεσμα.

-Ποια φράση της παράστασης σας κάνει να ανατριχιάζετε;

Η απόφανση/παραίνεση από τα χείλη ενός πολιτικοποιημένου καλλιτέχνη κι επιστήμονα, 100 χρόνια πριν: «Το σώμα σας, σας ανήκει. Η γυναίκα δεν είναι μια μηχανή τεκνοποίησης».

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗ

Δημοτικό Θέατρο Πειραιά – Σκηνή Ωμέγα

Από 7 Νοεμβρίου έως 1 Δεκεμβρίου 2024

Κάθε Πέμπτη, Παρασκευή και Σάββατο στις 20.30 και Κυριακή στις 19.00

Διάρκεια παράστασης: 90 λεπτά

Η παράσταση είναι κατάλληλη από16+.

Προπώληση εισιτηρίων στο inTickets