«Λεονάρντο ντα Βίντσι»: Ο Κεν Μπερνς για τον άνθρωπο που είχε το μυαλό όλων των ανθρώπων

Πάνω από 500 χρόνια μετά το θάνατό του, τα έργα του Λεονάρντο ντα Βίντσι είναι πιο επίκαιρα από ποτέ. Η «Μόνα Λίζα» μόλις απέκτησε το δικό της σετ Lego και πρόσφατα έπαιξε κεντρικό ρόλο στην ταινία του Ράιαν Τζόνσον «Glass Onion»: A Knives Out Mystery».

Λεονάρντο ντα Βίντσι, Μόνα Λίζα, Ελαιογραφία σε ξύλο λεύκης, 77 χ 53 εκ.

Ένας αμφιλεγόμενος υπαινιγμός στον περίφημο «Μυστικό Δείπνο» του κατά τη διάρκεια της τελετής έναρξης των Ολυμπιακών Αγώνων του Παρισιού αυτό το καλοκαίρι σύστησε εκ νέου στις μάζες την προέλευση της εμβληματικής εικόνας, και ο «Άνθρωπος του Βιτρούβιου» του εξακολουθεί να αποτελεί βασικό στοιχείο στους τοίχους των αιθουσών ανατομίας σε όλο τον κόσμο.

Ένας άνθρωπος με το μυαλό όλων των ανθρώπων

Ο Ιταλός αναγεννησιακός ζωγράφος και διανοούμενος, ο οποίος δημιούργησε μόνο περίπου 20 πίνακες κατά τη διάρκεια της ζωής του, ήταν η επιτομή ενός ανθρώπου μπροστά από την εποχή του.

«Για μένα, η επιτομή της ιστορίας του είναι ότι τα πράγματα στα οποία αφιέρωνε το χρόνο του δεν είχαν κανένα νόημα όσο ζούσε», λέει ο Μπερνς

Τυχαίνει επίσης να είναι ακριβώς το είδος της μεταθανάτια εκτιμημένης προσωπικότητας για την οποία ο Κεν Μπερνς πέρασε την καριέρα του κάνοντας σημαντικές ταινίες ντοκιμαντέρ. Ωστόσο, περισσότερο από οποιοδήποτε άλλο από τα προηγούμενα θέματά του, ο βραβευμένος με Emmy σκηνοθέτης πιστεύει ότι ο ντα Βίντσι θα μπορούσε να έχει κατακτήσει τη σύγχρονη εποχή.

Ο Κεν Μπερνς και ο Λεονάρντο Ντα Βίντσι

Ο Κεν Μπερνς βγήκε από το συνηθισμένο αμερικανικό του περιεχόμενο και δημιούργησε ένα νέο ντοκιμαντέρ που καλύπτει τη ζωή του Λεονάρντο ντα Βίντσι. Είναι η πρώτη φορά που ο 15 φορές βραβευμένος με Emmy κινηματογραφιστής καλύπτει ένα θέμα εκτός του αμερικανικού λόγου, όπως οι λεπτομερείς περιγραφές του για την τζαζ (2001), τον αμερικανικό εμφύλιο πόλεμο (1990) και τον Χέμινγουεϊ (2021), οι οποίες έχουν γίνει αναπόσπαστα υλικό για τα σχολικά εγχειρίδια από μόνες τους – επιλέγοντας αντ’ αυτού να προσθέσει μια ανθρωπιστική άποψη για έναν από τους πιο δημιουργικούς οραματιστές της ιστορίας.

Λεονάρντο Ντα Βίντσι, Μυστικός Δείπνος, Τοιχογραφία, τέμπερα σε γύψο, 460 x 880 εκ.

Το «Λεονάρντο ντα Βίντσι»

Το «Λεονάρντο ντα Βίντσι», ένα τετράωρο ντοκιμαντέρ δύο τμημάτων που προβάλλεται στο PBS, είναι μια λεπτομερής και συναρπαστική βιογραφία αποτέλεσμα της συνεργασίας του αφηγητή τον Κιθ Ντέιβιντ και σκηνοθέτες τον Κεν Μπερνς, τη Σάρα Μπερνς και τον Ντέιβιντ ΜακΜάχον. Το ντοκιμαντέρ πρόκειται για μια απλή αλλά και λυρική ανάλυση της ζωής και του έργου του πολυσχιδή καλλιτέχνη.

«Κουβαλάει μαζί του όλα τα ερωτήματα του κόσμου»

Ζωγράφος, χαρτογράφος, γλύπτης, μηχανικός, αρχιτέκτονας, επιστήμονας – η απέραντη περιέργεια του ντα Βίντσι δεν μπορούσε να περιοριστεί σε έναν κλάδο, τον οποίο ο Μπερνς και οι συνεργάτες του εξερευνούν για να αφηγηθούν τη συνεχή δίψα του για γνώση, ιδιαίτερα για αντικείμενα, ιδέες και φαινόμενα που «δεν είχαν κανένα νόημα στη ζωή του», εξήγησε ο Κεν σε συνέντευξή του.

Γνώριζε για εμάς πριν από εμάς

«Κατάλαβε πώς λειτουργεί η ανθρώπινη καρδιά. Κατασκεύασε ένα μοντέλο με βάση τις καρδιές βοδιών και τις ανθρώπινες ανατομές. Εξαιτίας του, δεν υπήρχαν πλέον δύο βαλβίδες της καρδιάς, όπως είχε στείλει ο Έλληνας γιατρός Γαληνός 1.300 χρόνια πριν. Υπάρχουν τέσσερις, και ήξερε πώς λειτουργούν οι βαλβίδες. Δεν είχε κανένα σκοπό γι’ αυτή τη γνώση. Κανείς δεν έκανε χειρουργική επέμβαση στην καρδιά. Η ιδέα της καρδιολογίας δεν υπήρχε ακόμη. Αλλά γνώριζε αυτά τα πράγματα χωρίς μικροσκόπιο ή τηλεσκόπιο αιώνες πριν από εμάς. Το λατρεύω αυτό», είπε ο Μπερνς στο Variety.

«Γνώριζε αυτά τα πράγματα χωρίς μικροσκόπιο ή τηλεσκόπιο αιώνες πριν από εμάς»

Το ντοκιμαντέρ περιστρέφεται εν μέρει γύρω από τις ατελείωτες ημερολογιακές εγγραφές του ντα Βίντσι, όπου συλλογιζόταν τα πάντα, από τη βαρυτική έλξη της Γης, το ανατομικό υπόβαθρο του ζωικού βασιλείου μέχρι μια λεπτομερή επισκόπηση της διαδικασίας για το πώς δημιούργησε μερικούς από τους πιο αξιομνημόνευτους πίνακες που υπάρχουν, όπως η Μόνα Λίζα (1503) και ο Μυστικός Δείπνος (1495-1498).

Ο «Άνθρωπος του Βιτρούβιου» είναι διάσημο σχέδιο με συνοδευτικές σημειώσεις του Λεονάρντο ντα Βίντσι, που φτιάχτηκε περίπου το 1490 σε ένα από τα ημερολόγιά του. Απεικονίζει μία φιγούρα σε δύο αλληλοκαλυπτόμενες θέσεις με τα μέλη του ανεπτυγμένα και συγχρόνως εγγεγραμμένη σε ένα κύκλο και ένα τετράγωνο

«Από όλους τους ιστορικούς χαρακτήρες με τους οποίους έχω ασχοληθεί ποτέ, αυτός θα ήταν ο λιγότερο ενοχλημένος που θα έμπαινε στο παρόν», δήλωσε ο Μπερνς στο Variety. «Θα ήταν περίεργος για το πώς καταλάβαμε όλα αυτά τα πράγματα. Θα έβλεπε ότι πήγαμε στο φεγγάρι και θα ρωτούσε: «Πώς χειριστήκατε το θέμα της βαρύτητας;»».

«Οι Βρετανοί έχουν ένα επιχείρημα για τον Ουίλιαμ Σαίξπηρ, και οι Γερμανοί έχουν τον Μότσαρτ και τον Μπαχ. Ίσως μπορούμε να προσφέρουμε έναν ελαττωματικό Τόμας Τζέφερσον ως κάποιον που αποστάζει έναν αιώνα διαφωτιστικής σκέψης σε αυτή την αξιοσημείωτη Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας. Αλλά ξέρετε, ο Λεονάρντο ήταν όλα αυτά τα πράγματα»

Από τις πρώτες αποδόσεις των ιπτάμενων μηχανών μέχρι τα ανατομικά σχέδια του κυκλοφορικού συστήματος, ο ντα Βίντσι δεν σταμάτησε ποτέ να μαθαίνει, ακόμη και αν ο κόσμος δεν ήταν αρκετά έτοιμος για τις παρατηρήσεις του.

Ο Γκιγιέρμο ντελ Τόρο

Ο υποψήφιος για Όσκαρ σκηνοθέτης Γκιγιέρμο ντελ Τόρο, ένας από τους συνεντευξιαζόμενους του ντοκιμαντέρ, σημειώνει στο δεύτερο επεισόδιο ότι ο ντα Βίντσι «κουβαλάει μαζί του όλα τα ερωτήματα του κόσμου». Αλλά δεν πέθαναν μαζί του το 1519 σε ηλικία 67 ετών. Κατέγραψε τα ερωτήματα αυτά σε χιλιάδες σελίδες σημειωματάριων, όπου και αναλογίστηκε τις απαντήσεις μέσα από βαθιά λεπτομερή σκίτσα.

*Πηγές: Variety, New York Times, Hypebeast