Τουρκία-Ισραήλ: Ράγισε όντως το γυαλί στις σχέσεις τους;

Από το αίτημα για επιβολή εμπάργκο όπλων μέχρι και την επιδοκιμασία για διεθνές ένταλμα σύλληψης του Μπενιαμίν Νετανιάχου, η Τουρκία έχει δείξει έμπρακτα πόσο μακριά μπορεί να φτάσει για να επιδεινώσει τις σχέσεις της με το Ισραήλ. Έχει όμως όρια αυτή η άνευ προηγουμένου κλιμάκωση ανάμεσα στις δύο χώρες;

Το δίχως άλλο, οι σχέσεις των δύο χωρών λαών μετράνε αιώνες ιστορίας, ήδη από τον 15^ο αιώνα, την περίοδο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

«Οι Εβραίοι Οθωμανοί απολάμβαναν προνόμια, όπως η κατοχή βασικών θέσεων σε κρατικούς θεσμούς και η ελεύθερη ενασχόληση με επιχειρηματικές δραστηριότητες» λένε σε ανάλυσή τους στο αμερικανικό Ινστιτούτο Κουίνσι, η Καναδή δημοσιογράφος Τάνια Γκουντσουζιάν και ο Τούρκος επίκουρος καθηγητής, Μουράτ Ασλάν.

«Σήμερα, η εβραϊκή κοινότητα της Τουρκίας, συγκεντρωμένη κυρίως στην Κωνσταντινούπολη, έχει τις ρίζες της σε αυτήν την εποχή» αναφέρουν, προσθέοντας ότι «μετά τον Β’ Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και την ίδρυση του κράτους του Ισραήλ» οι εβραίοι στην Τουρκία «συνέχισαν να ευδοκιμούν», αντίθετα με άλλες εβραϊκές κοινότητες άλλων αραβικών χωρών.

Μέχρι σήμερα, όπως αναφέρουν οι Γκουντσουζιάν και ο Ασλάν, η εβραϊκή κοινότητα παραμένει σε μεγάλο βαθμό σιωπηλή σε περιόδους αυξανόμενων εντάσεων μεταξύ Ισραήλ και Τουρκίας, αποφεύγοντας τη δημόσια εμπλοκή σε συγκρούσεις όπως αυτές στη Γάζα και τη Δυτική Όχθη και δίνοντας προτεραιότητα στην ασφάλεια και τη βιωσιμότητά της εντός της Τουρκίας.

Έτσι, βάσει αυτή της κληρονομίας, η Τουρκία αντιμετώπισε επανειλημμένα κριτική από αραβικά κράτη για την αναγνώριση του Ισραήλ το 1948, διατηρώντας μάλιστα μια ισορροπημένη θέση, σε μεγάλο βαθμό λόγω της πίεσης από τους Αμερικανούς και Ευρωπαίους συμμάχους της στο ΝΑΤΟ.

Η εποχή των μεγάλων εντάσεων

Παρόλα αυτά, είναι σαφές ότι η μακροχρόνια και γενικά εγκάρδια σχέση Ισραήλ-Τουρκίας έχει σπάσει, κυρίως λόγω των πολιτικών της σημερινής ισραηλινής κυβέρνησης, υποστηρίζουν οι δύο ειδικοί. Ένας παρατεταμένος πόλεμος στη Γάζα, ένας δεύτερος πόλεμος στον Λίβανο, η επέκταση των εποικιστικών δραστηριοτήτων στη Δυτική Όχθη και το δυσεπίλυτο του Παλαιστινιακού ζητήματος έχουν οδηγήσει στο παρόν αδιέξοδο.

Εκτιμούν ότι οι σχέσεις Τουρκίας-Ισραήλ είναι πιθανό να επανέλθουν σε ένα status quo antebellum

Πέρα αυτού, οι ιδεολογίες των δύο κυβερνήσεων είναι εντελώς αντίθετες, επιδεινώνοντας το επίπεδο των διμερών σχέσεων σε ιστορικά χαμηλά. Από τη πλευρά του Ισραήλ, οι υπερσυντηρητικοί εταίροι του Μπενιαμίν Νετανιάχου έχουν σκληρύνει τις πολιτικές για τους Παλαιστινίους και άλλες μειονότητες, που τροφοδοτούνται από τις διεκδικήσεις τους για τη «γη της επαγγελίας» και τις φιλοδοξίες για ένα «Μεγάλο Ισραήλ», η υλοποίηση των οποίων θα επηρεάσει την Ιορδανία, τον Λίβανο και τη Συρία, καθώς και Δυτική Όχθη.

Ταυτόχρονα, μετά την άνοδο του Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, το 2002, ο Ερντογάν έχει ακολουθήσει μια εξωτερική πολιτική με γνώμονα τη «δικαιοσύνη και τις ισλαμικές αξίες». Τα δικαιώματα για τους Παλαιστίνιους έχουν γίνει ένας σημαντικός μοχλός, ενώ υπενθυμίζεται ότι οι εντάσεις των δύο χωρών κορυφώθηκαν μετά το περιστατικό με το πλοίο Mavi Marmara το 2010, όταν οι ισραηλινές δυνάμεις σκότωσαν 10 Τούρκους ακτιβιστές που κατευθύνονταν στη Γάζα. Η Τουρκία ζήτησε αποζημίωση και καταδίκασε τις ενέργειες του Ισραήλ, βαθύνοντας περαιτέρω το ρήγμα.

Θα επανέλθουν οι σχέσεις;

Ωστόσο, η μακρά ιστορία της δέσμευσης και των αμοιβαίων συμφερόντων υποδηλώνει ότι η σχέση τους πιθανότατα θα αντέξει τις τρέχουσες προκλήσεις, προβλέουν οι δύο ειδικοί, σημειώνοντας ότι τα ενεργειακά έχουν αποτρέψει τη πλήρη διακοπή των σχέσεων.

«Τα κοινά συμφέροντα στην ενεργειακή συνεργασία είχαν προκαλέσει διάλογο μεταξύ του Ερντογάν και των Ισραηλινών ηγετών, συμπεριλαμβανομένων του προέδρου Ισαάκ Χέρτζογκ και του Νετανιάχου. Οι συναντήσεις, ιδίως μία στη Νέα Υόρκη στις 20 Σεπτεμβρίου 2023, σηματοδότησε πρόοδο προς την πλήρη ομαλοποίηση».

Έτσι, εκτιμούν ότι οι σχέσεις Τουρκίας-Ισραήλ είναι πιθανό να επανέλθουν σε ένα status quo antebellum, «αλλά αυτό θα απαιτούσε από το Ισραήλ να στραφεί ξανά σε κεντρώες πολιτικές, να απορρίψει την επεκτατική και νεοαποικιακή ατζέντα των υπερορθόδοξων και εθνο-εθνικιστικών πολιτικών κομμάτων του Ισραήλ και να αγκαλιάσει σαφώς μια διευθέτηση που σέβεται τις παλαιστινιακές φιλοδοξίες για ένα βιώσιμο δικό τους κράτος».