Δικτατορία Ιωαννίδη: Το πραξικόπημα που ανέτρεψε τον δικτάτορα Παπαδόπουλο

Στις 25 Νοεμβρίου του 1973, λίγες ημέρες μετά το αιματηρό τέλος της Εξέγερσης του Πολυτεχνείου, ο ταξίαρχος και διοικητής του ΕΑΤ – ΕΣΑ (Ειδικό Ανακριτικό Τμήμα – Ελληνικής Στρατιωτικής Αστυνομίας) Δημήτριος Ιωαννίδης ανέτρεψε τη δικτατορία του Γεώργιου Παπαδόπουλου εγκαθιδρύοντας το δικό του δικτατορικό καθεστώς.

Πρόκειται για ένα πραξικόπημα μέσα στο πραξικόπημα.

Το ΕΑΤ – ΕΣΑ, υπό τη διοίκηση του Δημήτριου Ιωαννίδη, και κατά τις ημέρες της εξέγερσης του Πολυτεχνείου αλλά και από την πρώτη ημέρα της δικτατορίας της 21ης Απριλίου 1967 είχε πρωταγωνιστικό ρόλο στις διώξεις, τις συλλήψεις και τον βασανισμό χιλιάδων πολιτών.

1973

Το 1973 είναι μια χρονιά ραγδαίων εξελίξεων.

Τον Φεβρουάριο, η κατάληψη της Νομικής Σχολής Αθηνών και οι συλλήψεις φοιτητών του Πολυτεχνείου δείχνουν ότι ο αναβρασμός στη φοιτητική νεολαία ενάντια στη Δικτατορία όλο και αυξάνεται.

Παράλληλα, στα πλαίσια της λεγόμενης φιλελευθεροποίησης και ελεγχόμενης πολιτικοποίησης, ο δικτάτορας Γεώργιος Παπαδόπουλος, με νόθο δημοψήφισμα τον Ιούλιο, καταργεί το πολίτευμα της βασιλείας και τον Οκτώβριο αυτοανακηρύσσεται πρόεδρος της Δημοκρατίας και τοποθετεί πρωθυπουργό τον πολιτικό, Σπύρο Μαρκεζίνη.

Γεώργιος Παπαδόπουλος

Το πραξικόπημα του Ιωαννίδη

Στις ημέρες του Πολυτεχνείου, ο Ιωαννίδης και οι πιστές σε αυτόν δυνάμεις αναλαμβάνουν πρωταγωνιστικό ρόλο. Μέσα στον αχό της εξέγερσης, που καταπνίγηκε αφήνοντας πίσω συλλήψεις, βασανισμούς, τραυματίες και νεκρούς, ο Ιωαννίδης ανατρέπει τον Παπαδόπουλο. Πρωθυπουργός αναλαμβάνει ο νομικός Αδαμάντιος Ανδρουτσόπουλος, που είχε αναλάβει υπουργός και σε προηγούμενες δικτατορικές κυβερνήσεις. Πρόεδρος της Δημοκρατίας ορίζεται ο στρατιωτικός Φαίδων Γκίζικης.

«ΤΑ ΝΕΑ», 26.11.1973, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» | «ΤΑ ΝΕΑ»

To διάγγελμα των Ενόπλων Δυνάμεων που ακούγεται από το ραδιόφωνο τα ξημερώματα της 25ης Νοεμβρίου φανερώνει το σκεπτικό του Ιωαννίδη πίσω από την απόφασή του για ανατροπή του μέχρι πρότινος συνεργάτη του, Γεώργιου Παπαδόπουλου.

Διάγγελμα Ιωαννίδη

«Αι Ένοπλοι Δυνάμεις του Έθνους διά της αποφασιστικής πρωτοβουλίας των της 21ης Απριλίου 1967, απέτρεψαν τεραστίους εθνικούς κινδύνους και διέσωσαν την χώραν από το χάος προς το οποίον εφέρετο ακατασχέτως.

»Σήμερον το έθνος ευρίσκεται και πάλιν ενώπιον νεών κινδύνων και περιπετειών και αντιμετωπίζει κρίσιμα προβλήματα. Μετά τα δύο δημοψηφίσματα η χώρα στερείται Συντάγματος.

»Ευρίσκεται εν πλήρη αδυναμία λειτουργίας του πολιτεύματος και ο λαός κυριολεκτικώς εις μίαν εκλογικήν περιπέτειαν.

»Το Επαναστατικόν Διάγγελμα της 21ης Απριλίου 1967 και αι κυβερνητικαί προγραμματικαί δηλώσεις της αυτής ημέρας προέβαλον ως βασικόν στόχον την δημιουργίαν των καταλλήλων προϋποθέσεων διά την επάνοδον της χώρας εις τον κοινοβουλευτισμόν επί υγιούς βάσεως.

Αντί όμως, της δημιουργίας των τοιούτων προϋποθέσεων και της εξυγιάνσεως του δημόσιου βίου η χώρα εξωθείτο προς τας αυτάς καταστάσεις, παρεδίδετο εις τα αυτά σχήματα και υπετάσσετο εις τας αυτάς συνηθείας κατά των οποίων εξηγέρθησαν αι Ένοπλοι Δυνάμεις του έθνους την 21ης Απριλίου 1967.

»Επεδιώκετο η εκτροπή των Ενόπλων Δυνάμεων από της εθνικής αποστολής των και η χρησιμοποίησίς των εις μίαν εκλογικήν σκηνοθεσίαν ταπεινώσεως του λαού μας.

»Ενώπιον των εθνικών τούτων κινδύνων και των κρισίμων προβλημάτων και εν όψει του πλήρους αδιεξόδου, αι Ένοπλοι Δυνάμεις του έθνους υπείκουσαι εις τον υπέρτατον νόμον της σωτηρίας της Πατρίδος και συμμορφούμεναι προς τας συνταγματικάς επιταγάς απεφάσισαν να αναλάβουν την ευθύνην της αντιμετωπίσεως των νέων απειλών, της διαλύσεως της κρατούσης συγχύσεως και της πληρους εκκαθαρίσεως της καταστάσεως.

»Ο Ελληνικός Λαός δύναται να είναι ήσυχος και βέβαιος ότι η κρίσιμος αυτή αποστολή θα επιτύχη. Αι Ένοπλοι Δυνάμεις του διαθέτουν και την πίστιν και την θέλησιν και την δύναμιν. Ζήτω το Έθνος».

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 26.11.1973, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» | «ΤΑ ΝΕΑ»

Πώς έγινε η ανατροπή

«ΤΟ ΒΗΜΑ» της 26ης Νοεμβρίου 1973 περιγράφει τον τρόπο με τον οποίο οι δυνάμεις του Ιωαννίδη, συνέλαβαν την ηγετική ομάδα της δικτατορίας Παπαδόπουλου.

«Στις 3.15 το πρωί (σ.σ. της 25ης Νοεμβρίου 1973) εκδηλώθηκε η επέμβαση των Ενόπλων Δυνάμεων. Τα άρματα μάχης κινήθηκαν από τα στρατόπεδα Γουδίου, Χαϊδαρίου και Διονύσου και στις 3.30 είχαν καταληφθή επίκαιρα σημεία της πρωτευούσης, που εκ των προτέρων είχαν καθορισθή.

»Άρματα μάχης στάθμευσαν προ του Κυβερνείου, των κτιρίων ΟΤΕ Σταδίου και Πατησίων, τους ραδιοφωνικούς και τηλεοπτικούς σταθμούς ΕΙΡΤ και ΥΕΝΕΔ, σε άλλα δημόσια κτίρια και στις πλατείες Συντάγματος και Ομονοίας.

»Τα άρματα μάχης κινήθηκαν προς το κέντρο της πόλεως από τις λεωφόρους Βασιλίσσης Σοφίας, Αλεξάνδρας, Αμαλίας και από τις οδούς Αγίου Κωνσταντίνου, Μιχαλακοπούλου κλπ.

»Τριάντα άρματα μάχης κατέληξαν στην πλατεία Συντάγματος δεκαεπτά στην πλατεία Ομονοίας, στα Χαυτεία και στις αρχές της οδού Πατησίων. Τέσσερα στην πλατεία Αιγύπτου, δύο στον κόμβο των Αμπελοκήπων, δύο στην λεωφόρο Μεσογείων και προ της ΥΕΝΕΔ, δύο προ της κατοικίας του εκάστοτε Αρχηγού των Ενόπλων Δυνάμεων, που βρίσκεται παραπλεύρως του κτιρίου της ΥΕΝΕΔ, δύο προ του ξενοδοχείου Χίλτον και πολλά ακόμα σε διάφορα σημεία της πόλεως.

»Με την εκκίνηση των αρμάτων μάχης, νεκρώθηκαν ταυτόχρονα τα τηλέφωνα της πρωτευούσης και η αστική και υπεραστική επικοινωνία ήταν αδύνατος για πολλές ώρες.

Γεώργιος Παπαδόπουλος και Δημήτριος Ιωαννίδης, όταν ακόμα οι σχέσεις τους ήταν ρόδινες.

Αιφνιδιασμός

»Η επέμβαση των Ενόπλων Δυνάμεων υπήρξε αστραπιαία και ολοκληρωτική και δεν άφησε περιθώρια αντιδράσεως. Βασικό στοιχείο της, υπήρξε και πάλι ο αιφνιδιασμός. Το καθεστώς του κ. Γεωργίου Παπαδοπούλου έπεσε σε διάστημα ολιγώτερο της μιας ώρας, χωρίς να παραστή ανάγκη να ριφθή ούτε ένας πυροβολισμός, έστω και στον αέρα. Από της πρώτης στιγμής, εξουδετερώθηκαν αξιωματούχοι και παράγοντες της Κυβερνήσεως και η σύλληψη του πρώην Προέδρου της Δημοκρατίας υπήρξε περισσότερο εύκολη απ’ ό,τι ανεμένετο.

»Ο κ. Παπαδόπουλος δέχτηκε, χωρίς αντιρρήσεις την απόφαση των Ενόπλων Δυνάμεων, αφού βεβαίως δεν μπορούσε να κάνη και διαφορετικά.

»Στις πέντε το πρωί της Κυριακής, όλα είχαν λήξει. Τα άρματα μάχης εστάθμευαν στα επίκαιρα σημεία και πυκνές περίπολοι, από στρατιώτες, σμηνίτες και ναύτρς, καθώς και μαθητάς των Στρατιωτικών Σχολών, διέσχιζαν τους δρόμους, συνεβούλευαν και διευκόλυναν τους ξενύχτηδες Αθηναίους που με μεγάλη έκπληξη έβλεπαν τα άρματα μάχης για μια ακόμη φορά στο κέντρο της Αθήνας.

(…)

»Οι Αθηναίοι αντιλήφθηκαν τη νεά επέμβαση των Ενόπλων Δυνάμεων από το θόρυβο, που έκαναν στους δρόμυος της πόλεως οι ερπύστριες των αρμάτων μάχης. Η μεγάλη όμως πλειοψηφία των κατοίκων της πρωτευούσης πληροφορήθηκε τι είχε συμβή το πρωί της Κυριακής από το ραδιόφωνο, την τηλεόραση και το “νέκρωμα” των τηλεφώνων.

(…)

Η ηγεσία της 21ης Απριλίου

«Ο άλλοτε πρόεδρος της Δημοκρατίας συνταγματάρχης ε.α. κ. Γ. Παπαδόπουλος εξακολουθεί να κρατήται στη βίλλα του, στο Λαγονήσι, υπό αυστηρή φρούρηση. Μαζί του, κρατούνται η σύζυγός του κ. Δέσποινα Παπαδοπούλου, το γένος Γάσπαρη και τα μέλη της προσωπικής του ασφαλείας.

»Ο κ. Γεώργιος Παπαδόπουλος, η γυναίκα του Δέσποινα, συνελήφθησαν στις 5.15’ το πρωί της Κυριακής, όταν τέσσερις αξιωματικοί μπήκαν αιφνιδιαστικά στην πολυτελή κατοικία του τέως προέδρου και επέδωσαν στον κ. Γ. Παπαδόπουλο έγγραφη διαταγή των Ενόπλων Δυνάμεων περί επεμβάσεως και απομακρύνσεώς του εκ της θέσεως του Προέδρου Δημοκρατίας.

»Προηγουμένως είχε τεθή υπό τον έλεγχον των ανδρών των Ενόπλων Δυνάμεων, που είχαν περικυκλώσει την περιοχή, χωρίς κανένας να καταλάβη το παραμικρό από τις κινήσεις τους. Η όλη επιχείρηση πλαισιώθηκε από άρματα μάχης, τα οποία περικύκλωσαν την βίλλα και κυρίως από πεζοναύτες οι οποίοι από τις πρώτες πρωινές ώρες είχαν ακροβολισθή και αναπτυχθή σε γύρω λόγος και υψώματα.

»Την ίδια περίπου ώρα (…) συνελήφθησαν και άλλοι αξιωματούχοι του περιβάλλοντος Παπαδοπούλου και της κυβερνήσεως Μαρκεζίνη.  (…) Οδηγήθηκαν στο Πεντάγωνο, όπου τέθηκαν υπό περιορισμό. (…) Αντιθέτα, ο τέως Πρωθυπουργός κ. Σπύρος Μαρκεζίνης, δεν ενοχλήθηκε».

Η χούντα του Ιωαννίδη λίγους μήνες αργότερα, τον Ιούλιο του 1974, θα οργανώσει πραξικόπημα στην Κύπρο εις βάρος του προέδρου της Κύπρου, Μακάριου, προκαλώντας, έτσι, την τουρκική εισβολή στην Κύπρο. Λίγα 24ωρα μετά την εισβολή, υπό το βάρος της εθνικής αυτής τραγωδίας, η δικτατορία Ιωαννίδη καταρρέει και παραδίδει την εξουσία στους πολιτικούς. Έτσι κλείνει ο σκοτεινός κύκλος της επταετούς δικατορίας. 21η Απριλίου 1967 – 24η Ιουλίου 1974.

Τον Οκτώβριο του 1975 ο Δημήτριος Ιωαννίδης και ο Γεώργιος Παπαδόπουλος θα βρεθούν κατηγορούμενοι στη δίκη του Πολυτεχνείου, για τους δεκάδες νεκρούς και εκατοντάδες τραυματίες.

Γεώργιος Παπαδόπουλος και Δημήτριος Ιωαννίδης στη δίκη του Πολυτεχνείου