Γοργοπόταμος: Πολεμικό εγερτήριο

Η ανατίναξις της γεφύρας του Γοργοποτάμου είναι για την εθνική προσπάθεια του ελληνικού λαού, κατά την περίοδο που μας ενδιαφέρει, μια δεύτερη Αγία Λαύρα του 1821. Με μία μόνον διαφορά, ότι στο εγχείρημα του Γοργοποτάμου υπήρξε και σχετική συμμαχική συμπαράστασις. Το 1821 η Οθωμανική Αυτοκρατορία ευρίσκετο σε περίοδο καταπτώσεως. Το 1942 ο Άξων, σαν πολιτικό και πολεμικό συγκρότημα, εσημείωνε ακόμα πολιτικές και πολεμικές επιτυχίες σε όλα τα μέτωπα και προς όλες τις κατευθύνσεις.

Ο ταξίαρχος Έντυ (σ.σ. Έντυ Μάγιερς, Edmund Charles Wolf Myers, 1906-1997) με την ομάδα του από Βρεταννούς αξιωματικούς εστάλησαν στην Ελλάδα για ωρισμένο σκοπό: την ανατίναξι μιας από τις τρεις γέφυρες, της Παπαδιάς, του Ασωπού ή του Γοργοποτάμου. Μετά την επίτευξι αυτού του σκοπού θα επέστρεφαν στην αφετηρία των.

Ο ταξίαρχος Έντυ

Οι ελληνικές υπηρεσίες του Καΐρου είχαν δηλώσει και στον ταξίαρχο Έντυ και στον συνταγματάρχη Κρις Γουντχάουζ (σ.σ. Κρίστοφερ Μόνταγκιου Γουντχάουζ, Christopher Montague Woodhouse, 1917-2001) ότι θα συναντούσαν αντάρτες στην Ελλάδα, χωρίς όμως να είναι σε θέσι να καθορίσουν ακριβώς περιοχές και αριθμό ανταρτών ή και αρχηγών. Έτσι, με την άφιξι του συνεργείου των Βρεταννών αξιωματικών, τους μόνους «αντάρτες» που συνήντησε (σ.σ. ο Έντυ) στην αρχή ήταν η ομάς του ληστού Καραλίβανου. Ολόκληρος ο Οκτώβριος κατηναλώθη από τον ταξίαρχο Έντυ στη συλλογή πληροφοριών για την ύπαρξι ανταρτών και στην προσπάθεια επαφής μαζί των.

Ο Κρις Γουντχάουζ

Η πρώτη επαφή που προσπάθησε να επιτύχη ήταν με τον Άρη Βελουχιώτη. Ο τελευταίος αρνήθηκε και επαφή και ενίσχυσι.

«ΤΑ ΝΕΑ», 18.9.1975, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Στις 12 Νοεμβρίου του 1942 ο συνταγματάρχης Κρις (σ.σ. ο προαναφερθείς Γουντχάουζ), υπαρχηγός της Βρεταννικής Ομάδος, μας συνήντησε (το Αρχηγείο του ΕΔΕΣ) στα Αργύρια, χωριό του Δήμου Απεραντίων. Διέτρεξεν επί επτά μέρες όλη την επικίνδυνη περιοχή από την Άμφισσα μέχρι τον Αχελώο, ερχόμενος προς συνάντησί μας σύμφωνα με τις οδηγίες που είχε από τον «Προμηθέα»(σ.σ. αντιστασιακή οργάνωση κατά τη διάρκεια της Κατοχής) των Αθηνών.

«ΤΑ ΝΕΑ», 18.9.1975, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Αφήνοντας πίσω μας, στην περιοχή του Γαβρόγου, ένα μέρος των δυνάμεών μας, για την επιτήρησι των Ιταλών οι οποίοι είχαν επιδράμει εναντίον μας, ετράπημεν προς Νότον με επί κεφαλής το στρατηγό Ζέρβα. Έπρεπε να φθάσουμε στο Μαύρο Λιθάρι, το αργότερο στις 17 Νοεμβρίου. Μετά την ημερομηνία αυτή ο ταξίαρχος Έντυ, πεπεισμένος πια ότι ή δεν υπάρχουν αντάρτες ή ότι αρνούνται να τον ενισχύσουν, θα ενήργει μόνος του εναντίον της γεφύρας του Γοργοποτάμου, η οποία τελικά εκρίθη ως περισσότερο προσφερομένη για την επιχείρησι. Ήλπιζε, εκτός από τους Βρεταννούς αξιωματικούς, να χρησιμοποιήσει την ομάδα του Καραλίβανου και μερικούς εθελοντές από τα γύρω της Στρώμης χωριά. Στη Βίνιανη, ύστερα από πρόσκλησι του Ζέρβα, συναντήσαμε τον Άρη Βελουχιώτη. Ο τελευταίος εδέχθη να συμμετάσχη στην επιχείρησι.

«ΤΑ ΝΕΑ», 18.9.1975, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Στη Βίνιανη εγκαταστήσαμε μικτές ομάδες επιτηρήσεως των διαβάσεων της περιοχής Αγράφων. Από τη Βίνιανη, σε τάξι πορείας, συνεχίσαμε το δρόμο μας προς Νότον. Στένωμα, Αγία Τριάδα, Μεγάλη Ράχη, Πουγκάκια, Γαρδίκι, Κολοκυθιά, Ανατολή, Μαύρο Λιθάρι ήταν η διαδρομή μας. Η συγκίνησις και ο ενθουσιασμός των πληθυσμών ήταν απερίγραπτος. Στο Γαρδίκι ο κόσμος μάς υπεδέχθη με κωδωνοκρουσίες, οι ιερωμένοι με τα άμφιά τους και τα εξαπτέρυγα και οι γυναίκες με λιβανωτό. Οι γέροι έκλαιαν από συγκίνησι και οι νέοι γύρευαν να μας ακολουθήσουν. Ο συνταγματάρχης Κρις, ο στρατηγός Ζέρβας, ο Άρης Βελουχιώτης μίλησαν στον συγκεντρωμένο κόσμο με ενθουσιασμό και απόφασι για την έκβασι του αγώνος.

Στην Κολοκυθιά πληροφορηθήκαμε κατά σύμπτωσιν ότι έκτακτος απεσταλμένος ήρχετο προς συνάντησιν του Άρη Βελουχιώτη εκ μέρους της Κεντρικής Επιτροπής του ΕΑΜ, με σκοπό να τον πείση όχι μόνον να μη λάβη μέρος στην επιχείρησι εναντίον της γεφύρας του Γοργοποτάμου, αλλά και αν ήταν δυνατόν να την αποτρέψη. Ποία τα αίτια της αποφάσεως αυτής του ΕΑΜ δεν γνωρίζουμε. Το βέβαιον είναι ότι ο Βελουχιώτης συνέλαβε τη σημασία και την απήχησι που θα είχε στην ψυχολογία του ελληνικού λαού το εγχείρημα αυτό και παρ’ όλες τις αντιρρήσεις του —για να μη φανή ότι δεν συμμορφώνεται και με τη γραμμή των Αθηνών— δέχθηκε να συμμετάσχη ενεργώς.

Ο Άρης Βελουχιώτης

Αργά τη νύκτα της 18ης Νοεμβρίου φθάσαμε στο Μαύρο Λιθάρι, και το ίδιο βράδυ επικοινωνήσαμε με τον ταξίαρχο Έντυ. Την επαύριο ο τελευταίος εκάλεσεν όλους τους αντάρτες και τους ανεκοίνωσεν εκ μέρους του Συμμαχικού Στρατηγείου Μέσης Ανατολής ότι τίθεται υπό τας διαταγάς του στρατηγού Ζέρβα, στον οποίον και ανατίθεται η διεύθυνσις της επιχειρήσεως. Σε κοινή σύσκεψι των τριών ηγητόρων κατεστρώθησαν τα σχέδια επιχειρήσεως στην Καστριώτισσα (21-23 Νοεμβρίου).

Στις 25 Νοεμβρίου, τα μεσάνυχτα, του 1942 η γέφυρα του Γοργοποτάμου ανετινάχθη ύστερα από μάχη δύο ωρών. Ο αιφνιδιασμός είχεν επιτύχει απόλυτα. Οι Αρχές Κατοχής έμειναν κατάπληκτες από το «θράσος» των «ληστών», μερικοί των οποίων επεκηρύχθησαν, και πρώτος ο στρατηγός Ζέρβας. Στη Λαμία, στας Αθήνας και αλλού, για αντίποινα, οι Αρχές Κατοχής διέταξαν ομαδικές εκτελέσεις. Η ανατίναξις μετεδόθη με πρωτοφανή ταχύτητα σε όλη την Ελλάδα, σαν ένα πολεμικό εγερτήριο. Ο Βρεταννός πρωθυπουργός το είχε χαρακτηρίσει τότε σαν μια μεγάλη επιτυχία, ως εκείνη τη στιγμή το μεγαλύτερο «σαμποτάζ» της Ευρώπης.

Ο Ναπολέων Ζέρβας στα Ιωάννινα το 1944 (πηγή: Κώστας Μπαλάφας – Μουσείο Μπενάκη)

Η ένοπλος Αντίστασις ξεκινούσε με μια συνεργασία των δύο οργανώσεων και με μια επιβλητική επιτυχία στρατηγικής σημασίας για τον Συμμαχικό αγώνα της Βορείου Αφρικής. Εκείνο που δεν επέτυχαν οι ηγεσίες των στας Αθήνας, ύστερα από δέκα μηνών άκαρπες συζητήσεις, το επέτυχεν ο έμπρακτος κοινός πόθος της ελευθερίας. Το γεγονός αυτό μας έδειχνε τον δρόμο που έπρεπε να ακολουθήσουμε: ένωσις ή τουλάχιστον συνεργασία.

*Κείμενο του Κομνηνού Πυρομάγλου, που αφορούσε την επιχείρηση ανατίναξης της γέφυρας του Γοργοποτάμου (25 Νοεμβρίου 1942) και είχε δημοσιευτεί στην εφημερίδα «Τα Νέα» την Πέμπτη 18 Σεπτεμβρίου 1975, στο πλαίσιο αφιερώματος που είχε πραγματοποιήσει η εφημερίδα (με επιμέλεια του αειμνήστου Γιάννη Καψή) στο περίφημο «Αντάρτικο», στην Εθνική Αντίσταση των ετών 1941-1944.

Ο Κομνηνός Πυρομάγλου γεννήθηκε στην Πλάκα της Λήμνου το 1899 και απεβίωσε στις 15 Δεκεμβρίου 1980.

Ο Κομνηνός Πυρομάγλου

Επί Κατοχής ο Πυρομάγλου κατατάχθηκε στα ανταρτικά τμήματα του Ναπολέοντος Ζέρβα και έλαβε μέρος σε πολλές στρατιωτικές επιχειρήσεις ως υπαρχηγός των δυνάμεων του ΕΔΕΣ – ΕΟΕΑ (μεταξύ άλλων, στην ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοποτάμου), κάνοντας παράλληλα ό,τι περνούσε από το χέρι του για να αποτρέψει τις εμφύλιες συγκρούσεις.

Μετά την απελευθέρωση διαχώρισε τη θέση του από τις συντηρητικές πολιτικές επιλογές του Ζέρβα και το 1958 συνεργάστηκε εκλογικώς με την ΕΔΑ και εξελέγη βουλευτής Αθηνών.

«ΤΑ ΝΕΑ», 19.9.1975, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Ο γενναίος και γενναιόφρων κατά το χαρακτηρισμό του Παναγιώτη Κανελλόπουλου Πυρομάγλου κατέθεσε εγγράφως την προσωπική μαρτυρία του για τα διαδραματισθέντα στα δύσκολα για τον ελληνισμό χρόνια της δεκαετίας του ’40, ενώ στα τελευταία χρόνια του βίου του αγωνίστηκε για την αναγνώριση της Εθνικής Αντίστασης των ετών 1941-1944 ως καθολικού ιστορικού γεγονότος.