Literature 25 Νοεμβρίου 2024 | 09:37

Πλάτων: Η ιδέα του αγαθού (Μέρος ΚΒ’)

Στον πυρήνα του «Φαίδωνος», του σπουδαίου πλατωνικού συγγράμματος, βρίσκεται η ψυχή, και ειδικότερα το ζήτημα της επιμέλειας και –συνακόλουθα– της αθανασίας της ψυχής

Όπως το Συμπόσιον, που μας απασχόλησε στα δύο τελευταία άρθρα μας, έτσι και ο Φαίδων παρουσιάζεται με θαυμαστή δραματουργική επιδεξιότητα ως διήγηση, με τη διαφορά ότι εδώ οι συνομιλίες του Σωκράτη με τους φίλους του –την έσχατη ημέρα της ζωής του, μέσα στο δεσμωτήριο– παραδίδονται από έναν αυτόπτη μάρτυρα. Κι αυτός δεν είναι ο ίδιος ο Πλάτων, όπως ίσως θα ανέμενε κανείς –λόγω ασθένειας δεν ήταν παρών στις τελευταίες πριν από την εκτέλεση ώρες του δασκάλου του–, αλλά ο Φαίδων, ένας μαθητής του Σωκράτη από την Ήλιδα, την πρωτεύουσα του κράτους των Ηλείων. Στον πυρήνα του σπουδαίου πλατωνικού συγγράμματος βρίσκεται η ψυχή, και ειδικότερα το ζήτημα της επιμέλειας και –συνακόλουθα– της αθανασίας της ψυχής.

Το έργο εδράζεται σε μια σειρά ομόκεντρων συζητήσεων και λόγων, που έχουν ως αφετηρία τη γαλήνια στάση του Σωκράτη λίγο πριν από το τέλος, την πεποίθησή του ότι ο πραγματικός φιλόσοφος δεν πρέπει να φοβάται το θάνατο, αλλά αντίθετα να τον αποδέχεται με ευχαρίστηση, καθώς χάρη σε αυτόν η ψυχή απαλλάσσεται από τα επαχθή δεσμά του σώματος. Κατά τη δική του αντίληψη, ο θάνατος είναι ο χωρισμός της ψυχής από το σώμα, δηλαδή το να αποχωριστεί η ψυχή το σώμα και να υπάρξει αυτή καθαυτήν.

Με αλλεπάλληλα συλλογιστικά σχήματα ο Σωκράτης επιχειρεί να θεμελιώσει λογικά την αθανασία της ψυχής, την ύπαρξή της και μετά το θάνατο του ανθρώπου. Οι πρώτες απόπειρες απόδειξης περιστρέφονται γύρω από τη γέννηση των αντίθετων πραγμάτων από τα αντίθετά τους (εκ των εναντίων τα εναντία), τη μάθηση ως ανάμνηση, καθώς και τη συγγένεια ή ομοιότητα της ψυχής με το νοητό (το αόρατο πεδίο των ιδεών) και το θείο (το παντοτινό, το αθάνατο, το αμετάβλητο).

Οι απορίες που εκφράζουν και οι ενστάσεις που προβάλλουν ο Σιμμίας και ο Κέβης, δύο νεαροί μαθητές του Φιλολάου, που κατάγονται από τη Θήβα και ανήκουν στον κύκλο των Πυθαγορείων, ωθούν τον Σωκράτη στη διατύπωση ενός ακόμα αποδεικτικού ισχυρισμού. Σε αυτό το πλαίσιο, ο μέγας στοχαστής δίνει μιαν εικόνα της όλης εξέλιξής του –κατ’ ουσίαν, της εξέλιξης του ίδιου του Πλάτωνος–, που οδηγεί στη θεωρία των ιδεών. Εξιστορεί τη φιλοσοφική διαδρομή του, που έχει ως σημείο εκκινήσεως τη νεανική ενασχόλησή του με την ιωνική φυσική φιλοσοφία (την περί φύσεως ιστορίαν), ιδιαίτερα δε με τη διδασκαλία του Αναξαγόρα για το Νου. Ως αποφασιστική καμπή στη φιλοσοφική αυτοβιογραφία του προβάλλει ασφαλώς η αλλαγή των ενδιαφερόντων του, η στροφή των αναζητήσεών του προς τους ανθρώπους, προς τη φύση, τις ιδιότητες και την τύχη της ψυχής.

*Στη φωτογραφία του παρόντος άρθρου, ο «Φαίδων» του Πλάτωνος (έκδοση του 1946).

Πλάτων: Η ιδέα του αγαθού (Μέρος Α’)

Πλάτων: Η ιδέα του αγαθού (Μέρος Β’)

Πλάτων: Η ιδέα του αγαθού (Μέρος Γ’)

Πλάτων: Η ιδέα του αγαθού (Μέρος Δ’)

Πλάτων: Η ιδέα του αγαθού (Μέρος Ε’)

Πλάτων: Η ιδέα του αγαθού (Μέρος ΣΤ’)

Πλάτων: Η ιδέα του αγαθού (Μέρος Ζ’)

Πλάτων: Η ιδέα του αγαθού (Μέρος Η’)

Πλάτων: Η ιδέα του αγαθού (Μέρος Θ’)

Πλάτων: Η ιδέα του αγαθού (Μέρος Ι’)

Πλάτων: Η ιδέα του αγαθού (Μέρος ΙΑ’)