Από την Στέλλα στην Νικόλ Κίντμαν: Όταν η οθόνη μίλησε για την έμφυλη βία έσκισε καρδιές

Η Διεθνής Ημέρα για την Εξάλειψη της Βίας κατά των γυναικών που υπενθυμίζει κάθε 25η του Νοέμβρη, μια από τις πιο κοινές και διαδεδομένες παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στον κόσμο, τον εφιάλτη που ζουν καθημερινά εκατομμύρια γυναίκες — σχεδόν μία στις τρεις αποκαλύπτουν οι έρευνες έχουν υποστεί σωματική ή και σεξουαλική βία από σύντροφο, σεξουαλική βία εκτός συντρόφου ή και τα δύο, τουλάχιστον μία φορά στη ζωή τους – είναι μια θλιβερή ημερομηνία.

Η μάστιγα που έχει ενταθεί σε διάφορα περιβάλλοντα – από τον εργασιακό χώρο στο online σύμπαν και έχει επιδεινωθεί μετά την πανδημία της Covid-19 – έχει γίνει έμπνευση και θέμα σε πολλές κινηματογραφικές και τηλεοπτικές παραγωγές που αναδεικνύουν το συνεχιζόμενο έγκλημα καλώντας σε αφύπνιση και λήψη μέτρων.

Αν και η βιομηχανία του θεάματος δεν φημίζεται για τα αντιπατριαρχικά της ένστικτα υπάρχουν ταινίες και σειρές που μιλούν ωμά για την μάστιγα της βίας κατά των γυναικών. Την αρχή έκανε ο Τζορτζ Κιούκορ όταν το 1944 έφερε στην μεγάλη οθόνη την ταινία Gaslight -από την οποία έχει προκύψει και ο όρος gaslighting που αποδίδεται στη μέθοδο ψυχολογικής χειραγώγησης με την οποία ο θύτης προσπαθεί να σπείρει αμφιβολίες στο θύμα, έτσι ώστε να μην είναι βέβαιο για την ίδια του τη μνήμη, την αντίληψη ή τη λογική του.

Στην ταινία η Ίνγκριντ Μπέργκμαν υποδύεται την όμορφη κληρονόμο Πόλα που χειραγωγείται σε εγκληματικό βαθμό από τον σύζυγό της σε σημείο να αγγίξει τα πρόθυρα της τρέλας.

Η ταινία αποτελεί ριμέικ της ομώνυμης αγγλικής ταινίας του 1940 και μεταφορά του θεατρικού έργου του Πάτρικ Χάμιλτον με τίτλο Angel Street και Προτάθηκε για 7 βραβεία Όσκαρ από τα οποία και απέσπασε δύο -μεταξύ των οποίων και εκείνου του Α’ γυναικείου ρόλου για την Ίνγκριντ Μπέργκμαν.

Η ταινία παρακολουθεί την κατάβαση της Πόλα στην ψυχολογική κατάρρευση, καθώς ο σύζυγος της φρόντιζε να χαμηλώνει τα φώτα του γκαζιού και να δημιουργεί ήχους που προέρχονται από την κλειστή σοφίτα και να εξαφανίζει αντικείμενα για να την τσακίσει με εγκληματικά δολοπλόκες διαθέσεις.

Από τις πολλές που ακολούθησαν επιλέγουμε δύο που απαιτούν την προσοχή μας για την αργοπορημένη αφύπνιση ενάντια στην επιδημία της έμφυλης βίας.

Όταν η Στέλλα δεν φοβήθηκε κανένα μαχαίρι

Η αντισυμβατική, ανεξάρτητη και δυναμική Στέλλα που υποδύθηκε στην οθόνη η Μελίνα Μερκούρη σε σκηνοθεσία Μιχάλη Κακογιάννη ήταν ένα τολμηρό βήμα για τον ελληνικό κινηματογράφο που συχνά αναπαρήγαγε στερεότυπα που μόνο κακό έκαναν στη θέση της γυναίκας.

Η ιστορία, βασισμένη στο θεατρικό έργο του σπουδαίου Ιάκωβου Καμπανέλλη «Η Στέλλα με τα κόκκινα γάντια» και εμπνευσμένη δραματουργικά από τον μύθο της Κάρμεν αφηγείται την ζωή μιας τραγουδίστριας που αρχικά υποκύπτει στο πάθος ενός έρωτα με τον Μίλτο που υποδύθηκε ο Γιώργος Φούντας και στη συνέχεια αποφασίζει να δώσει τέλος στη σχέση τους πληρώνοντας με τη ζωή, την επιλογή της.

Η ταινία που είχε εκλεκτούς συνεργάτες (ανάμεσα τους οι Σοφία Βέμπο, Αλέκος Αλεξανδράκης, Μάνος Χατζιδάκις -από αυτή την ταινία η ερμηνεία της Μελίνας Μερκούρη στο τραγούδι Αγάπη που ‘γινες δίκοπο μαχαίρι έγινε κλασική και Γιάννης Τσαρούχης που υπέγραψε την σκηνογραφία) διακρίθηκε με τη Χρυσή Σφαίρα καλύτερης ξένης ταινίας το 1956 και με το βραβείο καλύτερης ταινίας ρετροσπεκτίβας στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης το 1960 ενώ ήταν φαβορί στις Κάννες και η ελληνική υποβολή για το Όσκαρ καλύτερης ξενόγλωσσης ταινίας του 1956.

Ωστόσο η ταινία δίχασε τους έλληνες κριτικούς που ενοχλήθηκαν από αυτό που ακριβώς ήθελε η ταινία αυτή να είναι. Η Στέλλα ήταν και παραμένει διαχρονικά ένα ηχηρό κατηγορητήριο σε βάρος της πατριαρχίας, με την πρωταγωνίστρια να εκπροσωπεί ένα γυναικείο πρότυπο που ήταν αναμφίβολα ξένο προς την ελληνική κοινωνία της εποχής, αλλά και μια διαχρονική ηρωίδα τραγωδίας.

Κατά τον ιστορικό Γιάννη Σολδάτο, η Στέλλα εξέφραζε τις επιθυμίες πολλών γυναικών, λίγες από τις οποίες ωστόσο τολμούσαν να ακολουθήσουν το παράδειγμά της. Ειδικότερα, προσωποποιεί τη σύγκρουση των παραδοσιακών αξιών, του ηθικού κώδικα και της τιμής με το ερωτικό πάθος που τελικά δε διασώζεται σε αυτά τα πλαίσια.

«Αυτό που βλέπουμε είναι ένα ξεδιάντροπο μελόδραμα, που προβάλλει ό,τι χαμηλότερο, ό,τι πιο “λούμπεν”, ό,τι πιο χυδαίο και καθυστερημένο στοιχείο υπάρχει στη σύγχρονη ελληνική πραγματικότητα. Είναι ένα καλομελετημένο συνοθύλευμα χυδαίου νατουραλισμού, μοιρολατρίας γαλλικής σχολής (της προπολεμικής εποχής), ψευτοελληνικού λαογραφικού στοιχείου (σερβίρει στους ξένους για Ελλάδα τα τουρκοανατολίτικα μπουζούκια -που κι εδώ πέρασε η μόδα τους-, το νταηλίκι, την σεξουαλική ασυδοσία, το σουγιάδιασμα, την αλητεία κλπ.) ψεύτικης τολμηρότητας(…)». έγραφε ο Κώστας Σταματίου στην Αυγή.

Στον αντίποδα ο ξένος Τύπος αποθέωσε την ταινία που είχε ως ηρωίδα μια γυναίκα που θέλησε να έχει τον πρώτο λόγο στη ζωή της και δολοφονήθηκε για αυτό.

Τολμηρή και σίγουρη ότι το να ζεις σημαίνει να το κάνεις με τους δικούς σου κανόνες η Στέλλα είναι μια τραγική γυναίκα τότε και -δυστυχώς, σχεδόν εβδομήντα χρόνια μετά την πρεμιέρα της- τώρα.

Τα μικρά, μεγάλα μυστικά πίσω από τη βιτρίνα

Έμφυλη βία, κοινωνικά στερεότυπα, σεξισμός, τοξική αρρενωπότητα, victim blaming και κουλτούρα του βιασμού, όλα θίγονται σε μια σειρά που έφερε ένα δυνατό cast στην οθόνη για να καταγγείλει τις πολλαπλές πληγές της πατριαρχίας στον κοινωνικό ιστό.

Το Big Little Lies, η αμερικανική τηλεοπτική δραματική σειρά μυστηρίου του HBO που βασίστηκε στο ομότιτλο μυθιστόρημα της Αυστραλής Λίαν Μοριάρτι μέσα από την πένα του Ντέιβιντ Ε. Κέλλεϊ και σε σκηνοθεσία του υποψήφιου για Όσκαρ Jean-Marc Vallée, είχε την υποστήριξη των βραβευμένων με Όσκαρ Ρις Γουίδερσπουν και Νικόλ Κίντμαν για να κερδίσει το πράσινο φως.

Σκοτεινό και σε σημεία κωμικό, το Big Little Lies αφηγείται μια υπόθεση δολοφονίας κάτω από τη φαινομενική τελειότητα και τις αντιφάσεις που υπάρχουν πίσω από την εξιδανικευμένη αντίληψη της κοινωνίας για τον γάμο, τις σχέσεις, την ανατροφή των παιδιών και τη φιλία.

Ανατρεπτικό και εν μέρει αντιφατικό, το βιβλίο είχε όπως αποκάλυψε η συγγραφέας ως έμπνευση την ραδιοφωνική συνέντευξη μιας κοπέλας που μιλούσε για την ενδοοικογενειακή βία που είχε ζήσει στο πατρικό της.

Τα ταμπού, ο ρατσισμός, η σωματική και ψυχολογική κακοποίηση της γυναίκας και οι τύψεις που την πνίγουν κάθε φορά που θεωρεί ότι αυτή προκάλεσε τη βία εναντίον της, ο εκφοβισμός, όλα περνάνε από την οθόνη σε μια πασπαλισμένη στην κανονικότητα ωμή αποδόμηση της τέλειας εικόνας πίσω από το μέικ απ των μικρών ζωών μας.

Η σειρά έχει κερδίσει 8 Emmys και 4 Golden Globes, συμπεριλαμβανομένων Καλύτερης Μίνι Σειράς, αλλά και 2 Screen Actors Awards στην πρώτη της σεζόν με μια δεύτερη να ακολουθεί

Μετά τη βράβευση της για τον ρόλο της κακοποιημένης Σελέστ, η Νικόλ Κίντμαν έγραψε μία παθιασμένη, συγκινητική επιστολή κατά της ενδοοικογενειακής βίας που είχε παραλήπτες γυναίκες που έχουν κακοποιηθεί.

Αυτή η επιστολή είναι και ο επίλογος αυτού του άρθρου.

Στις 3,5 δισεκατομμύρια δυνατές και όμορφες αδερφές μου,

Η ιδέα ότι οι γυναίκες και οι άνδρες είναι ίσοι είναι μέρος του DNA μου. Μεγάλωσα από μια ισχυρή φεμινίστρια μητέρα και έναν πλήρως υποστηρικτικό πατέρα, οπότε δεν μου πέρασε ποτέ από το μυαλό ότι θα έπρεπε να είμαι σε μειονεκτική θέση επειδή γεννήθηκα κορίτσι.

Αυτή η πεποίθηση με έχει βοηθήσει πάρα πολύ καθώς έχω ακολουθήσει την καριέρα μου ως ηθοποιός και ως παραγωγός. Καθοδήγησε τις επιλογές μου να απεικονίζω συχνά δυνατές, ανεξάρτητες γυναίκες που πήγαν ενάντια στις προσδοκίες της κοινωνίας. Και ήταν η κινητήρια δύναμή μου για να τα καταφέρω σε έναν κλάδο που εξακολουθεί να διοικείται σε μεγάλο βαθμό από άνδρες.

Οι φεμινιστικές μου ρίζες με οδήγησαν επίσης στο UN Women και στο έργο μου ως Πρέσβειρα Καλής Θέλησής του.

Σε αυτόν τον ρόλο κατέληξα να κατανοήσω πλήρως τα εμπόδια που αντιμετωπίζουν οι γυναίκες σε όλο τον κόσμο. Έχω επικεντρωθεί στο να δανείζω τη φωνή μου σε γυναίκες που έχουν επιζήσει από βία. Οι ιστορίες που έχω ακούσει από αυτές με ταρακούνησαν βαθιά και με άλλαξαν για πάντα.

Καταρχάς λόγω της ταλαιπωρίας και της κακοποίησης που είχαν υποστεί οι γυναίκες που μου μίλησαν, και επειδή γνωρίζω το καταστροφικό γεγονός ότι μία στις τρεις γυναίκες και κορίτσια παγκοσμίως θα υποστούν βία. Αλλά και λόγω της ανθεκτικότητάς τους. Και επειδή είδα από πρώτο χέρι πόσο καθοριστική ήταν η υποστήριξη των άλλων για να μπορέσουν να ανακτήσουν τη ζωή τους.

Καθεμία από εμάς, σε μεγάλο ή μικρό βαθμό, θα συναντήσει προκλήσεις, που συχνά προκύπτουν από το γεγονός ότι είμαστε γυναίκες σε έναν ακόμα άνισο κόσμο. Μου έχει συμβεί, είμαι βέβαιη ότι έχει συμβεί και σε εσάς. Εκείνες τις στιγμές, μου αρέσει να σκέφτομαι αυτούς που με πρόσεχαν, που με σήκωσαν και με ενθάρρυναν να πιστεύω στον εαυτό μου. Και σκέφτομαι την εμπνευσμένη αλληλεγγύη που βίωσα όταν συναντήθηκα με επιζώντες της βίας κατά τη διάρκεια των ταξιδιών μου για τις γυναίκες του ΟΗΕ.

Για μένα, αυτό έχει μετατραπεί πραγματικά σε μάθημα ζωής. Περισσότερο από ποτέ, έχω επίγνωση της ανάγκης να υποστηρίζουμε και να γιορτάζουμε ο ένας τον άλλον.

Μου αρέσει να πιστεύω ότι ανήκω σε ένα παγκόσμιο δίκτυο υποστήριξης 3,5 δισεκατομμυρίων – το ήμισυ της ανθρωπότητας – που υπερασπίζονται τα δικαιώματα κάθε ανθρώπου να ζήσει μια ζωή απαλλαγμένη από διακρίσεις, αδικίες και βία.

Είμαστε οι μαζορέτες μας που στηρίζουμε η μία την άλλη, για να μπορέσουμε να πραγματοποιήσουμε τα αντίστοιχα όνειρα και τους στόχους μας, που σε στιγμές αμφιβολίας για τον εαυτό μας διαβεβαιώνουμε ότι είμαστε δυνατές και όμορφες με μυριάδες τρόπους και μας λέμε ότι ναι, μπορούμε να κάνουμε ό,τι ορίσουμε στο μυαλό μας.

Φανταστείτε: αν μπορείτε να στηριχτείτε από 3.5 δισεκατομμύρια αδερφές και στους πολλούς καλούς άντρες που είναι μαζί μας, τι θα μπορούσαμε να μην πετύχουμε; Είναι μια σκέψη που την κουβαλάω μαζί μου όπου κι αν πάω και προσπαθώ να την πιστεύω. Ελάτε μαζί μου.

Νικόλ Κίντμαν

–

Η Γραμμή SOS 15900 είναι µια υπηρεσία εθνικής εµβέλειας που δίνει τη δυνατότητα στις γυναίκες θύµατα βίας ή σε τρίτα πρόσωπα να επικοινωνήσουν άµεσα µε ένα φορέα αντιµετώπισης της έµφυλης βίας. Τη γραμμή στελεχώνουν ψυχολόγοι και κοινωνιολόγοι που παρέχουν άμεση βοήθεια σε έκτακτα και επείγοντα περιστατικά βίας σε 24ωρη βάση, 365 µέρες το χρόνο.

Ταυτόχρονα υπάρχει δυνατότητα ηλεκτρονικής επικοινωνίας των γυναικών µέσω της διεύθυνσης e-mail: sos15900@isotita.gr.

Απευθύνεται σε γυναίκες:
▪ που υφίστανται σωµατική κακοποίηση.
▪ που υφίστανται ψυχολογική, συναισθηµατική ή λεκτική βία
▪ που υφίστανται οικονοµική βία
▪ που έχουν υποστεί βιασµό ή απόπειρα βιασµού
▪ που έχουν υπάρξει θύµατα πορνείας ή trafficking
▪ που έχουν υποστεί σεξουαλική παρενόχληση στην εργασία, σε κοινωνικό χώρο, στην οικογένεια

Και σε :
▪ πολίτες και φορείς, προκειµένου να πληροφορηθούν για θέµατα σχετικά µε την πρόληψη και την αντιµετώπιση της βίας κατά των γυναικών
▪ Πληροφόρηση για θέµατα ισότητας των φύλων.
▪ Ψυχοκοινωνική συµβουλευτική σε περιστατικά που απαιτούν άµεση ψυχολογική και κοινωνική στήριξη και σχετίζονται µε βία κατά των γυναικών.
▪ Παραποµπή περιστατικών σε Ξενώνες, σε Συµβουλευτικά Κέντρα κατά της βίας, σε Υπηρεσίες Υγείας, και άλλους συνεργαζόµενους φορείς.

Οι σύμβουλοι:
▪ παρέχουν εξειδικευμένες υπηρεσίες συμβουλευτικής, επιδεικνύοντας συναισθηματική κατανόηση και προσφέροντας ανακούφιση στις γυναίκες.
▪ τηρούν το απόρρητο της συµβουλευτικής κι ενηµερώνουν τη συµβουλευόµενη ότι τηρούνται οι κανόνες της εχεµύθειας.
▪ ενθαρρύνουν τις γυναίκες να βγουν από την αποµόνωση, να κατανοήσουν ότι δεν είναι µόνες και ότι δεν ευθύνονται για τη βία που υφίστανται
▪ Σκοπός των παρεχόμενων υπηρεσιών είναι η ενδυνάμωση των γυναικών και η επανάκτηση της αυτοεκτίμησής τους ώστε να μπορέσουν να αναλάβουν την ευθύνη της επαγγελματικής, προσωπικής και οικογενειακής τους ζωής και να πάρουν οι ίδιες τις καλύτερες αποφάσεις για το μέλλον τους.