«Έμαθα ελληνικά, χόρεψα παραδοσιακούς χορούς»: Ο Κόλιν Ρένφριου, η πρώτη του επαφή με την Ελλάδα και η θεωρία του για την Κέρο

«Μόλις ήρθα αγάπησα πολύ την Ελλάδα, κυρίως όταν ξεκίνησα να δουλεύω στις Κυκλάδες» είχε δηλώσει το 2017. Και δεν ήταν κάτι που χρειαζόταν να το πει – σε όλη του την πορεία, ο Κόλιν Ρένφριου δεν έκρυψε την αγάπη του, αλλά και το αρχαιολογικό του ενδιαφέρον για τη χώρα μας.

Άλλωστε, η πρώτη του επαφή με την Ελλάδα έγινε ενώ ήταν φοιτητής ακόμα. Κι αυτή η σχέση συνεχίστηκε για πολλά χρόνια μετά – τουλάχιστον μέχρι το 2008, όταν και διηύθυνε τις νέες ανασκαφές στην Κέρο. Αυτό το νησάκι των Κυκλάδων των 15.042 τ.χλμ, των μηδέν μόνομων κατοίκων, που ο Κόλιν Ρένφριου αποκαλούσε «το αρχαιότερο νησιωτικό ιερό στον κόσμο».

Τα πρώτα χρόνια

Ο Κόλιν Ρένφριου γεννήθηκε στις 25 Ιουλίου 1937 στο Stockton-on-Tees της Αγγλίας. Μαθήτευσε στο Σχολείο Σαιντ ‘Αλμπανς, στο Χερτφορντσάιρ και από το 1956 έως το 1958 υπηρέτησε τη θητεία του στη Βρετανική Βασιλική Αεροπορία. Κατόπιν πήγε στο St John’s College στο Κέιμπριτζ όπου σπούδασε Αρχαιολογία και Ανθρωπολογία αποφοιτώντας το 1962 – έστω κι αν στην αρχή στόχευε στις Φυσικές Επιστήμες.

Ως φοιτητής θα πραγματοποιήσει και το πρώτο του ταξίδι στην Ελλάδα «για τις ανασκαφές στη Νέα Νικομήδεια, κοντά στη Βέροια. Ήταν οι πρώτες που διεξήγαγα στην Ελλάδα, μια πολύ σημαντική στιγμή και έρευνα σε μια τοποθεσία που για λίγο διάστημα ήταν η πρωιμότερη γνωστή νεολιθική θέση στην Ελλάδα» θα πει σε συνέντευξή του στο ΑΠΕ-ΜΠΕ.

Μόλις ήρθα αγάπησα πολύ την Ελλάδα, κυρίως όταν ξεκίνησα να δουλεύω στις Κυκλάδες. Είναι υπέροχα μέρη και πραγματικά αγαπώ την παραδοσιακή ζωή εκεί»

Η μεγάλη ακαδημαϊκή καριέρα

Το 1965, κι αφού είχε ολοκληρώσει το διδακτορικό του με τίτλο «The Neolithic and Early Bronze Age Cultures of the Cyclades and their External Relations», θα διοριστεί στη θέση του λέκτορα στο Τμήμα Προϊστορίας και Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο του Σέφιλντ. Εκείνη τη χρονιά εξελέγη μέλος της Εταιρείας Αρχαιοδιφών του Λονδίνου, το 1970 εξελέγη μέλος της Εταιρείας Αρχαιοδιφών της Σκωτίας και το 2000 έγινε επίτιμο μέλος του Συλλόγου Αρχαιοδιφών της Σκωτίας.

Το 1972 ο Κόλιν Ρένφριου έγινε καθηγητής της αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο του Σαουθάμπτον, διαδεχόμενος τον Μπάρι Κάνλαϊφ. Κατά την παραμονή του στο Σαουθάμπτον διηύθυνε τις ανασκαφές στο Κουόντερνες (Quanterness) στα νησιά Όρκνεϊ της Σκωτίας και τη Φυλακωπή της Μήλου. Το 1973 δημοσίευσε το «Before Civilisation: The Radiocarbon Revolution and Prehistoric Europe» («Πριν τον Πολιτισμό: Η Επανάσταση της Ραδιοχρονολόγησης και η Προϊστορική Ευρώπη»), στην οποία αμφισβήτησε την παραδοχή ότι η προϊστορική πολιτιστική καινοτομία προήλθε από την Εγγύς Ανατολή και στη συνέχεια εξαπλώθηκε στην Ευρώπη.

Το 1980 ο Ρένφριου εξελέγη μέλος της Βρετανικής Ακαδημίας κι ένα χρόνο μετά εξελέγη καθηγητής αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ, θέση που κατείχε μέχρι τη συνταξιοδότησή του. Το 1990 διορίστηκε διευθυντής του Ινστιτούτου Αρχαιολογικής Έρευνας McDonald του Πανεπιστημίου του Cambridge. Το 1987 δημοσίευσε το «Archaeology and Language: The Puzzle of the Indo-European Origins» (Αρχαιολογία και γλώσσα: Το Παζλ των Ινδοευρωπαϊκών Πηγών), ένα βιβλίο για τους Πρωτοϊνδοευρωπαίους.

Ένας σοφιστικέ και «Έλληνας» Ιντιάνα Τζόουνς

Μπορεί ο Κόλιν Ρένφριου να είχε μεγάλη ακαδημαϊκή καριέρα, ωστόσο ποτέ δεν έμεινε εκτός «δράσης» – μια δράση που συνδέθηκε όσο λίγων με την Ελλάδα. Άλλωστε, λίγο καιρό μετά τις ανασκαφές στη Νέα Νικομήδεια κι αφού έχει αποφοιτήσει, το 1963 θα βρεθεί για πρώτη φορά στη Κέρο. «Όταν πήγα για πρώτη φορά, έμεναν ακόμα κάποιοι άνθρωποι εκεί, έτσι ‘φαντάστικα’ πως θα ήταν στα αρχαία χρόνια» είχε πει σε μια συνέντευξή του.

Αυτή η επαφή με την Ελλάδα, θα μεταμορφωθεί σε μια σχέση αγάπης. Μεταξύ του 1968 και του 1970, διηύθυνε τις ανασκαφές στους Σιταγρούς της Μακεδονίας, στην Ελλάδα Από το 1987 και για τα επόμενα τέσσερα χρόνια θα βρίσκεται στις ανασκαφές της Μαρκιανής στην Αμοργό και στον κάβο του Δασκαλιού, στην Κέρο – το νησάκι των Κυκλάδων στο οποίο θα επιστρέψει το 2006 και αποκαλεί ως «το αρχαιότερο νησιωτικό ιερό στον κόσμο».

«Μόλις ήρθα αγάπησα πολύ την Ελλάδα, κυρίως όταν ξεκίνησα να δουλεύω στις Κυκλάδες. Είναι υπέροχα μέρη και πραγματικά αγαπώ την παραδοσιακή ζωή εκεί. Για παράδειγμα, στην Απείρανθο της Νάξου γνώρισα τη ζωή και τον πολιτισμό των Κυκλάδων, έμαθα ελληνικά, χόρεψα παραδοσιακούς χορούς» θα δηλώσει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ το 2017.

Τα συλλυπητήρια της Λίνας Μενδώνη

Στην Ελλάδα, την είδηση γνωστοποίησε ο διευθυντής της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κυκλάδων Δημήτρης Αθανασούλης, ο οποίος έγραψε στο Facebook: «Ο λόρδος Κόλιν Ρένφριου, ο ανανεωτής της αρχαιολογικής επιστήμης και ο μεγαλύτερος μελετητής του Κυκλαδικού Πολιτισμού, δεν είναι πια μαζί μας».

Πληροφορούμενη την απώλεια του Κόλιν Ρένφριου, η υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη έκανε την ακόλουθη δήλωση:

«Με μεγάλη θλίψη πληροφορήθηκα την απώλεια του Colin Renfrew, ενός σπουδαίου αρχαιολόγου, που καταλείπει μεγάλη κληρονομιά και καινοτόμες προσεγγίσεις. Στη μακρόχρονη επιστημονική του σταδιοδρομία, ο Colin Renfrew συνδύασε αρμονικά τη διδασκαλία με τη συγγραφή, την έρευνα και την ανασκαφική δραστηριότητα, αφήνοντας διακριτή την σφραγίδα του σε κάθε τομέα. Σημαντικότατη, και πολλαπλώς επιδραστική, υπήρξε η ακαδημαϊκή συμβολή του στην προϊστορία των γλωσσών, τη ραδιοχρονολόγηση, την αρχαιογενετική και τη νευροαρχαιολογία. Κάτι που όχι μόνον αποδεικνύει την ευρύτητα των γνώσεών του και το βάθος της επιστημονικής οπτικής του, αλλά διαμόρφωνε και ένα πρότυπο επιστημονικής προσέγγισης, που εδραζόταν σε συνολική εποπτεία των επιμέρους αντικειμένων, όπως αυτή αντικατοπτρίζεται στο ογκώδες συγγραφικό του έργο.

Η παρουσία του στην έρευνα του πεδίου ήταν πάντοτε ακάματη: Από τον προϊστορικό οικισμό των Σιταγρών Δράμας για να αφιερωθεί στις Κυκλάδες, στη Φυλακωπή της Μήλου, τη Μαρκιανή της Αμοργού και, επί χρόνια και έως το τέλος, στην Κέρο. Ίσως, να ήταν η αγάπη του για τον Κυκλαδικό Πολιτισμό και τα νησιά, που τον δημιούργησαν, η αιτία που από πολύ νωρίς αφοσιώθηκε στον αγώνα κατά της αρχαιοκαπηλίας και του παράνομου εμπορίου αρχαιοτήτων, στα οποία αφιέρωσε τεράστια ενέργεια.

Είχα την τύχη να γνωρίσω από κοντά τον Colin Renfrew. Είχα τη χαρά να θαυμάσω έναν άψογο συνδυασμό θεωρίας και πράξης, και την αφοσίωση με την οποία υπηρετούσε την επιστήμη του. Σε κάθε συζήτηση μαζί του, ο συνομιλητής του μπορούσε εύκολα και να διαπιστώσει τη μεγάλη του αγάπη για την Ελλάδα και τον πολιτισμό της».