Μαρία Πλυτά: Η γυναίκα που έφερε φουρτούνα στα πατριαρχικά νερά του κινηματογράφου

«Είχα γράψει ένα σενάριο με τον τίτλο ‘Ανθρωπότητα Ωρα Μηδέν’, ήθελα πολύ να το σκηνοθετήσω αλλά δυστυχώς δεν μπορούσα να βρω παραγωγό. Είχε ενδιαφερθεί ο Φίνος να το αγοράσει, αλλά δεν είχε καμία εμπιστοσύνη στις γυναίκες. Θυμάμαι έλεγε: ‘H γυναίκα δεν πρέπει να ναι σκηνοθέτης’. Οταν πάλι γύριζα τα ‘Ναυάγια της Ζωής’ με παραγωγό τον Σαρόγλου του είχε πει ‘όλο σου το επιτελείο είναι θαυμάσιο, ωραίο το σενάριο, το μόνο μελανό σημείο είναι η σκηνοθέτις’. Αργότερα όμως, όταν είδε τη δουλειά μου, μου έδωσε συγχαρητήρια», είχε εξιστορήσει το μακρινό 1979 η πρώτη σκηνοθέτις της Ελλάδος, Μαρία Πλυτά, μιλώντας στην Γκαίη Αγγελή από το περιοδικό Φιλμ του Θανάση Ρεντζή.

Η Μαρία Πλυτά, γεννηθείσα το 1915 στη Θεσσαλονίκη, έφερε φουρτούνα στα πατριαρχικά νερά του κινηματογράφου, δημιουργώντας ολοκληρωμένους γυναικείους χαρακτήρες που δεν ζούσαν υπό την σκιά του άλογου των ανδρών παρά συνυπήρχαν μαζί τους βιώνοντας μια ευρεία γκάμα ανθρωπίνων συναισθημάτων: πόνο, οργή, έρωτα, χαρμοσύνη.

Αρκεί να θυμηθούμε τον χαρακτήρα της Λουκίας (Αλέκα Κατσέλη) στη «Λύκαινα» του 1951, την Πίτσα (Σμαρούλα Γιούλη) στο «Το Κορίτσι της Γειτονιάς» του 1954 και την Σοφί ντε Μαρμπουά-Λεμπρύν (Ρίτα Μυράτ) στη «Δούκισσα της Πλακεντίας» του 1956.

«Είχα μια εξουσία πάνω στο γυναικείο βλέμμα»

Πριν καταπιαστεί με την σκηνοθεσία, η Πλυτά ήταν ήδη λογοτέχνιδα. Είχε γράψει «Τα Δεμένα Φτερά», τις «Αλυσίδες» και το θεατρικό έργο «Κάστρο της Χερσώνας». Το πέρασμα της στον κινηματογράφο ήταν απόρροια της ανάγκής της να να ζωντανέψει τις ιστορίες των ανθρώπων – απλών, λαϊκών, ηθικών, ανήθικων, φτωχών και πλουσίων.

«Ήθελα να διηγηθώ ιστορίες, στην αρχή το έκανα με λέξεις. Έγραφα ιστορίες με λέξεις για να ζωντανέψω στιγμές από τη ζωή των ανθρώπων. Μετά, μου φάνηκε ότι οι στιγμές και οι άνθρωποι, θα ζωντάνευαν περισσότερο αν έκανα τις ιστορίες τους ταινίες και τις ανέβαζα στο πανί. Δεν ξεκίνησα για να διηγηθώ κυρίως γυναικείες ιστορίες ή για να δείξω πώς είναι μια γυναίκα στην πραγματικότητα. Δηλαδή πώς ντύνεται, με ποια σειρά φορά τα ρούχα, με τι ρυθμό αλλά πώς αισθάνεται και πώς σκέφτεται. Πώς βλέπει τον κόσμο, τους άνδρες μέσα από το δικό της γυναικείο βλέμμα, που μοιάζει με το δικό μου. Η γυναίκα στην οθόνη δεν έχει μια κάμερα στα χέρια της, το βλέμμα της είναι απλό, δεν περνάει μέσα από κάμερα και φιλμ όπως το δικό μου. Με αυτή την έννοια είχα μια εξουσία πάνω στο γυναικείο βλέμμα», είχε δηλώσει. 

«Τ’ αρραβωνιάσματα»

Η Πλυτά πραγματοποίησε το σκηνοθετικό της ντεμπούτο το 1950 με την ταινία «Τ’ αρραβωνιάσματα», μια από τις πιο σημαντικές ελληνικές ηθογραφικές ταινίες της εποχής, με σκηνικά του Γιάννη Τσαρούχη. Οι δυσκολίες που αντιμετώπισε, σύμφωνα με τα όσα αποκάλυψε στην Γκαίη Αγγελή, ήταν μυριάδες.

Η Μαργαρίτα Γεράρδου ήταν έγκυος και δεν της το είχε πει και έτσι αναγκάζονταν να κάνει μαεστρίες με την κάμερα ώστε να μην φαίνεται. Ο Νίκος Τζόγιας, βασικός πρωταγωνιστής, επιστρατεύτηκε. Ο Αντρέας Ζησιμάτος έπαθε περιτονίτιδα και νοσηλεύτηκε για πέντε ολόκληρους μήνες. Τα χρήματα της παραγωγής λιγόστευαν και τα περιθώρια στένευαν. Ωστόσο, οι αντιξοότητες δεν την γονάτισαν. «Όσο πάλευα με τις δυσκολίες της [δουλειάς μου], τόσο πιο πολύ την αγαπούσα» θα έλεγε δεκαετίες αργότερα.

Η πρωτοπόρα της μεγάλης οθόνης βρήκε στο καλλιτεχνικό διάβα της μια πληθώρα εμποδίων: ήταν η πρώτη σκηνοθέτις της χώρας σε έναν αμιγώς ανδροκρατούμενο κλάδο που αρνούνταν να αποδεχθεί μια γυναίκα ως συνάδελφο. «Ενιωθα απλά ότι είμαι ένας εργάτης που πρέπει να δουλεύει σκληρά για να ζήσει. Όμως αγαπούσα αυτή τη δουλειά κι’ ήμουν ευτυχισμένη που την βρήκα. Κι’ αν είχα άγχη σ’αυτό δεν μου έφταιγε κανείς, μπορούσα να είχα γίνει δακτυλογράφος», είχε πει η Πλυτά αναφερόμενη στην αίσθητη μοναδικότητας που είχε ούσα η μόνη γυναίκα κινηματογραφίστρια.

Η Πλυτά υπέγραψε τη σκηνοθεσία 16 ταινιών – σε μια εποχή που υπήρχαν δυο στρατόπεδα, εκείνο της ελίτ που απαξιούσε για τις ελληνικές ταινίες και εκείνο του λαού που τις αγκάλισε- : Τ’ αρραβωνιάσματα (1950), Η λύκαινα (1951), Ο βαφτιστικός (1952), Εύα (1953), Το κορίτσι της γειτονιάς (1954) , Η Δούκισσα της Πλακεντίας (1956), Τζιπ, περίπτερο και αγάπη (1957), Μόνο για μια νύχτα (1958) , Ναυάγια της ζωής (1959) , Άντρας είμαι και το κέφι μου θα κάνω (1960), Ο λουστράκος (1962), Ο άσωτος (1963),  Ο ανήφορος (1964), Ο νικητής (1965), Ο εμποράκος (1967), Η άγνωστη της νύχτας (1970), ενώ υπήρξε και η πρώτη γυναίκα παραγωγός, που στο ενεργητικό της κατάφερε να έχει πάνω από 40 ταινίες.

Η καριέρα της ως παραγωγός, άρχισε όταν το «Παπούτσι από τον τόπο σου» του Φίνου σε σκηνοθεσία Αλέκου Σακελλαρίου σημείωσε μεγάλη επιτυχία. Τότε, η Πλυτά, σκέφτηκε πώς η παραγωγή ήταν ένα εργαλείο για να βγάλει τα προς το ζην. Έτσι δημιούργησε την πρώτη της παραγωγή σε συνεργασία με τον Φίνο. Επρόκειτο για την ταινία «Μαρίνα» σε σκηνοθεσία Γιώργου Τζαβέλλα.

Η Μαρία Πλυτά πέθανε το 2006 στην Αθήνα.

*Με πληροφορίες από: Flix | Podcast WIFT GR | Αρχείο περιοδικού Φιλμ