Εμμανουήλ Ξάνθος: Η προσπάθειά του να βρεθεί ο ηγέτης της Επανάστασης

Ήταν 28 Νοεμβρίου του 1852 όταν πέθανε, στην Αθήνα, o Εμμανουήλ Ξάνθος. Καταγόταν από την Πάτμο και ανέπτυξε εμπορική δραστηριότητα στην Οδησσό. O θάνατός του μέσα σε μεγάλη φτώχεια ήταν σε πλήρη αναντιστοιχία με τα όσα προσέφερε στον ελληνισμό ως ένας εκ των τριών ιδρυτών της Φιλικής Εταιρείας.

Η Φιλική Εταιρεία, η μυστική οργάνωση που ιδρύθηκε με στόχο την προετοιμασία του αγώνα για την απελευθέρωση των υπόδουλων Ελλήνων από τον οθωμανικό ζυγό, απέκτησε, με τις κινήσεις και τις πρωτοβουλίες του Ξάνθου, του Σκουφά και του Τσακάλωφ ένα ιδιαίτερα ανεπτυγμένο δίκτυο μελών.

Φιλική Εταιρεία

Γράφει στο «ΒΗΜΑ» της 25ης Οκτωβρίου 1964, ο λογοτέχνης, μέλος της «Γενιάς του ’30», Γιώργος Θεοτοκάς.

«Ξεκίνησε από τρεις εμπόρους της Οδησσού και απλώθηκε τόσο γρήγορα στις ελληνικές χώρες και παροικίες ώστε στα 1819 – 20 , να προσφέρει την ακόλουθη εικόνα παρμένη από τα Απομνημονεύματα του Χρ. Περραιβού:

“Εις αγυίας, οικίας, εργαστήρια, οδούς και πάντα τόπον, δεν εγίνοντο πάρα ομιλίαι και σχέδια κατά των τυράννων χωρίς τινα συστολήν, πολύ δε περισσότερον έβλεπε τις τατοιάυτα εις την καθέδραν του Σουλτάνου, εις τα συμπόσια και μερικάς οικογενειακάς τραπέζας αναφανδόν έπινον άνδρες, γυναίκες τέκνα, γέροντες, δούλοι και δούλαι δια την ελευθερίαν”.

»Να ο Ξάνθος, απλός καλοπροαίρετος, γλυκομίλητος, ονειροπόλος, Αιγαιοπελαγίτης νησιώτης γεμάτος σ’ όλην τη ζωή του, από το πάμφωτο όραμα της Πάτμου, από τα ελληνικά γράμματα της Πατμιάδος Σχολής κι από τις ολονυκτίες του μεγάλου Μοναστηρίου.»

Έτσι περιγράφει τον Εμμανουήλ Ξάνθο ο Γιώργος Θεοτοκάς, ενώ ο Λεωνίδας Ζενάκος, με κείμενό του στον «ΤΑΧΥΔΡΟΜΟ» της 20ης Μαρτίου 1970, «φωτίζει» τον πρωταγωνιστικό ρόλο που είχε ο πάτμιος έμπορος στην εύρεση του προσώπου εκείνου που θα ηγείτο της ελληνικής επανάστασης.

Το σύμβολο της Φιλικής Εταιρείας

Ο Ξάνθος  στον Ιωάννη Καποδίστρια

«Πετρούπολη, Φεβρουάριος 1820. Ο κόμης Ιωάννης Καποδίστριας, υπουργός των Εξωτερικών της Ρωσίας, διαβάζει την ακόλουθη επιστολή:

“…Eνθυμείσθε, κύριε Κόμη, όταν, ευρισκόμενοι εις Βιεννην και ομιλούντες περί της οικτράς καταστάσεως του έθνους μας, ελέγατε: “Δεν ευρίσκεται και εις ημάς ένας Θρασύβουλος; Ιδού πόσοι Θρασύβουλοι σάς παρουσιάζονται σήμερον…”

»Αποστολεύς, ο Φιλικός Άνθιμος Γαζής. Κομιστής ο επίσης Φιλικός Εμμανουήλ Ξάνθος. Θέμα η πρόταση προς τον Καποδίστρια να αναλάβη την αρχηγία της Φιλικής Εταιρίας και του επικείμενου Σηκωμού για να ελευθερώση την Ελλάδα, όπως ο αρχαίος δημοκράτης Θρασύβουλος, ελευθέρωσε το 404 π.Χ., την Αθήνα από τους Τριάκοντα Τυράννους.

»Για λόγους πολιτικής σκοπιμότητος, ο Καποδίστριας αρνείται. Ο Ξάνθος επιμένει:

“Eίναι αδύνατον, κύριε Κόμη, να μείνουν, εις το εξής τυραννούμενοι οι Έλληνες.

Η επανάστασίς των είναι άφευκτος, και διά τούτο, ενώ έχουσιν ανάγκην αρχηγού, δεν είναι δίκαιον να μείνετε αδιάφορος ως Έλλην και εν υπολήψει παρ’ αυτοίς και άλλοις πολλοίς…”

»Ο Καποδίστριας αρνείται και πάλι: “Εάν εγώ δεν ημπορώ τώρα, οι διευθύνοντες την Εταιρίαν δύνανται αν γνωρίζωσι, να μεταχειρισθώσιν άλλα μέσα, και εύχομαι να τοις βοηθήση ο Θεός διά την επιτυχίαν του σκοπού των”».

«ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ», 20.3.1970, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» | «ΤΑ ΝΕΑ»

Ο Ξάνθος στον Αλέξανδρο Υψηλάντη

Μετά την άρνηση του Ιωάννη Καποδίστρια, οι Φιλικοί μέσω του Εμμανουήλ Ξάνθου στράφηκαν σε έναν άλλο επιφανή Έλληνα, τον Αλέξανδρο Υψηλάντη.

«Πετρούπολη, 1820.

Διάλογος μεταξύ Αλ. Υψηλάντη και Εμ. Ξάνθου:

–       Πόθεν είσθε και πως ήλθατε εις την Πετρούπολιν;

–       Είμαι εκ της Πάτμου και ήλθον εδώ δι’ εμπορικάς υποθέσεις.

–       Πώς περνούν οι ομογενείς εις την πατρίδα σας και εις τα άλλα μέρη υπό την τουρκικήν τυραννίαν;

–       Πανταχού η τυραννία των Τούκρων κατήντησεν ανυπόφορη.

–       Πώς δεν προσπαθούσιν ή να ελευθερωθώσιν, ή να ελαφρώσωσιν τουλάχιστον τον ζυγόν των;

–       Με ποια όμως μέσα και με ποιος οδηγούς, αφ’ ού έμειναν εγκαταλελειμμένοι από εκείνους, όσοι ημπορούν να τους οδηγήσωσι; Αφ’ ού οι τοιούτοι καταφεύγωσιν εις ξένους τόπους, και αφίνωσιν ορφανούς τους ομογενείς των;

Ο αείμνηστος πατήρ σας κατέφυγεν εδώ, και ο Καρατσάς εις την Ιταλίαν. Ο κόμης Καποδίστριας υπηρετί την Ρωσσίαν, καθώς και η εκλαμπρότης σας, χάσαντες υπέρ αυτής και την δεξιάν χείρα σας.

Ομοίως και άλλοι πολλοί ομογενείς καταφεύγοντες εις την Ευρώπην, μένουσιν εκεί και ολίγον φροντίζουσι διά τους δυστυχείς αδελφούς των.

–       Αν εγνώριζον ότι οι ομογενείς μου είχον ανάγκην από εμέ και εστοχάζοντο ότι ημπόρουν να συντελέσω διά την ελευθερίαν των, σε λέγω εντίμως, κύριε Ξανθέ, ότι μετά προθυμίας ήθελον κάμει κάθε θυσίαν και της καταστάσεώς μου και του εαυτού μου.

–       Δότε με, Πρίγκιψ, την χείρα σας εις βεβαίωσιν, όσων με είπατε…Σας λέγω λοιπόν, ότι δεν ήλθα εις την Πετρούπολιν δι’ υποθέσεις εμπορικάς, αλλά δι’ άλλην σημαντικωτάτην αιτίαν…

–       Ο Θεός Πρίγκιψ, σάς προσκαλεί να οδηγήσετε τ

ον λαόν αυτού, τον νέον Ισραήλ, εις την γην της επαγγελίας. Ο Θεός ευλογεί ήδη άνωθεν την αρχηγίαν, την οποίαν σάς προσφέρει το έθνος».