«Και Εφύτευσεν ο Θεός Παράδεισον» – Μια παράσταση που την κουβαλάς μαζί σου για ημέρες

Ο Γρηγόρης Μπαλλάς είναι ο Φέλιξ και είναι αυτιστικός. «Του αρέσουν οι παπαγάλοι, ο πουρές φρέσκιας πατάτας, η Παλαιά Διαθήκη και το κεφάλαιο με την δημιουργία του ανθρώπου» εξηγεί ο ηθοποιός περιγράφοντας τον ήρωα που υποδύεται στην παράσταση «Και Εφύτευσεν ο Θεός Παράδεισον», η οποία παίζεται για τρίτη χρονιά, στο Θέατρο Άνεσις, στους Αμπελόκηπους.

«Μόλις προσπαθώ να μιλήσω σε κάποιον οι λέξεις εξαφανίζονται. Προσπαθώ πάντα να θυμηθώ ότι το χέρι μου μού ανήκει, ότι τα πόδια μου πατούν πάντα στο έδαφος και ότι δε θα εκτιναχτώ απότομα ψηλά.

»Στο κεφάλι μου, δεν υπάρχει μεγάλη διαφορά ανάμεσα σε κάτι που μου είπαν τώρα και σε κάτι που άκουσα χρόνια πριν. Εικόνες και μνήμες έρχονται με αφορμές καταπάνω μου με τεράστια ορμή και το συναίσθημα του τότε με κατακλύζει στο τώρα» εξηγεί δίνοντάς μας κάποια από τα τρικ που σημείωσε κατά τη διάρκεια της έρευνάς του για τον ρόλο.

«Θέλω να πω ότι και εγώ ή κι εσύ μπορεί να είμαστε στο φάσμα»

Ποιος είναι ο Φέλιξ και ποιο κομμάτι της ξεχασμένης ανθρωπιάς μας μάς υπενθυμίζει; «Είναι ο αδερφός της Χλόης, του θύματος της σωματεμπορίας γύρω από την οποία εκτυλίσσεται η κεντρική ιστορία» εξηγεί ο Γρηγόρης Μπαλλάς.

«Είναι ένας 26χρονος με μη λεκτικό αυτισμό και σοβαρά συμπτώματα. Είναι δηλαδή από τα άτομα που δεν μπορούν να ζήσουν ανεξάρτητα. Το φάσμα του αυτισμού είναι τεράστιο και συχνά άνθρωποι ζουν με αυτισμό και παίρνουν τη διάγνωση στα 30 τους, θέλω να πω ότι και εγώ ή κι εσύ μπορεί να είμαστε στο φάσμα.

»Όμως εγώ θα μιλήσω κυρίως για τον Φέλιξ που είναι στο τρίτο στάδιο και χρειάζεται συνεχή φροντίδα και επίβλεψη. Ζει με τη μητέρα του, την Χλόη και συχνά τον επισκέπτεται και η Ρουθ που μεγαλώσανε μαζί. Ακολουθεί συγκεκριμένη ρουτίνα η οποία διαταράσσεται όταν φεύγει η αδερφή του και μετά από ένα περιστατικό σοκ, παλλινδρομεί.

»Ο Φέλιξ είναι ένα από τα πάρα πολλά αυτιστικά non verbal ενήλικα άτομα που μεγαλώνουν λαμβάνοντας μεγάλη φροντίδα και αγάπη από την οικογένεια τους. Εδώ θέλω να πω ένα ευχαριστώ στην Ηλέκτρα Γεννατά που με μεγάλη γενναιοδωρία και φροντίδα παίζει τη μητέρα μου, γιατί μέσα από τη σχέση αυτή αναδεικνύεται το κομμάτι του αυτισμού στην παράσταση.

»Πολλά άτομα όπως ο Φέλιξ μεγαλώνουν μέσα στα σπίτια με λιγότερα μέσα υποστήριξης και εκπαίδευσης (συμπεριφορικής θεραπείας) κάποια άλλα με περισσότερα και πιο εξωστρεφώς.

»Η πολιτεία και το βλέμμα της πάνω στον αυτισμό καθορίζει τους πόρους, τους χώρους, και τους τρόπους ένταξης αλλά και ανάδειξης της φύσης αυτών των ανθρώπων οι οποίοι θέλουν να επικοινωνήσουν, να εκφραστούν, να ακουστούν όπως όλοι» σχολιάζει ο Γρηγόρης Μπαλλάς.

«Δεν μπορούσα να σκεφτώ τίποτα άλλο πέρα από το έρεβος που κυριαρχεί στις ψυχές κάποιων ανθρώπων. Το πώς δηλαδή μπορεί ένας άνθρωπος να αντιμετωπίζει έναν άλλον σαν ένα κομμάτι κρέας» -Βαλέρια Δημητριάδου

«Ένα τεράστιο αίσθημα θλίψης και ματαιότητας για την ανθρώπινη φύση»

Ποια είναι, όμως, η σημασία της έκφρασης «Και Εφύτευσεν ο Θεός Παράδεισον», πώς ερμηνεύεται και πώς μεταφέρεται στο έργο; «Η φράση αυτή είναι από το πρώτο κεφάλαιο της Παλαιάς Διαθήκης (Γένεσις)» εξηγεί η σκηνοθέτιδα Βαλέρια Δημητριάδου, η οποία έχει επίσης γράψει το κείμενο.

«Για την ακρίβεια, στο 2.8 της Γενέσεως υπάρχει η πρόταση “Καὶ ἐφύτευσεν ὁ Θεὸς παράδεισον ἐν Ἐδὲμ κατὰ ἀνατολὰς καὶ ἔθετο ἐκεῖ τὸν ἄνθρωπον, ὃν ἔπλασε”. Όταν αποφάσισα να ασχοληθώ με το συγκεκριμένο θέμα και διαπίστωσα με τρόμο το μέγεθός του, με έπιασε ένα τεράστιο αίσθημα θλίψης και ματαιότητας για την ανθρώπινη φύση.

»Δεν μπορούσα να σκεφτώ τίποτα άλλο πέρα από το έρεβος που κυριαρχεί στις ψυχές κάποιων ανθρώπων. Το πώς δηλαδή μπορεί ένας άνθρωπος να αντιμετωπίζει έναν άλλον σαν ένα κομμάτι κρέας, σαν κάτι χωρίς παρελθόν, χωρίς ζωή, σαν ένα προϊόν.

»Έτσι, όταν πήρα την απόφαση να γράψω μία ιστορία μυθοπλασίας, κατέληξα στο να μην την τοποθετήσω σε μία συγκεκριμένη χώρα (στην Ελλάδα εν προκειμένω) αλλά να το διευρύνω όσο μπορώ και να πιάσω το ζήτημα όσο πιο καθολικά γίνεται δίνοντας βιβλικά ονόματα στους ήρωες αντί για ελληνικά και επιλέγοντας ως τίτλο την συγκεκριμένη φράση της Παλαιάς Διαθήκης.

»Ο δικός μας Παράδεισος, της παράστασης, είναι το όνομα του οίκου ανοχής, που είναι μπλεγμένο σε κύκλωμα τράφικινγκ. Και σε αντίστιξη με τη ζοφερή πραγματικότητα της κεντρικής ηρωίδας, ήθελα η μητέρα της -την οποία βλέπουμε σταθερά καθ’ όλη τη διάρκεια της παράστασης μαζί με τον γιο της στο σαλόνι του σπιτιού τους- να είναι θρήσκα.

»Να πιστεύει σε έναν Παράδεισο που θα δικαιώσει όλους αυτούς που ήταν από τη «σωστή μεριά» όσο ζούσαν. Σε μία μετά θάνατον ευημερία της ψυχής. Και με το παρόν τι γίνεται; Αν τελικά, μόνο μία είναι η ζωή που θα ζήσουμε και μετά τέλος. Τι κάνουμε; Ή δε μας απασχολεί;

»Οι δύο αυτοί πόλοι -της θρήσκας μητέρας που πιστεύει και ελπίζει σε κάτι έξω απ’ αυτήν τη ζωή ταυτόχρονα με την κόρη που βιώνει την απόλυτη επίγεια Κόλαση ως θύμα τράφικινγκ- αποτυπώνουν ακριβώς το αίσθημα αδιεξόδου που είχα γράφοντας αυτό το έργο» συμπηρώνει η Βαλέρια Δημητριάδου.

Δείτε το τρέιλερ της παράστασης «Και Εφύτευσεν ο Θεός Παράδεισον» 

Μια κοινωνία που δεν παίρνει θέση 

«Πώς λειτουργεί για την εξέλιξη του έργου το γεγονός ότι δε μπορείς να μιλήσεις;» ρωτάω τον Γρηγόρη Μπαλλά.

«Από τη μία το πρώτο που μου έρχεται να πω είναι καθοριστικά. Είναι ο μόνος που γνωρίζει κάτι σε σχέση με την απαγωγή. Το ότι δεν μπορεί να μιλήσει είναι σίγουρα κάτι που εμποδίζει μια διαφορετική εξέλιξη των γεγονότων και ίσως κάποια πιθανή ενέργεια της μάνας. Όμως δεν πιστεύω ότι είναι εκεί το ζήτημα.

»Και άλλοι ομιλώντες χαρακτήρες θα μπορούσαν να αλλάξουν την τροπή της ιστορίας όμως δεν το κάνουν. Μα και αυτοί που το κάνουν, αποτυγχάνουν κι αυτό επειδή το κύκλωμα του σεξ τράφικινγκ είναι οργανωμένο έτσι, ώστε να απομονώνει τις επιμέρους πλευρές από το να πάρουν θέση, είτε αυτό είναι πολίτες, είτε η αστυνομία, είτε τα ίδια τα θύματα, που ακόμα κι αν τους δοθεί η ευκαιρία σε έτερο χρόνο να αντιδράσουν, δε θα το κάνουν. Γιατί η ίδια η κοινωνία θα τα απορρίψει.

»Ίσως θα μπορούσαμε να πούμε ότι ο Φέλιξ που κάτι γνωρίζει αλλά δεν μπορεί να μιλήσει, συμβολίζει μια κοινωνία αυτιστική» είναι η απάντηση του ηθοποιού.

«Ακόμα και στις πιο ζοφερές και επώδυνες συνθήκες που μπορεί να βρεθεί κάποιος, αρκεί να υπάρχει ένας μόνο με ανθρωπιά και όλα είναι λιγότερο δυσβάσταχτα» – Βαλέρια Δημητριάδου

«Εγώ μιλάω με τ΄ άλογα»

Πόσο δύσκολο είναι, άραγε, για έναν ηθοποιό να παίζει χωρίς να μιλάει; «Η λειτουργία είναι ίδια, πάντα “αφηγούμαστε” κάτι στη σκηνή είτε μιλάμε, είτε δεν μιλάμε» εξηγεί ο Γρηγόρης Μπαλλάς.

«Το δύσκολο με αυτόν τον ρόλο είναι το με τί συνομιλεί κάθε φορά. Πότε θα συνομιλήσει με κάτι που θα ακούσει, άλλες φορές με κάτι που θα δει, κι άλλες φορές με τους οικείους του αλλά όχι με την κλασσική μορφή του διαλόγου. Πάντως το σημαντικό είναι ότι προσπαθεί να επικοινωνήσει και επικοινωνεί. Προς κάπου.

»Ο Μπατάιγ λέει ότι η μοίρα του ανθρώπινου σώματος είναι μια άναρθρη κραυγή αγωνίας στο σύμπαν, που ο άνθρωπος πια την ξεχνάει λόγω της γλώσσας αλλά και της κοινωνίας του κέρδους που έφτιαξε. Βρίσκω ότι οι κρίσεις του Φέλιξ έχουν κοινό σημείο εδώ. Δεν ξέρω, έτσι το σκέφτηκα τώρα.

»Μου αρέσει πολύ που δεν μιλάω στην παράσταση.

»Παραθέτω τους στίχους από ένα τραγούδι του Κώστα Χαντζή που άκουγα την περίοδο των προβών του Φέλιξ και πιστεύω τα λέει καλά:

Εγώ μιλώ με τ’ άλογα,

το Σπίνο, τον Κορυδαλλό,

με όντα εγώ παράλογα

και με ανθρώπους δε μιλώ.

Εγώ μιλώ με τη βροχή

και με το κύμα στο γιαλό,

με όντα εγώ χωρίς ψυχή

και με ανθρώπους δε μιλώ.

Μονολογούμε, μονολογούμε,

τι λεν οι άλλοι ούτε που ακούμε.

Τον ξένο πόνο δεν τον μπορούμε,

μιλάμε έτσι για να μιλούμε».

«Ίσως θα μπορούσαμε να πούμε ότι ο Φέλιξ που κάτι γνωρίζει αλλά δεν μπορεί να μιλήσει, συμβολίζει μια κοινωνία αυτιστική» – Γρηγόρης Μπαλλάς

«Η τέχνη όμως έχει την δύναμη να σε συν-κινεί»

«Το έργο έχει σαφή πολιτική χροιά. Μπορεί η τέχνη να επηρεάσει τη ζωή;» ρωτάω τη Βαλέρια Δημητριάδου.

«Νομίζω πως ναι, αρκεί να μην είναι αυτοσκοπός του δημιουργού και να είναι φυσικά ανοιχτός και ο δέκτης» απαντάει χωρίς δεύτερη σκέψη και συνεχίζει:

«Και λέω ναι, κρίνοντας εξ ιδίων. Με έχουν καθορίσει σε διάφορες φάσεις της ζωής μου ταινίες που έχω δει ή βιβλία που έχω διαβάσει.

»Για παράδειγμα, χτες βράδυ είδα ταινία μετά από πολύ καιρό. Το Καπερναούμ. Και από την αρχή της ταινίας, από το πρώτο λεπτό μέχρι το τελευταίο, είχα ένα τρομερό σφίξιμο στο στήθος μου. Και σε στιγμές, πλάνταξα και στο κλάμα.

»Ξάπλωσα να κοιμηθώ και την σκεφτόμουν συνέχεια. Και σήμερα την σκέφτομαι ακόμη. Και πιστεύω θα την σκέφτομαι για πολύ καιρό ακόμη. Αν έμαθα κάτι καινούριο ως πληροφορία από την ταινία; Όχι. Αν εξεπλάγην; Και πάλι όχι.

»Η τέχνη όμως έχει την δύναμη να σε συν-κινεί. Να σε αρπάζει και να βουτάει μέσα σε μία άγνωστη επί της ουσίας για σένα συνθήκη. Να σε ξυπνάει από τον λήθαργο της μικροζωής και του μικρόκοσμου που έχεις πλάσει. Και δε σου κρύβω ότι χάρηκα όταν είδα ότι σκηνοθέτις της ταινίας είναι μια γυναίκα ακτιβίστρια, η Ναντίν Λαμπακί».

«Η λειτουργία είναι ίδια, πάντα “αφηγούμαστε” κάτι στη σκηνή είτε μιλάμε, είτε δεν μιλάμε» – Γρηγόρης Μπαλλάς

Άσε την ελπίδα (και το καλό) να μπει

«Ο άνθρωπος είναι η απάντηση όποια κι αν είναι η ερώτηση» έλεγε ο Αντρέ Μπρετόν. Πώς αυτή η φράση μεταφέρεται σε αυτό το ανθρωποκεντρικό έργο υπό τη σκηνοθεσία της Βαλέριας Δημητριάδου;

«Σε πολλαπλά επίπεδα» απαντάει η Βαλέρια. «Πριν καταλήξω στο έργο, θα ήθελα να πω το εξής. Η συγκεκριμένη παράσταση έγινε όπως έγινε, όχι χάρη στη δική μου ματιά και όραμα μόνο, αλλά χάρη στην εμπιστοσύνη και στην πλήρη αφοσίωση των ηθοποιών που παίζουν σ’ αυτήν. Και έχει σημασία να το αναφέρω αυτό. Γιατί έχουμε να κάνουμε πραγματικά με έναν θίασο Ανθρώπων» εξηγεί η σκηνοθέτιδα και συνεχίζει:

«Όταν, από τις πρόβες ακόμη, επέστρεφα σπίτι και ένιωθα τόση πληρότητα από την θέρμη και την τόλμη με την οποία αντιμετώπιζαν οι ηθοποιοί το θέμα και την ιστορία, δεν είχα τίποτα να με αγχώνει σχετικά με το τελικό αποτέλεσμα.

»Ήξερα ότι το έργο βρίσκεται στα καλύτερα χέρια. Και όσον αφορά το ίδιο το έργο. Ναι, είναι σκληρό, αδιαπραγμάτευτα. Όμως ακόμα και στις πιο ζοφερές και επώδυνες συνθήκες που μπορεί να βρεθεί κάποιος, αρκεί να υπάρχει ένας μόνο με ανθρωπιά και όλα είναι λιγότερο δυσβάσταχτα.

»Και στη συγκεκριμένη ιστορία, οι “φωτεινοί” ήρωες είναι αυτοί που μας κάνουν να ελπίζουμε, να χαμογελάμε και να πιστεύουμε στη δύναμη του ανθρώπου και στην πηγαία ανάγκη που έχουν κάποιοι να βοηθήσουν, να στηρίξουν, ακόμα και να θυσιαστούν για κάποιον άλλον.

»Ναι, υπάρχουν κι αυτοί οι άνθρωποι, ευτυχώς. Αλλιώς μάλλον δε θα υπήρχε και ανθρώπινο είδος. Θα είχε αυτο-εξουδετερωθεί» καταλήγει η Βαλέρια Δημητριάδου αφήνοντας την ελπίδα (και το καλό) να μπει.

Περισσότερες πληροφορίες και προπώληση εισιτηρίων για την παράσταση «Και Εφύτευσεν ο Θεός Παράδεισον» στο inTickets

*Αρχική Φωτογραφία: Δομνίκη Μητροπούλου