Η ελληνική γλώσσα στο διάβα του χρόνου: Οι επαφές της ελληνικής με τις κελτικές γλώσσες (Μέρος Γ’)

Περνώντας στο κεφάλαιο της επίδρασης που άσκησαν η ελληνική γλώσσα και ο ελληνικός πολιτισμός στους Κέλτες της Δύσης, αξίζει να επισημάνουμε εν πρώτοις ότι οι Έλληνες της Μασσαλίας –της αποικίας των Φωκαέων– και της νότιας Γαλλίας εν γένει (εμπορείο Αγάθης κ.ά.) είχαν αγαθές σχέσεις με τους Γαλάτες. Ο ρωμαίος ιστορικός Τίτος Λίβιος, εν προκειμένω, αναφέρει ότι στη Μασσαλία υπήρχαν γαλάτες επήλυδες (hospites). Παραδίδεται, επίσης, ότι οι Μασσαλιώτες ήταν τρίγλωσσοι, καθώς μιλούσαν ελληνικά, λατινικά και γαλατικά. Εξάλλου, ο Στράβων, διάσημος γεωγράφος και ιστορικός, καταγράφει την πολιτιστική επίδραση των Μασσαλιωτών στους γαλάτες γείτονές τους. Οι τελευταίοι, που γνώρισαν μέσω της Μασσαλίας τα ελληνικά γράμματα, προσελάμβαναν έλληνες δασκάλους για τις τέχνες και τις επιστήμες, συνήθιζαν δε να συντάσσουν ελληνιστί τα συμβόλαια.

Το σωζόμενο επιγραφικό υλικό αναφορικά με τις ελληνοκελτικές επαφές στη Δύση περιλαμβάνει έναν αξιοπρόσεκτο αριθμό γαλατικών επιγραφών (επιτύμβιων, αναθηματικών, ιδιοκτησιακού χαρακτήρα) σε ελληνικό αλφάβητο. Στα κείμενα αυτά –τα παλαιότερα χρονολογούνται στον 3ο αιώνα π.Χ.– τα γράμματα έχουν σε γενικές γραμμές τη φωνητική αξία που είχαν στην ελληνική των Ελληνιστικών Χρόνων. Ελληνικές λέξεις δεν απαντούν στις κελτοελληνικές επιγραφές, απλώς μερικά ονόματα ομοιάζουν με ελληνικά, ενώ ορισμένοι μελετητές υποστηρίζουν ότι υπάρχουν στις αναθηματικές επιγραφές μεταφραστικά δάνεια από την ελληνική.

Το ελληνικό αλφάβητο χρησιμοποιήθηκε σε ευρεία κλίμακα στη νότια Γαλατία, στην περιοχή της Προβηγκίας και του κάτω ρου του ποταμού Ροδανού. Όπως υποδηλώνει ο μεγάλος αριθμός ευρεθέντων χαραγμάτων τόσο στην ελληνική όσο και στη γαλατική, ο αλφαβητισμός των Γαλατών βρισκόταν σε αρκετά προχωρημένο σημείο την εποχή των κατακτητικών πολέμων του Καίσαρος. Ο ίδιος σημειώνει ότι οι άνδρες του βρήκαν σε στρατόπεδο Ελβετών (οι Ελβετοί ήταν κελτικό φύλο) πίνακες γραμμένους με ελληνικά γράμματα (περιείχαν ονομαστικούς καταλόγους μεταναστών), ενώ επισημαίνει τη χρήση ελληνικών γραμμάτων από τους δρυΐδες (τους ιερείς των Κελτών) στις δημόσιες και ιδιωτικές συναλλαγές τους. Εντούτοις, μετά τη ρωμαϊκή κατάκτηση οι Γαλάτες εγκατέλειψαν το ελληνικό αλφάβητο και υιοθέτησαν το λατινικό.

Πέραν του αλφαβήτου, οι Γαλάτες δέχτηκαν και άλλες πολιτισμικές επιρροές από τους Έλληνες. Έτσι, υιοθέτησαν ελληνικά πρότυπα σε τομείς όπως η αρχιτεκτονική και η πολεοδομία, ενώ τα μνημεία τους (επιτύμβιες στήλες, βωμοί, ναοί), σε ορισμένες τουλάχιστον περιοχές, φέρουν εμφανή σημάδια ελληνιστικής επίδρασης. Επίσης, τα γαλατικά νομίσματα υπήρξαν επί μακρόν αντίγραφα της δραχμής του μακεδονικού βασιλείου. Πιθανολογείται ακόμα η σύνδεση του δρυϊδικού δόγματος της αναγέννησης με κάποιο από τα ελληνικά φιλοσοφικά συστήματα της αρχαιότητας.

Στους κατοπινούς αιώνες, κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα, όλα τα ελληνικά δάνεια στις κελτικές γλώσσες πέρασαν μέσω της λατινικής. Οι δάνειες αυτές λέξεις αφορούσαν πνευματικά και θρησκευτικά ζητήματα (παραδείγματος χάριν, την εκκλησιαστική ιεραρχία). Την επαφή με την ελληνική γλώσσα καλλιεργούσαν ολιγάριθμες ομάδες ιρλανδών και βρετανών λογίων που χρησιμοποιούσαν τα λατινικά. Οι ιρλανδοί γραμματικοί, ειδικότερα, μεταχειρίζονταν εξεζητημένες λέξεις, άφθονους νεολογισμούς, αποκλίνοντα συντακτικά σχήματα και ποιητικό ρυθμό στην εκφορά του λόγου. Προσέγγιζαν την ελληνική μέσα από δίγλωσσα γλωσσάρια και το συγγραφικό έργο του Αγίου Ιερωνύμου, Πατέρα της Δυτικής Εκκλησίας, ήταν δε σε θέση να αντιγράφουν ορισμένα ελληνικά κείμενα και να μεταφράζουν απλές ελληνικές φράσεις. Στην πλέον ακραία μορφή σχολαστικισμού και λεκτικής εκζήτησης, οι λατινόφωνοι ιρλανδοί λόγιοι του Μεσαίωνα –ελάχιστοι εξ αυτών αναγνωρίζονται ως πραγματικά καλοί ελληνιστές– έφθαναν στο σχηματισμό μιας τεχνητής γλώσσας, όπου σπάνιες λατινικές λέξεις αναμειγνύονταν με ελληνικές ή και εβραϊκές ακόμα.

*Στη φωτογραφία του παρόντος άρθρου, δρυΐδες (ιερείς των Κελτών), οι οποίοι κατά τον Καίσαρα χρησιμοποιούσαν ελληνικά γράμματα στις δημόσιες και ιδιωτικές συναλλαγές τους.

Η ελληνική γλώσσα στο διάβα του χρόνου: Οι επαφές της ελληνικής με τις κελτικές γλώσσες (Μέρος Α’)

Η ελληνική γλώσσα στο διάβα του χρόνου: Οι επαφές της ελληνικής με τις κελτικές γλώσσες (Μέρος Β’)